Rogula Cezary (red.), Zemke-Górecka Agnieszka (red.), Mediacja w praktyce mediatora i pełnomocnika

Oddajemy w Państwa ręce publikację przygotowaną przez przeszło trzydziestu adwokatów-mediatorów Centrum Mediacji przy Naczelnej Radzie Adwokackiej, praktykujących na co dzień jako mediatorzy i pełnomocnicy stron w mediacji, czerpiący jednocześnie z bogatego doświadczenia procesowego i obrony praw klientów. Książka ta jest skierowana do szerokiego grona odbiorców, ze szczególnym uwzględnieniem profesjonalnych pełnomocników. Autorzy postawili przed sobą zadanie ukazania mediacji w wielu aspektach, a przy tym uwzględnili realia czasowe odpowiadające obecnemu etapowi rozwoju mediacji w Polsce.

Mediację można poddawać wielopłaszczyznowej analizie. Kryterium przedmiotowe odwołuje się do dziedzin, w których mediacja może znaleźć zastosowanie, czy też wskazuje np., jakie narzędzia mediacyjne można wykorzystywać w mediacjach karnych, a jakie w mediacjach gospodarczych lub rodzinnych. Pozwala ono również na ukazanie metodyki mediacji, przeprowadzając czytelnika przez jej poszczególne etapy, zadania mediatora i instrumenty, z których korzysta. Wreszcie, w aspekcie przedmiotowym, można także wskazać na zderzenie różnych dziedzin, na skrzyżowaniu których pojawia się mediacja, takich jak psychologia czy socjologia, które znalazły swoje odzwierciedlenie w niniejszej publikacji. Z uwagi na fakt, że wszyscy autorzy są prawnikami, najwięcej uwagi poświęcono relacji pomiędzy mediacją a prawem. Ma to dużą doniosłość praktyczną, gdyż doświadczenie pokazuje, że na przykładzie konkretnej sprawy ujawniają się rozliczne problemy interpretacyjne, zarówno na gruncie prawa procesowego, jak i materialnego. Dlatego autorzy niejednokrotnie wysunęli postulaty de lege ferenda, które mogą doprowadzić do dalszego rozwoju pozasądowych metod rozwiązywania sporów.

Przechodząc do kryteriów podmiotowych, mediacja jako sposób rozwiązywania sporów, w którym uczestniczy neutralny i bezstronny mediator, umożliwia ukazanie dynamiki procesu z różnej perspektywy. Niniejsza publikacja, w powiązaniu z dotychczas wyrażonymi w literaturze poglądami na temat roli i zasad, którymi powinien się on kierować, przyczynia się do profesjonalizacji tego zawodu. Często podkreślana elastyczność mediacji w odniesieniu do mediatora oznacza powinność doboru techniki i narzędzi, uwzględniając m.in. specyfikę sporu i cechy stron, aby w jak najwyższym stopniu pomóc w dojściu do porozumienia. Pomimo faktu, że mediator nie może narzucić rozwiązania, ma on realny wpływ na przebieg rozmów, co ma bezpośrednie przełożenie na możliwą treść ugody pomiędzy stronami.

Niniejsza publikacja nie pomija także stron i ukazania korzyści, które daje im mediacja, w zależności od rodzaju sytuacji spornej. Inaczej bowiem wygląda spór na tle prawa rodzinnego, gdzie pierwszorzędną rolę mogą odgrywać emocje, a inaczej w przypadku próby mediowania treści decyzji z organem administracji publicznej, gdzie większą rolę odgrywa chociażby prawnie dopuszczalny zakres uznania administracyjnego. Umożliwia to ukazanie wpływu, jaki może mieć mediacja, o wiele dalszego niż samo rozwiązanie sporu prawnego. Tytułem przykładu, mediacja karna wypełnia zadania z zakresu sprawiedliwości naprawczej, a mediacja medyczna nie służy wyłącznie zaspokojeniu roszczeń pacjenta, ale także realizacji funkcji prewencyjnych w ochronie zdrowia i humanizacji obowiązujących tam regulacji prawnych.

