Sitko Joanna, Naruszenie prawa do znaku towarowego renomowanego. Studium prawnoporównawcze

Znaki towarowe renomowane stanowią szczególną kategorię znaków towarowych, gdyż realizowane przez nie funkcje wykraczają znacząco poza podstawową funkcję znaku, jaką jest wskazywanie na pochodzenie towarów (usług) z określonego przedsiębiorstwa. Nie są więc jedynie nośnikami informacji o źródle pochodzenia oznaczonych nimi towarów (usług), ale również, co do zasady, spełniają funkcję jakościową, stanowiąc w oczach odbiorców symbol określonej jakości i cech posiadanych przez towary (usługi), oraz funkcję reklamową, zachęcając do zakupu danych towarów (usług). Są także wartością samą w sobie. Obecnie bowiem znak towarowy renomowany jako taki staje się niemal towarem, głównym przedmiotem zainteresowania odbiorcy, spychając na dalszy plan produkt lub usługę, którą sygnuje. W piśmiennictwie można spotkać pogląd, zgodnie z którym konsument, kupując towar oznaczony renomowanym znakiem towarowym, „nabywa jednocześnie trzy powiązane produkty, tj. produkt w jego materialnym wymiarze (np. zegarek, samochód, portfel itp.), informacje na temat owego materialnego produktu (np. informację o jego składzie, trwałości, sposobie wytworzenia) oraz produkt niematerialny, taki jak sława, prestiż, spokój sumienia lub po prostu miłe uczucie” . Dzieje się tak przede wszystkim ze względu na rozmaite pozytywne skojarzenia, które wywołuje w świadomości odbiorców sam znak per se. Coraz częściej to znak towarowy, a nie towar jako taki jest synonimem statusu społecznego czy przynależności do określonej społeczności. Spostrzeżenia te można odnieść przede wszystkim do kategorii znaków określanych mianem renomowanych, do których należy zaliczyć np. znak Chanel, Mercedes czy Coca-Cola. Jak słusznie zauważa K. Assaf: „Znak towarowy «Coca-Cola» oprócz tego, że wskazuje na pochodzenie towaru, jest kojarzony z wolnością, młodością, radością i globalizacją. Znak «Chanel» natomiast utożsamiany jest nie tylko z perfumami i ubiorami, ale także jest synonimem elitarności, inteligencji i europejskiego szyku” .

Problematyka naruszenia prawa do znaku renomowanego omawiana jest w niniejszej pracy w oparciu o regulacje obowiązujące w prawie polskim, prawie Unii Europejskiej oraz federalnym prawie amerykańskim. Znak towarowy renomowany jako pojęcie normatywne występuje w każdym z tych systemów prawnych i każdy z nich przewiduje szczególną normatywną ochronę znaków towarowych renomowanych, niezależną od tej, jaka zapewniana jest znakom zwykłym. O ile wybór prawa polskiego i unijnego jest dość oczywisty (zważywszy na miejsce i język publikacji), o tyle krótkiego uzasadnienia wymaga decyzja o wyborze prawa amerykańskiego. Otóż federalne prawo amerykańskie wydaje się idealnym odniesieniem dla analizy rozwiązań przyjętych w prawie unijnym, a tym samym i polskim (ze względu na symetrię regulacji prawnych obowiązujących w dziedzinie znaków renomowanych unijnych i krajowych), gdyż jest to system prawa, który znacząco się różni od prawa unijnego i polskiego w podejściu nie tylko do samego pojęcia znaku renomowanego, ale również zasad i przesłanek jego ochrony.

