Kubicka-Grupa Zofia, Miejsce zwykłego pobytu dziecka jako podstawa jurysdykcji krajowej w rozporządzeniu Bruksela II ter

Pogłębianie integracji europejskiej i rozwój rynku wewnętrznego umożliwiają nieskrępowany przepływ towarów, osób, usług i kapitału, co skutkuje wzrostem mobilności społeczeństwa. Chociaż wyjazd za granicę powodowany jest zazwyczaj względami ekonomicznymi, wywołuje on również zmiany w życiu rodzinnym. Przypadki rodzin wielonarodowych mieszkających poza granicami swojego kraju ojczystego lub dzielących życie pomiędzy dwoma państwami nie są dziś odosobnione. Wymiernym efektem tego zjawiska jest zwiększony wpływ do sądów rodzinnych spraw z elementem transgranicznym. Z punktu widzenia sądu, przed którym wszczęto takie postępowanie, wyjściowym dylematem jest ocena, czy jest on międzynarodowo właściwy do jego prowadzenia.

Oceny tej sądy państw członkowskich Unii Europejskiej do 31.07.2022 r. dokonywały na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (tzw. Bruksela II bis lub Bruksela IIa). Z dniem 1.08.2022 r. rozporządzenie nr 2201/2003 zostało zastąpione przez rozporządzenie Rady (UE) 2019/1111 z 25.06.2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (tzw. Bruksela II ter) . Mimo że w zakresie jurysdykcji krajowej nowe rozporządzenie nie przynosi radykalnych zmian względem poprzednika, stanowi podstawę niniejszej monografii z dwóch powodów. W niniejszej monografii dokonano oceny rozwiązań przyjętych na gruncie rozporządzenia nr 2201/2003 pod kątem ich stosowania i z tej perspektywy przeprowadzono analizę przepisów jego przekształconej wersji.

Zarówno rozporządzenie nr 2019/1111, jak i jego poprzednik regulują problematykę jurysdykcji krajowej, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, a także współpracy państw członkowskich w tym zakresie. Ponadto rozporządzenia te – w stosunkach między państwami członkowskimi Unii Europejskiej – uzupełniają postanowienia Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w Hadze 25.10.1980 r. Akty te nie zawierają norm kolizyjnoprawnych. W relacjach wewnątrzunijnych zastosowanie znajdzie w tym zakresie Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci sporządzona w Hadze 19.10.1996 r. Konwencja ta w art. 15 ust. 1 przyjmuje za zasadę stosowanie jako prawa właściwego legis fori. A zatem normy jurysdykcyjne zawarte w rozporządzeniach nr 2201/2003 i 2019/1111 pośrednio decydują również o prawie właściwym dla stosunków prawnorodzinnych.

Podstawowym łącznikiem jurysdykcyjnym w rozporządzeniu nr 2019/1111 – podobnie jak w rozporządzeniu nr 2201/2003 – jest miejsce zwykłego pobytu. Łącznik ten występuje obecnie w wielu umowach międzynarodowych regulujących prawo właściwe, jurysdykcję krajową oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych, a także w rozporządzeniach unijnych z zakresu współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Szczególną rolę łącznik ten odgrywa w regulacjach obejmujących problematykę prawnorodzinną. Dla stosunków prawnych dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej relewantne z punktu widzenia jurysdykcji krajowej jest miejsce zwykłego pobytu samego dziecka. Prawodawca unijny umotywował wybór tego łącznika potrzebą ochrony dobra dziecka, która realizuje się przez zastosowanie kryterium bliskości (proximity) dziecka do sądu.

Przez ponad 15 lat obowiązywania rozporządzenia nr 2201/2003 pojęcie miejsca zwykłego pobytu dziecka było wielokrotnie przedmiotem interpretacji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Pomimo to kwestia ta nadal budzi istotne wątpliwości i rodzi problemy w orzecznictwie, czego dowodem są kolejne pytania prejudycjalne kierowane do wspomnianego organu Unii Europejskiej. Pojęcie miejsca zwykłego pobytu dziecka stanowi w literaturze polskiej i zagranicznej przedmiot analizy, szczególnie na tle stosowania konwencji haskiej z 1980 r. Poczynione tam wnioski są przydatne przy interpretacji tego pojęcia na gruncie rozporządzenia nr 2019/1111, jednak nie obejmują całości tej problematyki. Wynika to szczególnie ze specyficznego i wąskiego przedmiotu regulacji konwencji, a także z faktu, że nie zawiera ona norm jurysdykcyjnych ani nie reguluje problematyki uznawania i wykonywania orzeczeń.

