Cempura Aleksandra, Kasolik Anna, Metodyka sporządzania pism procesowych w sprawach karnych, cywilnych, gospodarczych i administracyjnych

W celu usprawnienia postępowań wprowadzona została generalna zasada dotycząca nadużywania prawa procesowego, sprowadzająca się do zakazu korzystania z uprawnień procesowych niezgodnych z celem, dla którego je ustanowiono (art. 4¹ k.p.c.). W przypadku stwierdzenia przez sąd nadużycia prawa procesowego sąd będzie mógł orzec wobec uczestnika postępowania grzywnę (przy czym zgodnie z art. 163 k.p.c. maksymalna kwota grzywny wynosi 3000 zł) oraz obowiązek zwrotu kosztów procesu wyższych, niż wskazywałby wynik sprawy (art. 226² § 2 pkt 1 i 2 k.p.c.). Na wniosek strony przeciwnej sąd będzie uprawniony także do przyznania od strony nadużywającej prawa procesowego podwyższonych kosztów procesu, a także zwiększenia stopy odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy (art. 226² § 2 pkt 3 k.p.c.). Powyższe sankcje sąd może zasądzić w orzeczeniu kończącym postępowanie zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji. Stronie na takie orzeczenia przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 6 i art. 394² § 1 k.p.c.).

Strony i uczestnicy postępowania otrzymali prawo utrwalania przebiegu posiedzeń sądowych bez uprzedniej zgody sądu, ale za uprzedzeniem o zamiarze nagrywania. W określonych przypadkach sąd będzie jednak uprawniony do wydania zakazu nagrywania (art. 9¹ § 3 k.p.c.).

W przypadku konsumentów wprowadzono udogodnienie polegające na tym, że sprawy z udziałem konsumentów będą się toczyć przed sądem zgodnie z właściwością ogólną, zgodnie bowiem z art. 31 § 2 k.p.c. przepisy o właściwości przemiennej sądu nie będą miały zastosowania w sprawach przeciwko konsumentom. Tym samym powództwo kierowane przeciwko konsumentowi powinno więc być złożone do sądu właściwości ogólnej, a zatem do sądu miejsca zamieszkania pozwanego (art. 27 k.p.c.). Co istotne, gdy to konsument jest powodem, nadal może korzystać z właściwości przemiennej.

Podobne udogodnienie zostało wprowadzone w sprawach o ochronę dóbr osobistych w środkach masowego przekazu oraz w sprawach o roszczenia wynikające z czynności bankowych, w których powództwo będzie można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby powoda (art. 35¹ i 37² k.p.c.).

Poważne zmiany wprowadzają przepisy w zakresie doręczeń. Jeżeli pozwany nie odebrał pisma inicjującego postępowanie pod adresem wskazanym w pozwie, sąd zobowiązuje powoda do doręczenia pozwu za pośrednictwem komornika lub przedłożenia dowodu na wykazanie, że pozwany przebywa pod wskazanym uprzednio adresem. Jeśli w terminie 2 miesięcy powód nie przedstawi potwierdzenia odbioru pozwu lub aktualnego adresu pozwanego, będzie można zawiesić postępowanie (art. 139¹ k.p.c.).

Wprowadzono także obostrzenia dla profesjonalnych pełnomocników przypadku niezachowania przez nich wymogów formalnych dotyczących wnoszonych pism procesowych. W takiej sytuacji pismo będzie zwracane bez wezwania do jego poprawienia lub uzupełnienia, ale ze wskazaniem na uchybienia (art. 130^1a k.p.c.).

Wprowadzono możliwość doręczania pism między profesjonalnymi pełnomocnikami w sposób elektroniczny.

W celu szybszego rozpoznawania spraw wprowadzono obowiązek przedkładania do sądu odpowiedzi na pozew, przy czym brak odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie będzie mógł skutkować wydaniem wyroku zaocznego. Ponadto w ramach wprowadzonych posiedzeń przygotowawczych pojawił się obowiązek (poza sprawami rozpoznawanymi w trybie uproszczonym) przygotowywania przez sąd i strony planu rozprawy. Co istotne, twierdzenia i dowody będą musiały być zgłaszane do czasu zatwierdzenia planu, chyba że strona uprawdopodobni, że nie było to możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Niestawiennictwo powoda na posiedzeniu przygotowawczym będzie mogło skutkować umorzeniem postępowania, a brak obecności pozwanego sprawi, że nie będzie miał on wpływu na kształt planu rozprawy i będzie można go obciążyć wyższymi kosztami postępowania.