Należy też dodać, że poza zakresem rozważań w niniejszej monografii znajdują się kwestie dotyczące ochrony znaku renomowanego na podstawie stanowych regulacji prawnych. Przede wszystkim omawianie osobno rozwiązań przyjętych we wszystkich 50 stanach USA wydaje się niecelowe w pracy, dla której kluczową kwestią jest analiza zagadnień związanych z naruszeniem prawa do znaku renomowanego w prawie rodzimym, jak też w prawie unijnym z racji jego bezpośredniego obowiązywania w Polsce, a prawo federalne amerykańskie stanowi jedynie punkt odniesienia do analizy rozwiązań obowiązujących w Polsce i Unii Europejskiej. Ponadto zamieszczanie w pracy odniesień do przepisów obowiązujących we wszystkich 50 stanach (czy też nawet w kilku wybranych stanach ze względu na ich najbardziej reprezentatywny charakter) w znaczącym stopniu ograniczyłoby przejrzystość prowadzonych rozważań.

Zagadnienia dotyczące renomowanego znaku towarowego i jego ochrony w prawie polskim i Unii Europejskiej stały się w ostatnim czasie szczególnie aktualne, po pierwsze, ze względu na zmiany, jakie w tym zakresie pojawiły się w związku z obszernie wprowadzanymi nowelizacjami dotykającymi prawa znaków towarowych zarówno krajowych, jak i unijnych, oraz, po drugie, ze względu na liczne wyroki wydawane w trybie prejudycjalnym przez Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu. Wyroki te mają znaczący wpływ na sposób postrzegania pojęcia znaku renomowanego oraz zasad jego ochrony, wprowadzając m.in. definicję samego znaku renomowanego , pojęcia czerpania nienależnych korzyści z renomy znaku , przesłankę naruszenia prawa do znaku renomowanego w postaci istnienia związku pomiędzy spornymi znakami , wymogu zmian rynkowego zachowania konsumentów w kontekście oceny działania na szkodę renomy lub odróżniającego charakteru znaku renomowanego , czy też sposobu interpretacji pojęcia uzasadnionej przyczyny używania znaku przez naruszyciela prawa do znaku renomowanego . Należy nadmienić, że ze względu na dokonywaną w wymienionych wyrokach wykładnię przepisów kolejnych dyrektyw w trybie prejudycjalnym wytyczne płynące z tych orzeczeń mają zastosowanie również wobec sporów toczących się na gruncie prawa polskiego w danym zakresie objętym przepisami dyrektywy .

Odnosząc się do wspomnianych zmian w prawie, należy wymienić zarówno te wprowadzone w prawie znaków towarowych Unii Europejskiej, jak i te dotykające znaków krajowych. W dniu 1.10.2017 r. weszło w życie rozporządzenie 2017/1001 w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej , a w 2015 r. uchwalone zostały dwie obszerne nowelizacje ustawy – Prawo własności przemysłowej oraz dyrektywa 2015/2436 mająca na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych . Przepisy tej dyrektywy mają zostać implementowane do prawa polskiego do 14.01.2019 r. , co oznacza, że zastąpi ona dyrektywę 2008/95/WE , a ustawodawca polski zobowiązany jest do dostosowania prawa krajowego do postanowień nowej dyrektywy we wspomnianym terminie. W związku z tym czas pisania prezentowanej monografii przypada na okres trwania prac legislacyjnych nad kolejną nowelizacją ustawy – Prawo własności przemysłowej, mającą na celu implementację przepisów dyrektywy do prawa polskiego . Sytuacja ta implikuje, po pierwsze, konieczność przeprowadzania równoległej analizy przepisów obu wymienionych dyrektyw, a po drugie, zamieszczania w tekście niniejszego opracowania odwołań do projektu ustawy o zmianie ustawy p.w.p. Już na wstępie trzeba zaznaczyć, że w zakresie prawa znaków renomowanych planowane jest wprowadzenie do art. 296 ust. 2 pkt 3 p.w.p. przesłanki uzasadnionej przyczyny jako okoliczności wyłączającej naruszenie prawa do znaku renomowanego (celem tej nowelizacji jest doprowadzenie do harmonizacji przepisów prawa polskiego z wymogami płynącymi z kolejnych dyrektyw dotyczących znaków towarowych) .