Wybór przedmiotu rozważań wynikał z przeświadczenia o zasadniczej roli, jaką pojęcie miejsca zwykłego pobytu dziecka pełni w rozporządzeniu nr 2019/1111. Podstawową tezą niniejszej monografii jest zatem twierdzenie, że właściwe rozumienie tego pojęcia jest kluczem do interpretacji wszystkich przepisów rozporządzenia nr 2019/1111 obejmujących problematykę odpowiedzialności rodzicielskiej. Temat monografii – choć z pozoru zarysowany wąsko – stanowi de facto pretekst do rozważań nad różnymi instytucjami i rozwiązaniami przyjętymi w rozporządzeniu nr 2019/1111, których nie da się rozpatrywać w oderwaniu od podstawowego łącznika jurysdykcyjnego miejsca zwykłego pobytu dziecka. Przyjęcie wstępnej hipotezy, że „miejsce zwykłego pobytu dziecka” jest centralnym pojęciem rozporządzenia nr 2019/1111, wymaga systemowego ujęcia, wychodzącego poza ramy samego rozporządzenia.

Celem niniejszej monografii jest zatem ukazanie miejsca zwykłego pobytu dziecka jako podstawy jurysdykcji krajowej w rozporządzeniu nr 2019/1111 w szerokim kontekście, uwzględniającym również teoretycznoprawne rozważania dotyczące istoty i budowy normy jurysdykcyjnej oraz zarys historii kształtowania się kryterium miejsca zwykłego pobytu jako łącznika jurysdykcyjnego i kolizyjnego w dziedzinie prawa międzynarodowego w XX w., a także zwięzłą charakterystykę pozostałych łączników personalnych, czyli obywatelstwa, miejsca zamieszkania i pobytu prostego. Interpretacja pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 2019/1111 musi uwzględniać ogólne cele europejskiego prawa procesowego cywilnego i założenia współpracy sądowej w dziedzinie prawa rodzinnego, a także motywy, jakie przyświecały unijnemu pracodawcy przy uchwalaniu omawianego rozporządzenia i jego poprzedników. Autonomiczna i jednolita wykładnia tego pojęcia we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej stanowi gwarancję skuteczności prawa unijnego (effet utile). Ze względu na swoje źródło w konwencjach Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego oraz ścisły związek rozporządzeń unijnych z dziedziny prawa rodzinnego z postanowieniami konwencji haskich regulującymi tę tematykę interpretacja pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 2019/1111 powinna – do pewnego stopnia – uwzględniać również dorobek wypracowany na gruncie stosowania tych aktów prawnych. Wreszcie niniejsza monografia ma na celu udzielenie odpowiedzi na wątpliwości pojawiające się w praktyce przy ustalaniu jurysdykcji krajowej na podstawie łącznika miejsca zwykłego pobytu dziecka. W związku z tym zawarte w niej rozważania obejmują również problematykę współstosowania przepisów rozporządzenia nr 2019/1111 i Kodeksu postępowania cywilnego.

Przedstawione cele rozprawy doktorskiej miały wpływ na wybór metod badawczych i zakres przeprowadzonych badań. Wśród zastosowanych metod podstawowe znaczenie miała metoda dogmatycznoprawna, w ramach której dokonano przede wszystkim wykładni przepisów rozporządzenia nr 2019/1111 i jego poprzednika – rozporządzenia nr 2201/2003 – ze szczególnym uwzględnieniem różnic pomiędzy tymi dwoma aktami prawnymi. Wykładni poddano również postanowienia konwencji haskich, które posługują się terminem „miejsce zwykłego pobytu dziecka”, w tym w szczególności konwencji haskiej z 1980 r. i konwencji haskiej z 1996 r., oraz przepisów innych rozporządzeń unijnych, w których pojęcie to znalazło zastosowanie. Przy interpretacji przepisów rozporządzeń unijnych odwołano się również do dorobku judykatury. Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w których organ ten dokonywał wykładni omawianego pojęcia na gruncie rozporządzenia nr 2201/2003, stanowiły punkt wyjścia w poszukiwaniach jego autonomicznego znaczenia na gruncie prawa unijnego. Skorzystano również z dorobku orzeczniczego sądów państw członkowskich Unii Europejskiej, a także – pomocniczo – innych sądów krajowych, w tym w szczególności amerykańskich. Analiza orzeczeń sądów krajowych pozwoliła wyselekcjonować podstawowe problemy praktyczne, jakie pojawiają się przy ustalaniu miejsca zwykłego pobytu dziecka, oraz wskazać, jakie metody interpretacyjne stosują sądy w ramach tego badania.