Szczególny nacisk położono na doświadczenia adwokatów, którzy z jednej strony wychodzą ze swej tradycyjnej, stronniczej roli, przyjmując postawę facylitacyjną, a z drugiej – uczestnicząc w mediacji ze swoim klientem, stosownie do okoliczności, biorą aktywny udział w rozwiązywaniu sporu. W tym drugim przypadku ich zadania ulegają modyfikacji, chociaż niezmiennie obejmują ochronę praw reprezentowanych klientów. Pełnomocnik w postępowaniu mediacyjnym powinien być obecny i od tego, jaką rolę odegra, może zależeć dojście do porozumienia przez strony. Pozostawienie typowego, procesowego nastawienia może wręcz przekreślić szanse na wypracowanie ugody. Dzięki tej publikacji, jak i rozwijaniu kompetencji pełnomocników w zakresie pozasądowej praktyki, dostrzegalne staje się rozróżnienie rozstrzygania od rozwiązania sporu, dzięki czemu w miejsce eskalacji konfliktu podjęte zostaną działania zmierzające do ustalenia interesów stron, a nie antagonizowania stanowisk. Z uwagi na powyższe, niniejsza publikacja stanowić może przyczynek do dyskusji nad dalszym kształtowaniem misji adwokatów-mediatorów.

Skupienie optyki na pełnomocnikach ma dodatkowe uzasadnienie – niejednokrotnie pełnomocników profesjonalnych określa się mianem „strażników bram”, którzy odgrywają jedną z kluczowych ról w rozwoju pozasądowych metod rozwiązywania sporów, w tym mediacji. To od adwokatów zależy bowiem rzetelność poinformowania o wszelkich dostępnych możliwościach obrony praw klientów. Innymi słowy, jeżeli pełnomocnik profesjonalny nie poinformuje o możliwości mediacji, także pozasądowej, może to oznaczać, że w sporze, w którym mediacja byłaby najlepszym możliwym rozwiązaniem, finalnie nie zostanie ona wykorzystana. Zarazem dzięki upowszechnianiu mediacji umownej w codziennej praktyce pełnomocników, mediacja nie tyle będzie alternatywą dla trwającego postępowania sądowego, co rozszerzy wykorzystanie tego sposobu rozwiązywania sporu poza sądem. Daje to jednocześnie możliwość rozwoju mediacji instytucjonalnej, gdzie pod egidą organizacji możliwe jest znalezienie mediatora, który odpowiada potrzebom, a jednocześnie spełnia i dba o przepisane standardy. Ten typ mediacji zapewnia ponadto, że cały proces jest administrowany i posiada ramy proceduralne w postaci regulaminu, co ma znaczenie np. w przypadku braku uprzedniego wyboru osoby mediatora przez strony, które mogą liczyć na pomoc w tym zakresie, świadczoną przez instytucję.

Niniejsze opracowanie ukazuje także mediację w konkretnej perspektywie czasowej. Obecnie bowiem nie są już celowe dywagacje w zakresie możliwości wprowadzania mediacji w danym obszarze czy nadmierne podkreślanie jej zalet w konfrontacji np. z postępowaniem sądowym. Współcześnie jest ona równoprawnym sposobem rozwiązywania sporów i nie budzi wątpliwości jej wykorzystywanie nawet przez podmioty prawa publicznego. Zawód adwokata także się zmienia – nie oznacza on wyłącznie pełnomocnika procesowego, ale łączy w sobie elementy np. doradztwa biznesowego, planowania strategicznego czy pozasądowej praktyki z wykorzystaniem koncepcji znanych z collaborative law. Statystyki Centrum Mediacji przy Naczelnej Radzie Adwokackiej potwierdzają ten fakt, ponieważ w przeciągu ostatnich dwóch lat liczba adwokatów-mediatorów praktycznie podwoiła się, a adwokaci-mediatorzy nieustannie szkolą się, zarówno w zakresie podstawowych umiejętności mediacyjnych i reprezentacji klientów w mediacji, jak i wiedzy specjalizacyjnej.

Wartością dodaną niniejszej publikacji jest możliwość poznania przykładów praktycznych prezentowanych przez autorów. W ten sposób z jednej strony Czytelnicy mogą znaleźć sposób rozwiązania danej sytuacji, jak i odnaleźć zastosowanie mediacji w bardzo szerokim kontekście – nie tylko sporu, który może stać się przedmiotem postępowania sądowego, ale także np. rozwiązywania problemów rówieśniczych poprzez mediację szkolną. I chociaż nie jest możliwe całościowe ukazanie wszelkich aspektów mediacji, jej wpływu na prawo czy powiązań z innymi dziedzinami nauk, żywimy nadzieję, że przedstawiany zbiór kilkudziesięciu esejów będzie stanowił pomoc w codziennym praktykowaniu mediacji przez mediatorów i pełnomocników stron.

Agnieszka Zemke-Górecka i Cezary Rogula