Kolejnym rozwiązaniem, mającym na celu usprawnienie postępowania, jest wprowadzenie ograniczenia możliwości podnoszenia zarzutu potrącenia. Zarzut potrącenia będzie można podnosić tylko w sytuacji, gdy wierzytelność pozwanego jest niesporna, udowodniona dokumentem albo pochodzi z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona pozwem. Zarzut potrącenia może być podniesiony nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie 2 tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Ponadto zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym (art. 203¹ k.p.c.).

Zliberalizowano nieco wymogi dotyczące zgłaszania tzw. zastrzeżeń do protokołu rozprawy. Zgodnie z obowiązującym brzmieniem art. 162 k.p.c. zastrzeżenie można będzie zgłosić najpóźniej na kolejnym posiedzeniu.

Na powrót zostało przywrócone odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych (art. 458¹–458¹³ k.p.c.). W ramach tego postępowania wprowadzono szczególne uregulowania, np. przepisy dotyczące tzw. umowy dowodowej, za pomocą której strony będą mogły wyłączyć określone dowody z postępowania (art. 458⁹ k.p.c.), czy prymatu dowodu z dokumentu przy poważnym ograniczeniu znaczenia dowodu z zeznań świadków – dowód z zeznań świadków sąd będzie mógł dopuścić tylko wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostaną niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 458¹⁰ k.p.c.). Dodatkowo z mocy ustawy sprawami rozpoznawanymi w postępowaniu gospodarczym – ze względu na ich skomplikowany co do zasady charakter – będą sprawy z umów o roboty budowlane oraz z umów leasingu (art. 458² § 1 pkt 5 i 6 k.p.c.). W postępowaniu gospodarczym jest nałożony na strony obowiązek podania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie i w odpowiedzi na pozew (art. 458⁵ k.p.c.). Na wniosek strony, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, sąd rozpozna sprawę z pominięciem przepisów dotyczących postępowania gospodarczego (art. 458⁶ § 1 k.p.c.).

Zmiany dotknęły także postępowanie uproszczone. Obecnie w tym postępowaniu są rozpoznawane wszystkie sprawy o świadczenia, których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 000 zł, a w sprawach o roszczenia z rękojmi lub gwarancji – jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty (art. 505¹ § 1 k.p.c.). Przypominamy, że likwidacji uległy formularze, na których składane były pozwy i odpowiedzi na pozew oraz wnioski dowodowe. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie będzie przekraczała 1000 zł, uzasadnienie wyroku zostało ograniczone do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa (art. 505⁸ § 4 zdanie pierwsze k.p.c.).

Dużą zmianą w podejściu do orzekania jest uprawnienie przewodniczącego do informowania stron o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłoszonych przez strony twierdzeń i dowodów (art. 156¹ k.p.c.). Takie zachowanie nie będzie jak do tej pory podstawą do wyłączenia sędziego od orzekania w sprawie (art. 49 § 2 k.p.c.). Sąd orzekający w sprawie nie jest także związany treścią pouczeń udzielonych przez przewodniczącego. Ponadto zgodnie z art. 156² k.p.c. wprowadzony został obowiązek uprzedzenia obecnych na posiedzeniu stron o tym, że zgłoszone roszczenie lub wniosek może zostać rozstrzygnięty na innej podstawie prawnej niż ta wskazana przez stronę.

Co istotne, sąd obecnie jest uprawniony do przeprowadzenia dowodu z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę (art. 278¹ k.p.c.).

W zakresie dowodu z zeznań świadków wprowadzona została możliwość ich składania przez świadków na piśmie, ale w takiej sytuacji świadek będzie także zobowiązany do złożenia przyrzeczenia przez podpisanie tekstu przyrzeczenia i przedłożenia tekstu zeznania wraz z przyrzeczeniem w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd (art. 271¹ k.p.c.). Ponadto, jeżeli sąd poweźmie wątpliwość co do zdolności spostrzegania lub komunikowania spostrzeżeń przez świadka, może zarządzić przesłuchanie go z udziałem biegłego lekarza lub psychologa, a świadek nie będzie mógł się temu sprzeciwić (art. 272¹ k.p.c.).