Przy analizie orzecznictwa sądów krajowych skorzystano z judykatów dostępnych w bazach internetowych. Kilka lat temu, w ramach projektu Cross-Border Litigation in Europe: Private International Law Legislative Framework, National Courts and the Court of Justice of the European Union („EUPILLAR”) przeanalizowano szczegółowo orzeczenia sądów państw członkowskich Unii Europejskiej wydane w okresie od 2002 do końca 2015 r., w których znalazły zastosowanie przepisy rozporządzeń z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego, w tym rozporządzenia nr 2201/2003. Analiza ta objęła również orzecznictwo polskich sądów, a jej autorzy w artykule podsumowującym polską część projektu stwierdzili niską efektywność przeprowadzonych badań aktowych, które dawały przypadkowe rezultaty . W ramach innego projektu badawczego Planning the future of cross-border families: a path through coordination („EUFam’s”) stworzono bazę orzeczeń sądów wybranych państw członkowskich Unii Europejskiej, wydanych na podstawie rozporządzeń unijnych z zakresu prawa rodzinnego oraz prawa spadkowego. Baza ta była na bieżąco aktualizowana i obejmuje okres do 2018 r. Przeprowadzenie badań empirycznych nie było zatem konieczne do osiągnięcia zarysowanych wcześniej celów pracy.

Metoda dogmatycznoprawna obejmowała również wykładnię przepisów krajowych, w szczególności Kodeksu postępowania cywilnego, w zakresie istotnym z punktu widzenia badania jurysdykcji krajowej.

W pracy w ograniczonym zakresie posłużono się również metodą historycznoprawną. Ze względu na fakt, że regulacje unijne dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej mają swoją genezę w konwencjach haskich, analiza historyczna objęła postanowienia konwencji sporządzonych pod auspicjami Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego. W konwencjach tych łącznik miejsca zwykłego pobytu dziecka torował sobie drogę w opozycji do łącznika obywatelstwa. Pełne zrozumienie specyfiki łącznika miejsca zwykłego pobytu dziecka nie jest możliwe bez poznania jego pochodzenia.

Monografia podzielona jest na siedem rozdziałów, z których każdy stanowi pewną zamkniętą całość i odnosi się do odrębnego aspektu analizowanej problematyki. Z tego powodu każdy rozdział poprzedzony jest wprowadzeniem i zakończony wnioskami.

Rozdział I stanowi ogólną refleksję nad łącznikiem miejsca zwykłego pobytu. Wyjaśnienia wymagała kwestia rozbieżnych tłumaczeń tego pojęcia w polskich wersjach językowych aktów prawa międzynarodowego i unijnego. Przyjęty w tytule niniejszej monografii termin „miejsce zwykłego pobytu” został uznany za najlepiej oddający ideę tego łącznika, jak również stanowiący najwierniejsze tłumaczenie z języków francuskiego, angielskiego i niemieckiego, z których został przyjęty do polskiego języka prawnego. Szczegółowe rozważania na temat łącznika miejsca zwykłego pobytu w międzynarodowym prawie procesowym cywilnym wymagały poprzedzenia ich teoretycznymi rozważaniami nad budową łącznika jurysdykcyjnego i jego miejscem w strukturze normy jurysdykcyjnej. W części tej postawiono pytanie o to, jak daleko należy doszukiwać się analogii pomiędzy tymi normami a normami kolizyjnymi, oraz zwięźle omówiono elementy normy jurysdykcyjnej. Zaprezentowany podział elementów normy jurysdykcyjnej oraz ich nazewnictwo będą przydatne w dalszych rozważaniach. W rozdziale tym została również zwięźle opisana geneza łącznika jurysdykcyjnego miejsca zwykłego pobytu, ze szczególnym uwzględnieniem historii Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego i jej wpływu na wybór łączników w aktach z dziedziny prawa kolizyjnego i międzynarodowego prawa procesowego cywilnego. Na tym tle zarysowały się również różnice pomiędzy łącznikiem obywatelstwa a łącznikiem miejsca zwykłego pobytu oraz korzyści, jakie płyną ze stosowania tego ostatniego, szczególnie w stosunkach rodzinnoprawnych.