Również w prawie unijnym w ostatnim czasie pojawiły się zmiany w przepisach odnoszących się do znaków towarowych renomowanych, zarówno w rozporządzeniu 2017/1001, jak i w dyrektywie 2015/2436. W ślad za wytycznymi płynącymi z wyroku prejudycjalnego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Davidoff wprowadzono expressis verbis zastrzeżenie, zgodnie z którym znak renomowany chroniony jest w odniesieniu do towarów identycznych, podobnych lub niepodobnych do tych, dla których znak jest używany przez osobę trzecią .

Wymienione zmiany legislacyjne oraz wytyczne płynące z obszernego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości nie były dotychczas przedmiotem kompleksowej analizy zawartej w monograficznym opracowaniu, które odnosiłoby się do regulacji prawnych i orzecznictwa obowiązującego zarówno na gruncie prawa polskiego, jak i unijnego. Dotychczas opublikowane monografie na temat ochrony znaków renomowanych w prawie polskim oraz Unii Europejskiej w znacznym stopniu straciły już na aktualności, co dotyczy w szczególności książki J. Piotrowskiej . Autorka ta w przeważającej mierze oparła swoje rozważania (w zakresie polskiego prawa znaków towarowych) na nieobowiązującej już ustawie o znakach towarowych z 1985 r. Natomiast książka I. Simon Fhimy napisana została w języku angielskim na podstawie nieobowiązujących już przepisów prawa unijnego i – co oczywiste w przypadku literatury obcej – nie zawiera odniesień do polskiego prawa znaków towarowych ani też analizy możliwości ochrony znaku renomowanego na gruncie prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji.

W odróżnieniu od przedstawionej – dynamicznie zmieniającej się – sytuacji ustawodawczej w prawie unijnym i polskim prawo amerykańskie w dziedzinie znaków renomowanych zdaje się zachowywać pełną stabilność w ostatnich latach. Aktualność więc zachowuje publikacja na temat znaku renomowanego autorstwa D.S. Welkowitza , w której przedstawione zostały zasady ochrony znaku renomowanego w prawie amerykańskim stanowym i federalnym. Zawiera ona jedynie zdawkowe odniesienia do prawa unijnego.

Zamierzeniem przyświecającym powstaniu niniejszej monografii jest przede wszystkim analiza przesłanek naruszenia prawa do znaku towarowego renomowanego w systemie rejestrowym oraz okoliczności wyłączających naruszenie tego prawa w trzech systemach prawnych, tj. w prawie polskim, unijnym i federalnym prawie amerykańskim. Przeprowadzona analiza powinna umożliwić dokonanie oceny, który z wymienionych systemów prawnych w sposób najbardziej optymalny pozwala na wyważenie interesów wszystkich uczestników rynku, tj. uprawnionych do znaków renomowanych, ich konkurentów oraz konsumentów.

Ponadto ze względu na specyfikę przesłanek ochrony zarejestrowanego znaku towarowego renomowanego, obowiązujących w prawie unijnym i polskim (odwołujących się w istotnym stopniu do faktycznego zakresu używania znaku, a nie samego faktu jego rejestracji i danych wynikających z rejestru), już na wstępie należy postawić tezę, zgodnie z którą wydaje się, że ochrona zarejestrowanych znaków towarowych renomowanych w prawie unijnym i polskim bliższa jest zasadom przyjmowanym dla ochrony oznaczeń na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, aniżeli tym właściwym dla ochrony formalnej wynikającej z decyzji administracyjnej. W związku z tak sformułowaną tezą podjęto próbę przedstawienia zasad ochrony znaku towarowego renomowanego również na podstawie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz próbę rozstrzygnięcia wątpliwości dotyczących możliwości kumulatywnego zastosowania przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji dla ochrony znaku towarowego renomowanego zarejestrowanego, a więc takiego, który spełnia kryteria ochrony na podstawie przepisów ustawy – Prawo własności przemysłowej. Wskazane zagadnienia omówione zostały w ostatnim rozdziale. Autorka wprawdzie ma świadomość, że zamieszczenie osobnego rozdziału poświęconego zagadnieniom nieuczciwej konkurencji w monografii, w której zasadnicze rozważania koncentrują się wokół ochrony, jaką zapewnia znakom renomowanym prawo własności przemysłowej, może sprawiać wrażenie pewnej niespójności. Jednak przyjęcie wskazanego rozwiązania wydaje się uzasadnione przede wszystkim ze względu na sformułowaną wyżej tezę oraz dążenie do kompleksowego przedstawienia zagadnień związanych z naruszeniem prawa do znaku towarowego renomowanego. Próba podjęcia wszechstronnej analizy tego zagadnienia implikuje konieczność zbadania, czy używanie oznaczenia podobnego do znaku renomowanego, które narusza prawo do znaku renomowanego, może być kwalifikowane również jako czyn nieuczciwej konkurencji, a jeśli tak, to w jakich okolicznościach. Ponadto należy zauważyć, że tytuł monografii nie wskazuje na to, by przedmiotem rozważań w prezentowanej publikacji miały być jedynie kwestie związane z naruszeniem prawa do znaku renomowanego w systemie rejestrowym.