Sąd obecnie ma możliwość wydania wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym w sytuacji, gdy pozwany w określonym przez sąd terminie nie złoży odpowiedzi na pozew (art. 339 § 1 k.p.c.).

Zmiany zostały wprowadzone także w postępowaniu odwoławczym. Część zażaleń, m.in. na odmowę zwolnienia od kosztów, nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności, wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia, skazanie świadka, biegłego czy strony na grzywnę, odrzucenie skargi na orzeczenie referendarza sądowego czy oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego jest rozpatrywana przez inny skład tego samego sądu (art. 394^1a § 1 k.p.c.).

Warunkiem zaskarżenia orzeczenia i zarządzenia jest uprzednie skuteczne złożenie wniosku o ich uzasadnienie. We wniosku o uzasadnienie należy wskazać, czy pisemne uzasadnienie ma dotyczyć całości wyroku czy jego części, w szczególności poszczególnych objętych nim rozstrzygnięć (art. 328 § 3 k.p.c.). Obecnie wniosek o uzasadnienie podlega opłacie w wysokości 100 zł.

Po zmianach sąd pierwszej instancji nie dokonuje już kontroli formalnej apelacji; obowiązek ten spoczywa tylko na sądzie drugiej instancji. Co więcej, jeżeli sąd odwoławczy uchyli wyrok i zwróci sprawę do sądu pierwszej instancji w celu ponownego rozpoznania sprawy, sąd pierwszej instancji rozpoznaje ją w tym samym składzie, w którym wydawał zaskarżone orzeczenie (art. 386 § 5 k.p.c.).

Sąd jest uprawniony do rozpoznania apelacji na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzanie rozprawy nie będzie konieczne, chyba że strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złoży wniosek o przeprowadzenie rozprawy albo zachodzi nieważność postępowania (art. 374 k.p.c.).

Nadal dla wielu nowością jest wprowadzenie odsetek od kwot zasądzonych tytułem zwrotu kosztów procesu w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Dodatkowo w szczególnie uzasadnionym przypadku, na wniosek strony, która w toku procesu poniosła szczególnie wysokie wydatki podlegające zwrotowi, sąd może przyznać jej odsetki przewidziane od kwoty równej tym wydatkom za czas od dnia ich poniesienia przez stronę do dnia zapłaty (art. 98 § 1¹ k.p.c.).

Istotnym zmianom ulegają przepisy o opłatach sądowych. Dla przykładu, opłata od pozwu w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu pobierana jest od spraw majątkowych dotyczących wartości sporu powyżej 20 000 zł. Od spraw majątkowych o mniejszej wartości przedmiotu sporu są pobierane opłaty stałe niezależnie od tego, czy jest to sprawa prowadzona w postępowaniu uproszczonym, czy nie – zgodnie z art. 13 u.k.s.c.

Zgodnie ze znowelizowanym art. 17 pkt 4 k.p.c. podwyższona została do 100 000 zł granica, od której w przypadku spraw o prawa majątkowe rozstrzyganych w procesie właściwy jest sąd okręgowy. Przed zmianą granica wynosiła 75 000 zł. Zmiana weszła w życie 1.07.2023 r. Istotne jest natomiast, że zmiana dotyczy tylko spraw nowych (art. 19 ust. 2 pkt 1 nowelizacji z 9.03.2023 r.).

W zakresie przepisów dotyczących nadużycia prawa procesowego zmianę wprowadza art. 53¹ § 1 poprzez dodanie pkt 3 k.p.c., w którym za nadużycie prawa procesowego uznano wniosek o wyłączenie sędziego niebędącego członkiem składu orzekającego.

W zakresie odsetek, zgodnie z art. 98 § 1¹ k.p.c., o obowiązku zapłaty odsetek od kosztów procesu sąd będzie orzekał z urzędu. Nie dotyczy to jednak odsetek naliczanych od wcześniejszej daty zgodnie z art. 98 § 1² k.p.c.