Ogólne rozważania nad naturą łącznika miejsca zwykłego pobytu wymagały ponadto skonfrontowania go z pozostałymi dwoma łącznikami personalnymi, którymi są miejsce zamieszkania i miejsce pobytu prostego. To porównanie umożliwia zrozumienie istoty łącznika wymienionego w tytule monografii oraz uwypukla zalety i mankamenty wynikające z jego stosowania. W rozdziale tym została ukazana specyfika poszczególnych łączników personalnych zarówno w prawie prywatnym międzynarodowym, jak i w międzynarodowym prawie procesowym cywilnym, a rozdzielenie tych dwóch sfer na tak ogólnym poziomie rozważań okazało się niemożliwe lub co najmniej karkołomne. Na koniec jednak konieczne było rozstrzygnięcie, czy wykładnia równobrzmiących łączników kolizyjnych i jurysdykcyjnych musi przebiegać niezależnie, czy też możliwa jest ich jednolita wykładnia. W kontekście przedmiotu niniejszej monografii odpowiedź na to pytanie będzie kluczowa dla ustalenia, czy wykładnia pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka wypracowana na gruncie regulacji kolizyjnoprawnych może być przenoszona na grunt europejskiego prawa procesowego cywilnego.

W rozdziale II dokonano przeglądu konwencji haskich, w których posłużono się terminem „miejsce zwykłego pobytu dziecka”. Siłą rzeczy są to zatem konwencje regulujące problematykę prawnorodzinną. Analiza historyczna pozwala dostrzec wyraźną ewolucję stosowania w tych konwencjach omawianego łącznika – od roli subsydiarnej względem obywatelstwa, przez dominującą, jednak z możliwością zastosowania przez państwa-strony wyłomu na rzecz obywatelstwa, aż po całkowite wyparcie łącznika obywatelstwa przez łącznik miejsca zwykłego pobytu. Pojęcie miejsca zwykłego pobytu dziecka występuje w konwencjach haskich nie tylko jako łącznik jurysdykcyjny i kolizyjny, ale także pełni w nich inne funkcje, w tym służy rozgraniczeniu zakresów zastosowania poszczególnych aktów prawnych. Po analizie występowania tego terminu w konwencjach haskich dokonano podobniej analizy rozporządzeń unijnych. Wcześniej jednak zostały zwięźle omówione zagadnienia natury ogólnej dotyczące pojęcia i historii europejskiego prawa procesowego cywilnego, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki współpracy sądowej w sprawach rodzinnych. Omówienie to – choć stanowi w dużej mierze syntezę istniejących już opracowań na ten temat – pozwala umiejscowić rozważania będące przedmiotem niniejszej monografii w systemie prawa europejskiego, co zaś okaże się niezbędne przy dokonywaniu autonomicznej wykładni pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 2019/1111.

W przeprowadzonej w rozdziale II analizie historycznoprawnej ujęte zostały również akty prawne regulujące prawo właściwe, jurysdykcję krajową, uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach alimentacyjnych. Akty te nie zawierają pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka, jednak łącznik miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego, którym się one posługują, będzie równoznaczny z miejscem zwykłego pobytu dziecka w sprawach, w których uprawnionym do alimentów jest małoletni. Ponadto zauważono, że mimo iż problematykę spraw alimentacyjnych regulowało wcześniej rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (tzw. Bruksela I), genezy rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych należy poszukiwać raczej w „systemie haskim” ze względu na zastosowanie w nim łącznika miejsca zwykłego pobytu, a nie – jak w przypadku konwencji i rozporządzeń brukselskich – miejsca zamieszkania.

