Machnikowska Anna, O niezawisłości sędziów i niezależności sądów w trudnych czasach. Wymiar sprawiedliwości w pułapce sprawności

Celem pracy jest przedstawienie kwestii sprawności i jej wpływu na status władzy sądowniczej w Polsce, w tym na zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Mowa nie tylko o sprawności w rozumieniu zapewnienia właściwego tempa postępowania sądowego oraz egzekwowalności orzeczenia, i jego ekonomicznej efektywności, lecz także o treści sądowego rozstrzygnięcia i związanej z tym procesem wykładni prawa, jak również o skuteczności komunikacji między sądem a jego otoczeniem. Analiza tego zagadnienia uprawnia do postawienia tezy, że kategoria sprawności, poprzez sposób jej traktowania, stała się pewnego rodzaju pułapką dla statusu prawa obywatela do sądu.

Temat ten obejmuje wiele problemów, stąd decyzja o przedstawieniu tylko niektórych z nich, często w krótkiej formie. O dokonanym wyborze i charakterze prezentacji zdecydował zamiar łącznego omówienia rozproszonych lub traktowanych dotychczas drugoplanowo elementów. Umożliwia to przybliżenie poszczególnych związków przyczynowych, identyfikację ich następstw oraz ocenę rozwiązań dedykowanych poprawie sytuacji. Uwzględniono też opinie obywateli oraz sędziów. Istotnie determinują one obecną sytuację wymiaru sprawiedliwości. Będzie to mieć znaczenie dla kierunku i powodzenia zmian dokonywanych obecnie w ustroju sądów, zasadach procesowych i w relacjach sędziów ze społeczeństwem. Dlatego, na użytek przygotowania tego opracowania, przeprowadzono reprezentatywne badania socjologiczne z udziałem sędziów sądów powszechnych. Zostali oni poproszeni o wyrażenie opinii o niektórych cechach sprawowanej przez nich władzy, w tym niezależności i niezawisłości, a także o zasadach państwa prawa oraz o wartościach artykułowanych w społeczeństwie obywatelskim. Wyniki tych badań, w powiązaniu ze znanymi już diagnozami świadomości społecznej, mogą być pomocne w uzupełnieniu wiedzy o współczesnym statusie sądów.

Wskazane okoliczności, omawiane wspólnie, pozwalają też pokazać z innej perspektywy prowadzony obecnie, coraz poważniejszy spór o zasady sprawowania władzy sądowniczej.

Praca powstała w ramach realizacji projektu Narodowego Centrum Nauki Trzecia władza sądów i sędziów w Polsce z perspektywy teorii i filozofii prawa (nr 2013/11/B/HS5/04156).