Organy administracji publicznej, zgodnie z dodanym do art. 68 § 3, nie muszą składać do akt sprawy dokumentów wykazujących ich umocowanie. Zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu, jeżeli czynności procesowe za stronę podejmuje organ państwowej lub samorządowej jednostki organizacyjnej, przedłożenie aktu powołania lub innego aktu równorzędnego potwierdzającego powierzenie określonej osobie pełnienia funkcji tego organu nie jest wymagane, o ile stwierdzenie tego faktu jest możliwe na podstawie informacji powszechnie dostępnych, w szczególności udostępnionych w Biuletynie Informacji Publicznej. W takim przypadku w pierwszym piśmie procesowym tej strony wskazuje się źródło informacji, z których wynika umocowanie określonej osoby do działania w imieniu organu.

Pełnomocnictwo do doręczeń – zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem art. 88 § 2 k.p.c. wprowadzono nowy rodzaj pełnomocnictwa procesowego, tj. pełnomocnictwo tylko do doręczeń. Można go udzielić każdej osobie fizycznej, a więc niezależnie od tego, czy może ona być pełnomocnikiem procesowym (zgodnie z art. 87 k.p.c.).

Istotna zmiana dotyczy zakresu pełnomocnictwa i objęcia nim także umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym. Do tej pory konieczne było udzielenie profesjonalnemu pełnomocnikowi (adwokatowi lub radcy prawnemu) odrębnego pełnomocnictwa obejmującego udział w postępowaniu po prawomocnym zakończeniu sprawy w sądzie w pierwszej i drugiej instancji lub wskazaniu w sposób wyraźny takiego uprawnienia do reprezentacji w postępowaniu kasacyjnym od razu w udzielonym pełnomocnictwie. Obecnie, zgodnie z art. 91 pkt 1 k.p.c., pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając skargi kasacyjnej. Zmianie w konsekwencji uległ także art. 118 § 2 k.p.c., zgodnie z którym radca prawny lub adwokat ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę w zakresie wynikającym z art. 91 k.p.c., chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej.

Rozszerzono wymagania dotyczące pism procesowych wnoszonych przez zawodowych pełnomocników – zgodnie z art. 128¹ k.p.c. pismo wnoszone przez stronę zastępowaną przez zawodowego pełnomocnika powinno zawierać wyraźnie wyodrębnione oświadczenia, twierdzenia oraz wnioski, w tym wnioski dowodowe. Istotne dla pełnomocników jest to, że w przypadku gdy pismo zawiera uzasadnienie, wnioski dowodowe, zgłoszone tylko w tym uzasadnieniu, nie będą wywoływały skutków, jakie ustawa wiąże ze zgłoszeniem ich przez stronę.

Zmianie uległ art. 156¹ § 2 k.p.c., w którym doprecyzowano uprawnienie przewodniczącego do pouczania stron o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłoszonych do danej chwili twierdzeń i dowodów. Uprawnienie to obejmuje wyrażenie poglądu odnośnie do wykładni przepisów prawa mogących znaleźć zastosowanie w sprawie, a także co do faktów, które na danym etapie sprawy mogą zostać uznane za bezsporne lub dostatecznie wykazane.

W zakresie doręczeń przesyłką poleconą należy zwrócić uwagę na zmianę art. 165 § 2 k.p.c., z którego obecnie wynika, że oddanie pisma procesowego w polskiej placówce operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest równoznaczne z wniesieniem tego pisma do sądu. Tym samym nie jest już wymagane nadanie pisma przesyłką poleconą, aby zachować skutek wniesienia pisma do sądu. W konsekwencji modyfikacji uległ także art. 132 § 1 zdanie drugie k.p.c. dotyczący bezpośrednich doręczeń między zawodowymi pełnomocnikami – pełnomocnik w treści pisma procesowego wniesionego do sądu zamieszcza oświadczenie o doręczeniu odpisu pisma drugiej stronie albo o jego nadaniu za pośrednictwem operatora, o którym mowa w art. 165 § 2 k.p.c., czyli operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a nie o jego nadaniu przesyłką poleconą.

W zakresie mediacji zmianie uległ art. 183¹³ § 2 k.p.c., w którym wprowadzono możliwość objęcia ugodą zawieraną przed mediatorem również roszczeń nieobjętych pierwotnie pozwem, a także roszczeń dochodzonych w innych postępowaniach. Taką ugodę zatwierdza tylko jeden sąd, który ma obowiązek informację o tym przekazać innym sądom zgodnie z art. 183¹⁴ § 2¹ k.p.c.