Przedmiotem kolejnych rozdziałów będzie wykładnia przepisów rozporządzenia nr 2019/1111. Rozdział III stanowi próbę wyczerpującej odpowiedzi na pytanie o to, w jakich sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej ma zastosowanie to rozporządzenie. W pierwszej kolejności opisano stosunek, w jakim rozporządzenie to pozostaje do innych aktów prawnych z zakresu międzynarodowego prawa rodzinnego. W praktyce szczególne znaczenie ma problematyka rozgraniczenia zakresów stosowania rozporządzenia i umów dwustronnych zawartych z państwami trzecimi oraz konwencji haskiej z 1996 r., a także ustalenia wzajemnych relacji we współstosowaniu rozporządzenia i konwencji haskiej z 1980 r. Tym stosunkom poświęcona została zatem główna uwaga. Wyznaczenie zakresu zastosowania rozporządzenia nr 2019/1111 wymaga również ustalenia, czy stosuje się je wyłącznie w sprawach z elementem obcym, czy też można je stosować również w tzw. sprawach „czysto wewnętrznych”, a także – jaki charakter musi mieć element obcy, aby rozporządzenie znalazło zastosowanie. W dalszej kolejności dokonano analizy tradycyjnie wyróżnianych zakresów zastosowania rozporządzeń unijnych, tj. zakresu terytorialnego, podmiotowego, czasowego i przedmiotowego. Na końcu podjęto próbę przełożenia wcześniejszych, ogólnych rozważań na płaszczyznę polskiego prawa i szczegółowego wskazania spraw z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej, w których rozporządzenie ma zastosowanie. Choć rozważane w opisanym rozdziale kwestie nie odnoszą się bezpośrednio do przedmiotu rozprawy doktorskiej, to przeprowadzona analiza ukazuje znaczenie tytułowego łącznika oraz wyznacza zakres jego zastosowania.

Prawodawca unijny w motywach rozporządzenia nr 2019/1111 wyraźnie zaznaczył, że ukształtowanie w nim podstaw jurysdykcji krajowej według kryterium bliskości ma na celu ochronę dobra dziecka, a także wskazał, że pojęcie dobra dziecka należy interpretować w nim w świetle art. 24 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i w świetle Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20.11.1989 r. Mając to na uwadze, w rozdziale IV dokonano oceny sposobu, w jaki rozporządzenie nr 2019/1111 realizuje zasadę dobra dziecka. W tym celu najpierw ustalono, czym jest dobro dziecka w rozumieniu polskiego prawa rodzinnego oraz na gruncie Konwencji o prawach dziecka, z której przejęto regulacje odnoszące się do praw dziecka w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Następnie dokonano analizy przepisów i motywów rozporządzenia, w których prawodawca unijny odwołuje się do pojęcia dobra dziecka. Refleksja ta stała się pretekstem do omówienia podstaw jurysdykcji krajowej uregulowanych w rozporządzeniu, ze szczególnym naciskiem na ukształtowanie w nim zasady dobra dziecka. Przyjęto bowiem wyjściowe założenie, że cały system podstaw jurysdykcji krajowej w sprawach z zakresu odpowiedzialności rodzicielskiej ukształtowany jest w rozporządzeniu nr 2019/1111 tak, by w jak największym stopniu zabezpieczał dobro dziecka.

Przedmiotem kolejnego, piątego, rozdziału jest wykładnia pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozporządzeniu nr 2019/1111. Opierając się na przekonaniu, że pojęcie to musi być interpretowane we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej w sposób autonomiczny i jednolity, postawiono najpierw pytanie o to, czym jest autonomiczna wykładnia i jaka jest jej relacja z kwalifikacją pojęciową. Następnie wskazano, dlaczego taka wykładnia jest pożądana i jakie są konsekwencje jej stosowania dla innych przepisów rozporządzenia, a także postanowień konwencji haskich z 1980 i 1996 r. Wreszcie podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, jak powinien przebiegać proces interpretacji pojęcia miejsca zwykłego pobytu dziecka na gruncie rozporządzenia nr 2019/1111. Przy analizie tej posłużono się dorobkiem izraelskiej badaczki R. Schuz, która na tle stosowania konwencji haskiej z 1980 r. wyróżniła kilka modeli interpretacyjnych omawianego pojęcia. Na koniec rozstrzygnięto, czy – a jeśli tak, to w jakiej sytuacji – może dojść do ustalenia przez sąd, że dziecko ma miejsce zwykłego pobytu w dwóch państwach jednocześnie.

