Światłowski Andrzej (red.), Model dualistyczny czy dwa modele? Kontradyktoryjność a konsensualizm w procesie karnym

Regulacje intertemporalne sprawiają, że trzeba jeszcze poczekać na wyłonienie się nowego modelu polskiego procesu karnego. Trzeba też poczekać z oceną, na ile nowy model realizuje założenia, które legły u podstaw Wielkiej Nowelizacji k.p.k. z lat 2013-15, nowelizacji, która zasadnie bywa oceniana jako w istocie głębsza i dalej idąca niż wejście w życie nowego kodeksu w roku 1998.

Zmiany prawa procesowego kojarzą się przede wszystkim z kontradyktoryjnością. Wciąż do hasła kontradyktoryjności odwołują się piszący o nowelizacji, od autorów poważnych i rzetelnych tekstów naukowych, poprzez piszących teksty popularyzatorskie aż po tworzących te utrzymane w tonie sensacji, z których to czytelnik popularnych gazet czy portali może się dowiedzieć, że „teraz będzie jak w Ameryce”. Przecież jednak model polskiego procesu jest od chwili wejścia w życie obowiązujących Kodeksu postępowania karnego a już z pewnością od roku 2003 bardzo mocno nacechowany konsensualizmem. A więc ideą... no właśnie: jaką? Komplementarną wobec kontradyktoryjności? Sprzeczną z nią? Odpowiedź nie jest bynajmniej jednoznaczna. A że rzeczywiście tak jest – potwierdzają teksty przygotowane w ramach tegorocznego „projektu” adresowanego do młodych badaczy prawa karnego procesowego. Wychodząc ze zbliżonych założeń autorzy udzielają różnych odpowiedzi, dających asumpt do formułowania bardzo różnych prognoz na przyszłość.

Czy grozi nam „pęknięcie” modelu procesu karnego na dwa rozbieżne modele – „proces kontradytoryjny” i „proces (nieproces?) konsensualny”? Czy może stać się tak, że już na swoim bardzo wczesnym etapie sprawy będą podlegać selekcji na „załatwialne konsensualnie” i te, gdzie nie do uniknięcia jest rozprawa? Jak to się ma do uprawnień uczestników postępowania, ich gwarancji? Jak to się ma do prawdy materialnej, do postulatu trafnej reakcji, do zasad rządzących postępowaniem dowodowym?

Te pytania nie doczekały się jeszcze wyrazistych odpowiedzi, na pewno jednak do takich odpowiedzi przybliża nas lektura pomieszczonych w tym zbiorze artykułów. Artykułów wyselekcjonowanych w procedurze double-blind review, poddanych dyskusji na spotkaniu w Krakowie w marcu 2015 r. i jeszcze „doszlifowanych” z wykorzystaniem – często bardzo szczegółowych – uwag recenzentów i głosów wyrażonych w dyskusji.

W ręce czytelników trafia więc książka – miejmy nadzieję – interesująca. Już niedługo okaże się, które z twierdzeń znajdą pozytywną weryfikację, która zaś nie oprą się próbie czasu. Może niektóre fragmenty ocenimy kiedyś jako naiwne, znajdą się pewnie jednak takie spostrzeżenia, które nie tylko w pełni się potwierdzą, ale wręcz wyprzedzą swój czas.

Andrzej Światłowski