Istotne zmiany dotknęły zagadnień związanych z kwestią potrąceń. Nowe brzmienie art. 203¹ k.p.c. doprecyzowało, jakie wierzytelności wzajemne mogą być przedmiotem potrącenia w postępowaniu cywilnym. I tak podstawą zarzutu potrącenia mogą być tylko:

Zmianie nie uległ § 2 powołanego przepisu, zgodnie z którym należy pamiętać, że pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie 2 tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna.

W zakresie dowodu z opinii biegłego dodany został § 4 w art. 278 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli sąd nie wyznaczył osoby biegłego, osobę biegłego wskazuje przewodniczący. Ponadto, zgodnie z dodanym do art. 280 § 2 k.p.c., w uzasadnionych przypadkach, w szczególności jeżeli jest to niezbędne do ustalenia wysokości kosztów sporządzenia opinii lub terminu jej sporządzenia albo pozwoli to na usprawnienie postępowania, przewodniczący może umożliwić wskazanej osobie, jeszcze przed wyznaczeniem jej na biegłego, zapoznanie się w niezbędnym zakresie z aktami sprawy. Kolejno, zgodnie ze zmienionym art. 288 § 3 k.p.c., jeżeli opinia biegłego jest niezrozumiała, zawiera sprzeczności lub istotne braki, sąd może zarządzić, że przyznanie wynagrodzenia i zwrot wydatków nastąpi dopiero po jej uzupełnieniu lub wyjaśnieniu. Na takie postanowienie sądu zażalenie nie przysługuje. Analizując wskazaną zmianę, należy mieć na uwadze także przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – tj. art. 89c ust. 2 u.k.s.c., z którego wynika, że jeżeli opinia zawiera rażące błędy albo nie odpowiada treści zlecenia, wynagrodzenie ani zwrot wydatków biegłemu nie przysługują.

Modyfikacji uległy przepisy dotyczące posiedzenia przygotowawczego. Zgodnie z art. 205⁴ § 1 i 1¹ k.p.c. po złożeniu odpowiedzi na pozew, a także gdy odpowiedź na pozew nie została złożona, ale wyrok zaoczny nie został wydany, przewodniczący wyznacza posiedzenie przygotowawcze. Na posiedzenie to wzywa się do osobistego stawiennictwa strony i ich pełnomocników. Nowością jest to, że przewodniczący może odstąpić od wzywania strony na posiedzenie przygotowawcze, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że udział pełnomocnika będzie wystarczający. Jednakże zgodnie z art. 205⁵ § 3 k.p.c. sąd dopuści do udziału w postępowaniu przygotowawczym stronę, która mimo braku wezwania stawiła się na posiedzenie.

Jeżeli stroną jest podmiot, o którym mowa w art. 205² § 3 k.p.c., wzywa się tylko jej pełnomocnika, chyba że nie został ustanowiony. Równocześnie z wezwaniem stron na posiedzenie przygotowawcze strony doręcza się im pouczenia w zakresie wskazanym w art. 205^4a k.p.c. Kolejno, jeżeli w toku posiedzenia przygotowawczego nie udało się rozwiązać sporu, a zachodzą przesłanki rozpoznania sprawy w sposób przewidziany w art. 148¹ § 1 k.p.c., przewodniczący może wyznaczyć posiedzenie niejawne (art. 205⁵ § 1¹ k.p.c.).

Nowelizacja z 9.03.2023 r. dała także przewodniczącemu więcej swobody w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego, albowiem obecnie przewodniczący może prowadzić posiedzenie przygotowawcze w taki sposób, jaki uzna za właściwy, a jeżeli przyczyni się to do osiągnięcia celów tego posiedzenia, przestrzeganie przepisów o posiedzeniach sądu nie jest konieczne. Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość, z jednoczesną transmisją obrazu i dźwięku. W takim przypadku uczestnicy postępowania nie muszą przebywać w budynku sądu (art. 205⁵ § 2 k.p.c.). Postanowienia wydane w toku posiedzenia przygotowawczego ogłasza się w obecności stron i nie podlegają one doręczeniu. Protokół posiedzenia przygotowawczego zawiera wymienienie wydanych postanowień i stwierdzenie, czy zostały ogłoszone.