Punktem wyjścia do rozważań zawartych w rozdziale VI jest założenie, że pojęcie miejsca zwykłego pobytu wymyka się wszelkim definicjom. Zamiast zatem je tworzyć należy skupiać się na przesłankach, które w konkretnych sytuacjach mogą mieć znaczenie przy ustalaniu miejsca zwykłego pobytu, oraz wskazywać te, które nie mogą determinować jego ustalenia. Rozdział ten jest zatem w całości poświęcony wymienieniu i omówieniu tych czynników. Rozważono w nim między innymi, czy fizyczna obecność dziecka na terytorium państwa jest konieczna do ustalenia jego miejsca zwykłego pobytu w tym państwie; czy istnieje minimalna długość przebywania dziecka na terytorium państwa niezbędna do uzyskania w nim przez dziecko miejsca zwykłego pobytu; czy miejsce zwykłego pobytu dziecka można ustalić w państwie, w którym dziecko przebywa nielegalnie, oraz jaką wagę należy przypisywać czynnikowi woli przy ocenie miejsca zwykłego pobytu dziecka. W ramach opisu poszczególnych przesłanek przywołano przykłady zaczerpnięte wprost z orzecznictwa lub zainspirowane stanem faktycznym spraw stanowiących przedmiot rozpoznania sądów. W rozdziale tym najszerzej i najbardziej szczegółowo przywołano orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

W ostatnim rozdziale przedstawiono analizę ustalania przez sądy polskie jurysdykcji krajowej na podstawie łącznika miejsca zwykłego pobytu dziecka według rozporządzenia nr 2019/1111. Rozporządzenie to przede wszystkim zawiera normy jurysdykcyjne oraz wyznacza pewne ramy postępowania sądów krajowych przy ustalaniu jurysdykcji krajowej w sprawach objętych jego zakresem. Sądy badają istnienie jurysdykcji krajowej zgodnie z legis fori processualis. Konieczne było zatem ustalenie, który sąd w świetle ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego jest powołany do ustalania miejsca zwykłego pobytu dziecka w ramach badania jurysdykcji krajowej. Na tym tle zarysował się problem adekwatności przepisów krajowych do przepisów rozporządzenia, które – przy spełnieniu szczegółowych warunków – umożliwiają uznanie w toku postępowania międzynarodowej właściwości sądu państwa mimo braku podstaw do ustalenia jurysdykcji krajowej na podstawie innych przepisów rozporządzenia. W dalszej kolejności należało wskazać, który moment jest relewantny dla oceny jurysdykcji krajowej na podstawie art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 2019/1111. Rozporządzenie zobowiązuje sądy państw członkowskich do badania z urzędu jurysdykcji krajowej, pozostawia jednak prawu krajowemu rozstrzygnięcie, jakimi środkami sądy mają się posługiwać przy tym badaniu i jak daleko ma rozciągać się ich inicjatywa w tym przedmiocie. Ponieważ Kodeks postępowania cywilnego nie reguluje tej kwestii wprost, podjęto próbę odpowiedzi na tak postawiony problem. Rozważono również, jakie konsekwencje dla jurysdykcji krajowej ma zmiana miejsca zwykłego pobytu dziecka w toku postępowania, oraz przeanalizowano postępowanie sądu w razie ustalenia, że dziecko, którego dotyczy postępowanie, nie ma miejsca zwykłego pobytu w państwie będącym jego siedzibą. Na koniec zastanowiono się, jak w świetle przepisów Kodeksu postępowania cywilnego przebiega kontrola ustaleń faktycznych dotyczących miejsca zwykłego pobytu dziecka, stanowiących podstawę oceny istnienia jurysdykcji krajowej.

Stan prawny: 1.02.2024 r.