Rutkowska-Tomaszewska Edyta, Nieuczciwe praktyki na rynku bankowych usług konsumenckich

Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym wzmacnia pozycję konsumenta na rynku, w tym także na rynku usług bankowych. Przewiduje ona istotne rozwiązania w zakresie dochodzenia roszczeń konsumenckich, wynikających ze stosowania przez przedsiębiorców wobec konsumentów nieuczciwych praktyk rynkowych. Stanowi implementację dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym .

W wyniku uchwalenia ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym poszerzono katalog bezprawnych praktyk naruszających interesy konsumentów - praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, zawarty w art. 24 ust. 2 u.o.k.k., o nieuczciwe praktyki rynkowe (art. 20 u.p.n.p.r.).

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oparta została na konstrukcji: ogólnego zakazu stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych (art. 3 u.p.n.p.r.), przykładowego zestawu stypizowanych praktyk (art. 4 ust. 2), klauzuli generalnej (art. 4 ust. 1), zamkniętego katalogu praktyk uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach: (art. 7 obejmuje zakazy ex lege praktyk wprowadzających w błąd oraz art. 9 obejmuje praktyki agresywne).

Nieuczciwe praktyki rynkowe mogą być skierowane zarówno do indywidualnych konsumentów, jak również nieoznaczonego kręgu konsumentów - co może prowadzić do sytuacji, w których ich adresatami będą konsumenci rozumiani jako zbiorowość. Wobec tego nieuczciwa praktyka rynkowa może zostać uznana za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (i w konsekwencji stać się przedmiotem postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów).

U podstaw przyjętej regulacji znalazła się chęć przywrócenia konsumentom utraconej zdolności decydowania, czyli prawa do podjęcia świadomej i suwerennej decyzji gospodarczej. Skuteczna i jednakowa ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi ma zagwarantować konsumentom wolność w podjęciu decyzji gospodarczej. Jest to pierwsza całościowa regulacja prawna, która służy w sposób bezpośredni ochronie interesów konsumentów przed stosowaniem przez profesjonalistów działających na rynku niedozwolonych praktyk rynkowych. Wypada mieć nadzieję, że przyczyni się to również do wzrostu zaufania społeczeństwa do instytucji finansowych świadczących usługi finansowe, a przede wszystkim do banków. Regulacja zapewnia kompleksową ochronę konsumenta, gdyż rozciąga się zarówno na sferę przedkontraktową, jak i obejmuje etap po zawarciu umowy na etapie jej wykonywania. Ustawa wskazuje, jakie praktyki uznawane są za nieuczciwe, a ich ocena dokonywana jest z punktu widzenia przeciętnego konsumenta (model przeciętnego konsumenta). Skuteczna ochrona, która koncentruje się na praktykach rynkowych w sposób bezpośredni wiążących się z wywieraniem wpływu na konsumentów, ma zagwarantować im autonomiczne podejmowanie decyzji dotyczących ich sytuacji finansowej . Regulacja wprowadza dychotomiczny podział interesów podlegających ochronie prawnej oraz zawiera mechanizmy służące wspieraniu czynności prowadzących do czystości, uczciwości i przejrzystości praktyk w tym zakresie . Jej celem jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumenta oraz możliwości skutecznego egzekwowania roszczeń z tytułu stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych .

Ochrona konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi znajduje zastosowanie także w bankowym obrocie konsumenckim. Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym ma ogromne znaczenie dla ochrony działań konsumentów na rynku usług finansowych (bankowych), które charakteryzują się nieporównywalnie większym stopniem trudności niż pozostałe usługi dostępne na rynku. Ponadto wiążą się one z dość dużym ryzykiem ekonomicznym, którego ciężar z reguły ponosi słabsza strona kontraktu - konsument. Celem niniejszej książki jest kompleksowe przedstawienie niezwykle aktualnej problematyki nieuczciwych praktyk rynkowych w bankowym obrocie konsumenckim. Na tle ogólnej problematyki dotyczącej świadczenia usług finansowych, ich specyfiki oraz zagrożeń dla konsumentów a także prawnych mechanizmów przeciwdziałania nieuczciwym praktykom rynkowym, prezentowane są wybrane nieuczciwe praktyki rynkowe, których dopuszczają się lub mogą dopuszczać, banki wobec konsumentów. Należą do nich - naruszanie obowiązków informacyjnych jako praktyki wprowadzające w błąd (zarówno przez działanie jak i zaniechanie), nieuczciwa oraz wprowadzająca w błąd reklama oraz nieuczciwe praktyki związane ze stosowaniem kodeksów dobrych praktyk rynkowych.