Należy także zwrócić uwagę na zmodyfikowany art. 205⁵§ 5 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli powód lub jego pełnomocnik bez usprawiedliwienia nie stawi się na posiedzenie przygotowawcze, sąd umarza postępowanie, rozstrzygając o kosztach jak przy cofnięciu pozwu, chyba że sprzeciwi się temu obecny na tym posiedzeniu pozwany. Obecnie powód nie może, jak poprzednio, po wydaniu postanowienia usprawiedliwić swojej nieobecności. Postanowienie doręcza się nieobecnym stronom wraz z uzasadnieniem.

Modyfikacji uległy również przepisy w zakresie sporządzania planu rozprawy. Zgodnie ze znowelizowanym art. 205⁹ § 1 k.p.c., jeżeli na etapie sporządzania planu rozprawy rozstrzyganie co do niektórych wniosków dowodowych byłoby niecelowe lub przedwczesne, sąd w planie rozprawy określa warunki lub termin wydania postanowienia dowodowego.

Istotne jest, że w przypadku sporu co do poszczególnych zagadnień objętych planem rozprawy, odmowy lub niemożności złożenia przez stronę podpisu na projekcie planu rozprawy lub w razie braku podstaw do zatwierdzenia projektu planu rozprawy, sąd postanowieniem sporządza plan rozprawy przez spisanie odrębnej sentencji (art. 205¹⁰ § 3 k.p.c.). Obecnie plan rozprawy nie musi także od razu rozstrzygać o wszystkich wnioskach dowodowych stron, albowiem w razie potrzeby rozstrzygnięcia o dowodach nieobjętych planem rozprawy sąd może wydać odrębne postanowienie dowodowe (art. 205¹¹ § 2 k.p.c.).

Zgodnie ze znowelizowanym art. 205¹¹ k.p.c. zmiana w zakresie planu rozprawy może odbywać się poprzez wydawanie odpowiednio postanowienia sądu lub zarządzenia przewodniczącego. Tym samym nie ma konieczności wyznaczania kolejnych posiedzeń przygotowawczych w tym celu.

Warto także pamiętać, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Po zmianie art. 148¹ § 3 k.p.c. strona w pierwszym piśmie procesowym może złożyć wniosek o wysłuchanie jej na rozprawie, którym to wnioskiem sąd jest związany.

Zgodnie z art. 224 § 3 k.p.c., jeżeli przyczyni się to do sprawniejszego rozpoznania sprawy, a wyznaczanie kolejnych posiedzeń jest zbędne, sąd może zamknąć rozprawę na posiedzeniu niejawnym. Strony należy uprzedzić o możliwości zamknięcia rozprawy i umożliwić im zabranie głosu w piśmie procesowym, w terminie nie krótszym niż 7 dni.

W ramach postępowania gospodarczego doprecyzowano m.in. art. 458² § 1 pkt 5 k.p.c. w ten sposób, że uznano, iż sprawami gospodarczymi są sprawy z umów o roboty budowlane oraz sprawy ze ściśle związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych. Ponadto został uchylony cały art. 458³ k.p.c., a tym samym wyłączono obowiązek podawania w pierwszym piśmie procesowym wnoszonym w postępowaniu gospodarczym adresu e-mail powoda albo pozwanego.

W ramach postępowania uproszczonego na uwagę zasługuje fakt, że podwyższono granicę spraw, które mogą być rozpoznane na posiedzeniu niejawnym z kwoty 1000 zł do kwoty 4000 zł (art. 505^1a k.p.c.). Tym samym zgodnie z powołanym przepisem w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 4000 zł, przepisu art. 148¹ § 3 k.p.c. nie stosuje się. Obecnie do kwoty 4000 zł, stanowiącej wartość przedmiotu sporu, sprawę można zatem rozpoznać na posiedzeniu niejawnym pomimo złożenia przez stronę wniosku o wysłuchanie jej na rozprawie, a w tych warunkach wydany wyrok może zostać uchylony tylko ze względu na nieważność postępowania (art. 505¹² § 1¹ k.p.c.).