Przedstawiona problematyka omówiona została w kontekście licznie powoływanych przykładów z orzecznictwa zarówno polskiego, jak i unijnego (ze szczególnym uwzględnieniem wyroków prejudycjalnych Trybunału Sprawiedliwości) oraz federalnego prawa amerykańskiego.

Analiza zagadnień związanych z naruszeniem prawa do znaku renomowanego jest prowadzona w niniejszej monografii równolegle dla prawa unijnego i polskiego we wspólnych podrozdziałach, gdyż w zakresie odnoszącym się do ochrony znaków towarowych renomowanych prawo unijne i polskie zachowują niemal pełną symetrię. Przepisy polskiej ustawy – Prawo własności przemysłowej zostały zasadniczo zharmonizowane z prawem unijnym w tym zakresie ze względu na obowiązek dostosowania przepisów krajowych do postanowień wspomnianej wyżej dyrektywy 2008/95/WE (od 15.01.2019 r. dyrektywy 2015/2436). Należy nadmienić, że niezależnie od występowania pewnych niedociągnięć w zakresie implementacji przepisów dyrektywy i tak muszą one być niwelowane w procesie stosowania prawa krajowego, gdyż przepisy krajowe należy interpretować, stosując wykładnię prounijną . Dodatkowo symetrię zachodzącą pomiędzy regulacjami prawa unijnego i polskiego pogłębia fakt, iż przepisy dyrektywy dotyczące znaków renomowanych są analogiczne do tych regulujących ochronę renomowanego znaku towarowego Unii Europejskiej zgodnie z rozporządzeniem 2017/1001.

Osobnego omówienia natomiast wymagają regulacje federalnego prawa amerykańskiego ze względu na występujące tam istotne odmienności w podejściu do ochrony znaków renomowanych w porównaniu z regułami stosowanymi w prawie unijnym i polskim. W związku z powyższym główną oś pracy stanowi porównanie regulacji prawnych obowiązujących na obu kontynentach w analizowanym zakresie. Już na wstępie należy zaznaczyć, że jedną z najważniejszych jest różnica w definicji znaku renomowanego, gdyż w amerykańskim prawie federalnym renoma znaku – rozumiana jako znajomość znaku wśród odbiorców – definiowana jest globalnie w odniesieniu do ogólnie pojmowanych odbiorców na całym terytorium USA . Natomiast w prawie polskim i unijnym renoma znaku może być ujmowana niszowo, tj. w odniesieniu nawet do wąskiej grupy odbiorców, będących np. specjalistami w danej dziedzinie . Druga istotna różnica dotyczy form naruszenia prawa do znaku renomowanego. W prawie amerykańskim, w odróżnieniu od prawa polskiego i unijnego, nie chroni się znaku towarowego renomowanego przed pasożytowaniem na renomie lub charakterze odróżniającym znaku . Wskazane różnice implikują wiele poważnych konsekwencji dla zakresu ochrony znaku renomowanego w porównywanych systemach prawnych, co zostało szczegółowo omówione w kolejnych rozdziałach. Jak już wspomniano, właśnie ze względu na tak istotne różnice w podejściu do ochrony znaków renomowanych na obu kontynentach wybrano federalne prawo amerykańskie jako punkt odniesienia do analizy rozwiązań przyjętych w prawie unijnym i polskim.

