Wesołowska Agnieszka, Mechanizm podzielonej płatności w Polsce

Wprowadzenie mechanizmu podzielonej płatności w Polsce, zarówno w pierwszej kolejności w lipcu 2018 r., tego charakterze dobrowolnym, jak i tego, który ma charakter obowiązkowy i obowiązuje od 1.11.2019 r., jest wyrazem walki z nieuczciwością podatników oraz wszelkimi nadużyciami w VAT. Mechanizm ten, dotychczas całkowicie nieznany na gruncie przepisów prawa polskiego, jak również bardzo rzadko stosowny w innych krajach unijnych, o czym będzie jeszcze mowa na łamach niniejszej publikacji, zrewolucjonizował sposób rozliczeń dokonywanych pomiędzy podatnikami oraz w dużej mierze przyczynił się do konieczności dokonania zmian systemów operacyjnych i bankowych. W konsekwencji nowy sposób dokonywania płatności, którego celem z jednej strony jest niewątpliwie ochrona systemu VAT, z drugiej zaś zachowanie zasady konkurencyjności podatników działających na rynku uczciwie, nie tylko, jak wspomniano, zrewolucjonizował system rozliczeń, ale także przyczynił się do powstania wielu technicznych i praktycznych problemów, z którymi od początku funkcjonowania tego systemu płatności borykają się zarówno podatnicy, jak i organy podatkowe. Dotychczas wydano jednak tylko kilkanaście interpretacji indywidualnych swoim zakresem przedmiotowym odnoszących się wprost do mechanizmu podzielonej płatności. Spowodowane jest to bardzo częstą odmową wydawania interpretacji przez Dyrektora KIS w zakresie, w jakim pytania dotyczą mechanizmu podzielonej płatności, z uwagi na brak interesu prawnego wnioskodawcy lub techniczny, a nie podatkowy aspekt przedstawianego pytania. Organ uznaje bowiem, że mechanizm podzielonej płatności nie dotyczy praw i obowiązków podatników, a jedynie stanowi aspekt stricte techniczny związany z dokonywaniem płatności, co nie do końca jest jednak zgodne z obowiązującym stanem prawnym.

Sądy administracyjne orzekały przez półtora roku obowiązywania mechanizmu tylko cztery razy w sprawach z tego zakresu, przy czym tylko dwie sprawy: ta rozstrzygana przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku oraz przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie dotyczyły kwestii merytorycznych. Dwie pozostałe sprawy rozstrzygane były proceduralnie przez warszawski Wojewódzki Sąd Administracyjny , dotyczyły bowiem odmowy wszczęcia postępowania w sprawie wydania interpretacji indywidualnych.

Począwszy od 1.11.2019 r. podatnicy VAT są dodatkowo zobowiązani, w przypadku spełnienia przesłanek zarówno natury podmiotowej, jak i przedmiotowej, do stosowania mechanizmu podzielonej płatności. Data ta stanowi o wejściu w życie do polskiego porządku prawnego norm o charakterze obowiązkowym, nakazującym w określonych przypadkach stosowanie mechanizmu podzielonej płatności. Stosowanie split payment zostało uzależnione zarówno od spełnienia warunków dotyczących podmiotowości stron transakcji, wartości przedmiotu transakcji, jak i od zakresu przedmiotowego: mianowicie obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności znajduje zastosowanie do zamkniętego katalogu towarów i usług explicite wymienionych w nowo dodanym do ustawy o VAT załączniku nr 15. Ten obszerny katalog zawierający 150 pozycji obejmuje swoim zakresem co do zasady towary i usługi dotychczas uznawane za wrażliwe, w stosunku do których stosowano przepisy o mechanizmie odwróconego obciążenia oraz o solidarnej odpowiedzialności nabywcy ze sprzedającym. Stosowanie mechanizmu uzależniono dodatkowo od kryterium wartości przedmiotu transakcji rozliczanych fakturą.

Przepisy te, dotyczące obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności, już na etapie legislacyjnym budziły wątpliwości, jeżeli nawet nie kontrowersje wśród podatników. Pośród nich dominowały te odnoszące się do terminu wejścia w życie ustawy zmieniającej, który nie pozwalał na dostosowanie systemów księgowych oraz rozliczeniowych do wprowadzanych zmian. Początkowo zmiany miały obowiązywać już od 1.09.2019 r., co uznawano za zdecydowanie termin zbyt wczesny w stosunku do lipcowej publikacji pierwszego tekstu projektu przez Ministerstwo Finansów, jak również do daty samej decyzji derogacyjnej, która została wydana na rzecz Polski w I kwartale 2019 r. Podatnicy podkreślali ponadto trudności związane z określaniem wartości transakcji, która implikuje zastosowanie mechanizmu podzielonej płatności, jak również szereg innych luk prawnych oraz niedociągnięć legislacyjnych, powodujących w ich ocenie brak pewności prawa oraz ogromne problemy praktyczne.

Należy tu podkreślić, że niewątpliwie zrozumiana została idea wprowadzenia tego mechanizmu na grunt prawa polskiego, jednak konieczne jest dokonywanie takiej wykładni przepisów, która dawałaby jasny kierunek dla podatników VAT w Polsce.

Warto w tym miejscu zauważyć, że Komisja Europejska uważa mechanizm podzielonej płatności za bardzo efektywny instrument w walce z oszustwami podatkowymi. Jednocześnie dostrzega aspekt praktyczny wprowadzenia takiego mechanizmu. Jak podkreślono w raporcie „Analysys of the impact od the split payment mechanism as an alternative VAT collection metho” , wprowadzenie obowiązkowego mechanizmu podzielonej płatności w całej UE, dla transakcji krajowych i wewnątrzwspólnotowych, spowodowałoby skomplikowanie zasad opodatkowania VAT, wysokie obciążenia administracyjne i miałoby istotny wpływ na przepływy środków pieniężnych wielu podatników.

Celem niniejszego opracowania jest wskazanie na kwestie teoretyczne związane z tym nowym instrumentem, przede wszystkim na jego umiejscowienie w dotychczasowej walce prowadzonej zarówno w Polsce, jak i w innych krajach unijnych podejmowanej w celu uszczelnienia systemu VAT. Jednak w tej publikacji przede wszystkim skupiono się na wyjaśnieniu głównych wątpliwości podatników, które odnoszą się do stosowania mechanizmu podzielonej płatności, o charakterze fakultatywnym, jak i obligatoryjnym.

Niewątpliwie w niniejszym opracowaniu nie uda się niestety znaleźć odpowiedzi na wszystkie zagadnienia związane z mechanizmem podzielonej płatności, jednak podjęto w nim najważniejsze tematy, które przeważały w dyskusji podatkowej toczącej się przez ostatni rok oraz które dodatkowo towarzyszyły procesowi wprowadzania mechanizmu o charakterze obligatoryjnym.