Pessel Ryszard, Nieruchomości Skarbu Państwa

Niniejsze opracowanie dotyczące problematyki prawnej nieruchomości Skarbu Państwa jest przeznaczone dla tych, którzy z racji swoich zawodowych zainteresowań chcieliby poznać bliżej dość skomplikowaną materię normatywną w tym zakresie. Przedmiotem, na którym koncentruje się uwaga, jest zasób nieruchomości Skarbu Państwa.

Zasób nieruchomości Skarbu Państwa, jako pojęcie normatywne, pojawił się na początku transformacji ustrojowej. Po raz pierwszy został wprowadzony do ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Na zasobie, jako konstrukcji normatywnej, wzorowały się ustawa o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego, a także ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W końcu pojęcie zasobu nieruchomości recypowała do swych podstawowych terminów ustawa o gospodarce nieruchomościami. Zasób nieruchomości Skarbu Państwa stał się w ten sposób instytucją prawną mającą swoje miejsce w złożonej problematyce prawnej nieruchomości Skarbu Państwa.

Poznanie występującego na wielu płaszczyznach pojęcia zasobu nieruchomości Skarbu Państwa jest punktem wyjścia do zrozumienia skomplikowanych prawnie zagadnień nieruchomości Skarbu Państwa. Pojęcie to występuje w znaczeniu prawnym, ewidencyjnym, naturalnym (zasoby naturalne kraju) oraz finansowo-rachunkowym. Ustalenie jego normatywnego znaczenia pozwala na prawidłowe rozumienie oraz stosowanie prawa w zakresie nieruchomości Skarbu Państwa. Podział mienia państwowego, jaki dokonał się po 1990 r., spowodował wyodrębnienie nieruchomości Skarbu Państwa pod względem ich przeznaczenia. Zauważyła to doktryna prawa oraz orzecznictwo sądowe. Przeznaczenie nieruchomości zadecydowało o podziale nieruchomości na poszczególne rodzaje zasobów. Nieruchomości rolne znajdują się w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa znajdują się w zasobach naturalnych kraju. Nieruchomości gruntowe lub zabudowane znajdują się w zasobie nieruchomości Skarbu Państwa. Normatywnym tego potwierdzeniem są ustawy szczególne regulujące gospodarkę nieruchomościami Skarbu Państwa w zależności od rodzaju oraz przeznaczenia nieruchomości.

Kompleksowe omówienie problematyki dotyczącej zasobów nieruchomości Skarbu Państwa zostało dokonane przy zastosowaniu analizy dogmatycznoprawnej z uwzględnieniem rozumowania indukcyjnego. Normy szczegółowe, określone w przepisach wykonawczych do ustaw regulujących gospodarkę nieruchomościami Skarbu Państwa, dotyczą procedur przeprowadzania przetargów na sprzedaż nieruchomości Skarbu Państwa oraz zasad określania wartości nieruchomości niezbędnych w przypadku zbywania nieruchomości. Normy prawne wynikające z przepisów ustaw prawa materialnego regulujących gospodarkę nieruchomościami Skarbu Państwa ze względu na ich rodzaj i przeznaczenie dotyczą przeważnie podstawowych konstrukcji prawnych przyjętych w danej ustawie.

Poznanie zasobu, jako podstawowej instytucji prawnej gospodarki nieruchomościami Skarbu Państwa, w sposób naturalny prowadzi do omówienia problematyki zasad gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa. Zasady gospodarowania nieruchomościami to normy ogólne wynikające bezpośrednio lub pośrednio z przepisów ustaw regulujących gospodarowanie nieruchomościami Skarbu Państwa, potrzebne w procesie stosowania tych przepisów - zapewniają bowiem spójność oraz przejrzystość przepisów.

