Najda Magdalena, Romer Maria Teresa, Mobbing w ujęciu psychologiczno-prawnym

Nelson Mandela na konferencji Światowej Organizacji Zdrowia zorganizowanej w Genewie w 2002 r. takimi słowami rozpoczął raport o przemocy i zdrowiu: „Wielu spośród tych, którzy doznają przemocy każdego dnia, uważa, że stanowi ona uwarunkowanie ludzkiego istnienia. Lecz tak nie jest, przemocy można zapobiec. Zachowanie nacechowane przemocą można zmienić. Zmiany w kierunku likwidacji przemocy leżą w rękach rządów, społeczeństw i jednostek”.

Dzięki wielokierunkowym badaniom nie ma dziś żadnych wątpliwości, iż mobbing, w niektórych krajach określany jako bullying, to przemoc psychiczna, destrukcyjna nie tylko dla psychiki, lecz również dla całego organizmu, w skrajnych wypadkach stanowiąca nawet zagrożenie dla życia.

Mobbing istniał od zawsze, jednak jako zjawisko występujące w stosunkach pracy zidentyfikowany został dopiero pod koniec ubiegłego stulecia. W ślad za tą identyfikacją zaczęło pojawiać się coraz więcej danych wskazujących na ogromny zasięg i dramatyczne skutki tego zjawiska.

Na temat mobbingu ukazało się wiele publikacji. Ta, którą oddajemy do rąk Szanownych Czytelników, jest inna od pozostałych, ponieważ oceniamy w niej mobbing przez pryzmat konkretnych spraw okiem psychologa i prawnika. Naszą intencją jest zwrócenie uwagi na kompleksowy charakter mobbingu i postawienie pytania, czy obowiązująca definicja tego zjawiska odpowiada jego istocie, czy jest wystarczająco czytelna dla stron stosunku pracy, a także dla sądów. Konieczność ujęcia mobbingu w szerszej, interdyscyplinarnej perspektywie wynika z faktu, że mobbing jest kategorią prawną, ale równocześnie, a może przede wszystkim, jest nieodłącznym elementem psychiki ludzkiej, i to zarówno po stronie ofiary, jak i po stronie dręczyciela.

Mobbing dotyka psychiki ofiary, psychiki prześladowcy oraz pozostałych „uczestników” dręczenia, czynnych lub biernych. Bez głębszego zrozumienia mechanizmów psychologicznych leżących u podstaw tego zjawiska, rozstrzygnięcie sporu o mobbing może minąć się z istotą sprawy. Niezmiernie często zdarza się, że ofiara nie zdaje sobie sprawy, że skierowane przeciwko niej zachowania doprowadzają do tego, że podświadomie broniąc się przed nimi, sama staje się agresywna i trudna dla otoczenia. To otoczenie, które swoim postępowaniem wywołało zmiany w psychice koleżanki czy kolegi, staje przed sądem w charakterze świadków i w dobrej wierze zeznaje przeciwko rzeczywistej ofierze dręczenia. Trafna ocena działań mobbera i zachowań jego ofiary wymaga znajomości podstawowych procesów zachodzących w psychice w sytuacji mobbingu. Stąd koncepcja spojrzenia na rozstrzygnięcia w konkretnych sprawach nie tylko z perspektywy prawa, lecz również z perspektywy psychologii.

Analiza konkretnych spraw wykazuje niedoskonałość zawartej w art. 94³ k.p. definicji mobbingu oraz trudności w dowodzeniu mobbingu.