Drabek Agata, Nielegalne zatrudnienie w prawie polskim

Zjawisko nielegalnego zatrudnienia jest problemem, który dotyczy wszystkich państw, bez względu na stopień rozwoju czy funkcjonujący system społeczno-gospodarczy. Z jego występowaniem wiąże się wiele negatywnych skutków zarówno dla państwa, jak i społeczeństwa. Stanowi ono jedną z kluczowych kwestii podejmowanych przez organizacje międzynarodowe, między innymi Międzynarodową Organizację Pracy czy Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, a także przez Unię Europejską. Z uwagi na zwiększającą się skalę nielegalnego zatrudnienia, zagadnienie to odgrywa również znaczącą rolę w polityce krajowej poszczególnych państw, w tym Polski.

W naukach ekonomicznych można się spotkać z różnorodną terminologią dla określenia zjawiska nielegalnego zatrudnienia. Pojawiają się takie terminy, jak: praca (zatrudnienie) „na czarno”, praca nierejestrowana, praca nielegalna, zatrudnienie (praca) w gospodarce nieformalnej, w drugim obiegu gospodarczym, w szarej strefie czy gospodarce ukrytej. Określenie „nielegalne zatrudnienie” jest pojęciem prawnym, wprowadzonym przez polskiego ustawodawcę do ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. W naukach pozaprawnych dopuszczalne jest posługiwanie się różnymi określeniami zamiennie, chodzi bowiem o opis pewnego zjawiska, któremu nadaje się raz szersze, raz węższe znaczenie. W prawie zaś istotne jest stosowanie konsekwentnie jednego określenia, zwłaszcza jeśli chodzi o pojęcia, które są częścią odpowiedzialności, a tak jest w przypadku nielegalnego zatrudnienia, którego poszczególne przejawy wiążą się z określonymi sankcjami. W konsekwencji tytuł monografii zdecydowałam się oprzeć na języku polskiej ustawy, mając jednak świadomość niedoskonałości tego określenia. Rozważania przeprowadzone w pracy dokonają weryfikacji słuszności przyjętych przez ustawodawcę założeń terminologicznych.

Niewątpliwie definicja nielegalnego zatrudnienia obowiązująca na gruncie polskiego porządku prawnego nie pozostaje w oderwaniu od rozumienia tego zjawiska w naukach ekonomicznych. Jednak polski legislator przy tworzeniu tej konstrukcji prawnej uwzględnił tylko niektóre przesłanki wskazywane przez przedstawicieli nauk pozaprawnych (ekonomii, socjologii). Z tej perspektywy badania nad pracą „na czarno” i dorobek naukowy dotyczący tego zagadnienia zaowocowały licznymi opracowaniami. Skromnie zaś prezentuje się dorobek naukowy w tym zakresie na gruncie nauk prawniczych. Problematyka ta podejmowana jest rzadko, w sposób fragmentaryczny. Nieliczne opracowania dotyczą tylko wybranych aspektów tego zagadnienia. Niniejsza publikacja stanowi próbę wypełnienia tej luki.

Rozważania podjęte w monografii mają na celu udzielenie odpowiedzi na następujące pytania. Czy wszystkie elementy składające się na pojęcie nielegalnego zatrudnienia zostały zakwalifikowane w sposób prawidłowy? Na podstawie jakiego kryterium zostały one uznane za nielegalne zatrudnienie? Czy może pewne przypadki, które choć pominięte, zasługują na uwzględnienie? Czy koncepcja przyjęta przez polskiego ustawodawcę jest spójna? I w końcu, czy obecnie obowiązująca konstrukcja prawna jest skutecznym środkiem w walce z nielegalnym zatrudnieniem?