Gospodarowanie zasobami nieruchomości Skarbu Państwa nie może być omówione bez wyjaśnienia, w jaki sposób zostało zorganizowane wykonywanie praw własności do tych nieruchomości. W publikacji przedstawiono więc zasady gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa. Powiernictwo, zarząd oraz ustawowe wykonywanie zadań administracji rządowej w zakresie gospodarowania zasobami Skarbu Państwa zostały omówione w kontekście rozwiązań podmiotowych (Agencje). Omówiono też określone czynności prawne oraz organizacyjne dokonywane w ramach gospodarowania zasobami, w szczególności prowadzenie ewidencji, planowanie, określanie wartości nieruchomości oraz zabezpieczanie nieruchomości.

Gospodarka zasobami nieruchomości Skarbu Państwa polega m.in. na uczestniczeniu przez Skarb Państwa w obrocie nieruchomościami w różnych formach prawnych. Formy te zostały omówione w odniesieniu do rodzajów zasobów nieruchomości. Zasób nieruchomości Skarbu Państwa służy nie tylko zaspokajaniu potrzeb rynkowych. Przeznaczony jest również do zaspokajania potrzeb publicznych w postaci darowizn na cele publiczne lub zamiany nieruchomości z jednostkami samorządu terytorialnego w celu realizacji przez nie zadań własnych. Podniesione kwestie zostały wyjaśnione także w relacji do rodzajów zasobów nieruchomości Skarbu Państwa.

Wprowadzone zamiany w ustawie o gospodarce nieruchomościami spowodowały wyodrębnienie w ramach zasobu nieruchomości katalogu nieruchomości przeznaczonych na potrzeby administracji rządowej. Zatem zasób nieruchomości Skarbu Państwa w coraz szerszym zakresie spełnia funkcję publiczną.

Wyposażanie państwowych osób prawnych lub państwowych jednostek organizacyjnych z zasobu nieruchomości Skarbu Państwa zostało uwzględnione w niniejszym opracowaniu ze względu na zastosowanie instytucji prawa cywilnego oraz decyzji administracyjnej w zależności od statusu prawnego państwowych jednostek organizacyjnych. Problematyka ta została dodatkowo uzupełniona o wyposażanie fundacji, organizacji pożytku publicznego oraz w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.

Skarb Państwa jest nie tylko stroną zbywającą nieruchomości stanowiące jego własność, jest również nabywcą nieruchomości uzupełniających odpowiednie zasoby w zależności od rodzaju i przeznaczenia nieruchomości. Skarbowi Państwa przysługują uprawnienia na podstawie szczegółowych ustaw regulujących gospodarkę nieruchomościami. W opracowaniu zostały omówione poszczególne uprawnienia, na podstawie których Skarb Państwa nabywa nieruchomości (prawo pierwokupu, prawo odkupu, zasiedzenie nieruchomości, ustawowe spadkobranie nieruchomości).

W publikacji zwrócono także uwagę na problematykę zagospodarowania nieruchomości po likwidacji państwowych osób prawnych oraz nieruchomości pozostałych po rozwiązanych lub wygasłych umowach prywatyzacyjnych. Omówiono ponadto nasuwające się w praktyce wątpliwości interpretacyjne w zakresie stosowania przepisów art. 5a-5c ustawy z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 493). Ostatni rozdział poświęcony ewidencji i sprawozdaniu o stanie mienia Skarbu Państwa stanowi podsumowanie problematyki prawnej nieruchomości Skarbu Państwa.

W drugim wydaniu monografii zaprezentowano szerzej kwestie dotyczące ewidencji zasobów nieruchomości Skarbu Państwa, które nie mają uregulowanych wpisów do ksiąg wieczystych, oraz zagadnienia gospodarowania nieruchomościami przeznaczonymi na cele administracji rządowej w związku z wprowadzonymi zmianami w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Ze względu na zmiany, jakie zaszły w stanie prawnym oraz w orzecznictwie sądowym, wprowadzono w poszczególnych rozdziałach liczne uzupełnienia. W publikacji m.in. uwzględniono najnowszą nowelizację wprowadzoną przez ustawę z 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 28, poz. 143), która - co do zasady - wchodzi w życie 1 lipca 2010 r.

Warszawa, marzec 2010 r.

Ryszard Pessel