Wprowadzono nowe postępowanie odrębne – postępowanie procesowe z udziałem konsumentów (art. 458¹⁴–458¹⁶ k.p.c.). Przepisy te mają obligatoryjne zastosowanie w sprawach pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, także tym, który zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej. W ramach nowego postępowania wprowadzono rozwiązania korzystne dla konsumentów. I tak:

Zmiany zostały wprowadzone także w ramach postępowania zabezpieczającego. Najważniejsza z nich, jak się wydaje, polega na tym, że obecnie zażalenia na postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia są rozpoznawane przez sąd drugiej instancji (art. 741 k.p.c.). Pozostałe zmiany dotyczą udzielania zabezpieczenia w postępowaniu w sprawach z zakresu własności intelektualnej (art. 755 § 2² i 2³ k.p.c.). We wskazanych w powołanym przepisie sprawach z zakresu własności intelektualnej sąd udziela zabezpieczenia po wysłuchaniu obowiązanego, a w sprawach określonych w art. 479⁸⁹ k.p.c. sąd oddala wniosek o udzielenie zabezpieczenia, jeżeli został on złożony po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym strona lub uczestnik postępowania powziął wiadomość o naruszeniu przysługującego mu prawa wyłącznego.

Zmianie uległy także przepisy regulujące postępowanie zażaleniowe. Warunkiem wniesienia zażalenia jest uprzednie złożenie i opłacenie wniosku o uzasadnienie. Po nowelizacji, zgodnie z dodanym art. 357 § 2² k.p.c., ilekroć przepis szczególny nakazuje sądowi uzasadnić z urzędu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym, postanowienie to doręcza się z urzędu z uzasadnieniem. Zgodnie natomiast z nowym brzmieniem art. 357 § 2²–2³ i 3 k.p.c. podlegające zaskarżeniu postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym sąd może z urzędu uzasadnić, jeżeli pozwoli to na usprawnienie postępowania lub jeśli postanowienie dotyczy przyznania zwrotu kosztów osobie niebędącej stroną. W takim przypadku postanowienie z uzasadnieniem doręcza się wszystkim stronom lub osobom, których to postanowienie dotyczy. Doręczenie przez sąd z urzędu postanowienia z uzasadnieniem wydanego na posiedzeniu niejawnym zwalnia stronę od obowiązku zgłoszenia wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem. O ile przepis szczególny nie nakazuje doręczyć z urzędu postanowienia z uzasadnieniem, uzasadnienie sporządza się w terminie tygodnia od dnia wpływu do właściwego sądu wniosku o doręczenie postanowienia z uzasadnieniem, a jeżeli wniosek był dotknięty brakami – od dnia usunięcia tych braków.

Zmiany wprowadzono również w postępowaniu egzekucyjnym. Należy zaznaczyć, że większość zmian w tym zakresie weszła w życie z dniem 1.07.2023 r., część natomiast od 1.10.2023 r. (zob. art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c. dotyczący podziału sumy uzyskanej z egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości w zakresie należności zasądzonych na rzecz pokrzywdzonego lub osób wykonujących prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, które zostały umieszczone w trzeciej grupie zaspokojenia).

Zgodnie z nowym art. 800¹ k.p.c. organ egzekucyjny odmawia wszczęcia egzekucji, jeżeli zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 199 § 1 k.p.c., albo przepis szczególny tak stanowi, albo wniosek o wszczęcie egzekucji z innych przyczyn jest niedopuszczalny. W razie odmowy wszczęcia egzekucji organ egzekucyjny wstrzymuje się z dalszymi czynnościami, a wniosek o wszczęcie egzekucji nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego złożeniem, a więc m.in. nie przerywa biegu przedawnienia.

Warto zwrócić uwagę na dodany art. 818¹ k.p.c., zgodnie z którym braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie stanowią podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Informację o brakach uniemożliwiających działanie dłużnika komornik przekaże wraz z aktami sprawy sądowi, który z urzędu ustanowi kuratora, jeżeli jest to konieczne dla ochrony interesów dłużnika, a majątek dłużnika wystarcza na pokrycie kosztów z tym związanych. W razie potrzeby komornik wstrzymuje się z czynnościami do momentu wydania postanowienia w przedmiocie ustanowienia kuratora. Doręczenie pisma kuratorowi dokonane w ciągu 2 tygodni od dnia otrzymania przez komornika informacji o uzupełnieniu braków w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem jest skuteczne wobec dłużnika. Koszty ustanowienia kuratora obciążają dłużnika i zwraca się je sądowi po ich wyegzekwowaniu, z pierwszeństwem przed wszystkimi innymi należnościami.