We wszystkich rozdziałach najpierw omawiane jest prawo amerykańskie, a następnie łącznie prawo Unii Europejskiej i prawo polskie. Przyjęty układ wynika, po pierwsze, z chronologii ochrony znaków renomowanych, gdyż idea rozszerzonej ochrony znaków towarowych wywodzi się właśnie z doktryny prawa amerykańskiego (prekursorem w tej dziedzinie był bowiem amerykański prawnik F.I. Schechter ) i orzecznictwa wydawanego już w latach 80. XX w. na gruncie prawa amerykańskiego . Po drugie, takie rozwiązanie jest najkorzystniejsze dla analizy rodzimego prawa, gdyż pozwoli na stosowanie odniesień i porównań polskich regulacji prawnych z rozwiązaniami obowiązującymi w innych systemach prawnych, a to właśnie ocena rozwiązań przyjętych w prawie polskim i w konsekwencji również unijnym jest kluczowym motywem prowadzonych rozważań.

Rozdział I stanowi wprowadzenie do analizowanej problematyki naruszenia praw do znaku renomowanego. Nakreślone w nim zostały przesłanki zastosowania rozszerzonej ochrony tej kategorii oznaczeń, które cechuje ponadprzeciętna rozpoznawalność, oraz omówiona została geneza i ewolucja owych szczególnych zasad ochrony. Poruszane zagadnienia zostały przeanalizowane w kontekście federalnego prawa amerykańskiego, prawa Unii Europejskiej, prawa polskiego oraz prawa międzynarodowego.

W rozdziałach od II do V poddane analizie zostały kolejno przesłanki naruszenia prawa do znaku towarowego renomowanego, które wynikają z przepisów prawnoznakowych we wszystkich trzech porównywanych w pracy systemach prawnych.

Natomiast w rozdziale VI scharakteryzowano okoliczności, należące do katalogu przesłanek wyłączających naruszenie prawa do znaku towarowego renomowanego, funkcjonujące we wspomnianych trzech systemach prawnych.

Ostatni, VII rozdział zawiera rozważania na temat możliwości ochrony znaku renomowanego – zarówno zarejestrowanego, jak i tego jedynie używanego w obrocie – na gruncie prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji. Ze względu na to, że tylko polskie prawo, w odróżnieniu od prawa amerykańskiego i unijnego, przewiduje możliwość ochrony znaku towarowego renomowanego niezależnie od ochrony prawnoznakowej na podstawie przepisów osobnej ustawy poświęconej problematyce zwalczania nieuczciwej konkurencji, w rozdziale tym analizie poddane zostały jedynie polskie, krajowe regulacje prawne we wskazanym zakresie, co zostało szerzej uzasadnione w rozdz. VII pkt 1.

Stosując odwołania do trzech systemów prawnych, w prezentowanej monografii przyjęto metodę badawczą określaną mianem prawnoporównawczej. Przede wszystkim jednak autorka, dokonując analizy przepisów prawa, posłużyła się podstawowymi dyrektywami interpretacyjnymi, jakimi są wykładnia gramatyczna (językowa) i funkcjonalna (celowościowa), w nieznacznym zakresie odwołując się również do wykładni historycznej w kontekście analizy przepisów prawa amerykańskiego oraz możliwości zastosowania przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji do ochrony w Polsce znaku renomowanego zarejestrowanego. Natomiast wykładnią systemową oraz celowościową autorka posłużyła się analizując możliwości zastosowania do ochrony renomy znaku towarowego na podstawie przepisów zwalczania nieuczciwej konkurencji rozwiązań wypracowanych na gruncie prawa znaków towarowych.