Wprowadzenie zabezpieczenia przyszłych należności alimentacyjnych. Z kwoty uzyskanej z egzekucji zaspokaja się w pierwszej kolejności koszty egzekucyjne, z wyjątkiem kosztów zastępstwa prawnego przyznanych przez komornika w postępowaniu egzekucyjnym, należności alimentacyjne wymagalne oraz należności alimentacyjne przyszłe – w wysokości stanowiącej równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę za okres roku (art. 1025 § 1 pkt 2 i 2¹ k.p.c.).

W zakresie egzekucji tzw. czynności niezastępowalnej dodano art. 1050 § 4 k.p.c., zgodnie z brzmieniem którego jeżeli w sprawach o naruszenie dóbr osobistych dłużnik nie składa oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, pomimo wyznaczenia terminu do jego złożenia i zagrożenia mu grzywną, sąd wymierzy dłużnikowi grzywnę do 15 000 zł i nakaże zamieszczenie w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” na koszt dłużnika ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie. Zamieszczenie w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” ogłoszenia, o którym mowa wyżej, skutkuje – w objętym ogłoszeniem zakresie – wygaśnięciem roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym.

Zmiany w przepisach tzw. antycovidowych będą obowiązywać przez rok po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, czyli do 30.06.2024 r. Zgodnie z art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 3 ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1327 ze zm.) przywrócona została możliwość złożenia w ciągu 7 dni sprzeciwu w zakresie rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym. Kolejno, zgodnie z brzmieniem art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 ww. ustawy, przywrócono składy ławnicze w sprawach z zakresu prawa pracy oraz w sprawach rodzinnych.

Do istotnych zmian doszło także w zakresie właściwości rzeczowej w sprawach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.). Do tej pory sprawy te były rozpoznawane wyłącznie przez sądy rejonowe, obecnie są także rozpoznawane przez sądy okręgowe – w przypadku gdy wartość przedmiotu sporu przewyższa 100 000 zł. Zmiana obowiązuje w stosunku do spraw wniesionych do sądu od 1.07.2023 r.

Wprowadzony został obowiązek posiadania przez adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych oraz biegłych sądowych konta w portalu informacyjnym, na które będzie dokonywane doręczanie przesyłek sądowych. Nie dotyczy to pism, które podlegają doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu, chyba że sąd dysponuje ich kopią utrwaloną w postaci elektronicznej. Pismo uznaje się za doręczone w chwili wskazanej w dokumencie potwierdzającym doręczenie, a w przypadku braku dokumentu potwierdzającego doręczenie, doręczenie uznaje się za skuteczne po upływie 14 dni od dnia umieszczenia treści pisma w portalu informacyjnym (art. 131^1a k.p.c.). Przewodniczący może zarządzić odstąpienie od doręczenia pisma za pośrednictwem portalu informacyjnego, wtedy gdy doręczenie w taki sposób jest niemożliwe ze względu na charakter pisma, np. jeżeli zachodzi potrzeba wydania stronie uwierzytelnionego odpisu orzeczenia lub tytułu wykonawczego (art. 131^1a § 3 k.p.c.).

Zgodnie ze znowelizowanym art. 151 § 2 k.p.c. przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne), jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. W takim przypadku na sali sądowej przebywają sąd i protokolant, a pozostałe osoby uczestniczące w posiedzeniu nie muszą przebywać w budynku sądu prowadzącego postępowanie. Zapis obrazu i dźwięku z czynności procesowych odbywających się na sali sądowej przekazuje się do miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia, którzy zgłosili zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu sądu oraz z miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia do budynku sądu prowadzącego postępowanie. Znowelizowane przepisy w art. 151 k.p.c. wskazują dokładny tryb i warunki przeprowadzania posiedzenia w formie zdalnej.

Nowelizacja wprowadza także możliwość przeprowadzenia posiedzenia mediacyjnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość, jeżeli strony wyrażą na to zgodę (art. 183¹¹).

W zakresie składu sądu orzekającego w drugiej instancji zgodnie z dodanym art. 367¹ § 1 przyjęto zasadę, że sąd rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego. Wyjątkiem są sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza milion złotych, sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji przez sąd okręgowy jako właściwy rzeczowo, a także sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów na podstawie art. 47 § 4 (zawiłość sprawy lub jej precedensowy charakter). W podatnych przypadkach sprawy rozpatrywane w sądzie drugiej instancji podlegają rozpoznaniu w składzie trzech sędziów.