Michalak Bartłomiej, Sokala Andrzej, Leksykon prawa wyborczego i systemów wyborczych

"W demokracjach problemy prawa wyborczego nigdy nie tracą na znaczeniu. Powszechne, równe, bezpośrednie i tajne prawo wyborcze, powiązane z regularnie, zgodnie z zasadami państwa prawa przeprowadzanymi wyborami, stanowi przecież podstawę demokracji". Te słowa wybitnego badacza problematyki wyborczej Dietera Nohlena rozpoczynają wstęp do polskiego wydania jego znakomitego podręcznika do nauki o systemach wyborczych i systemach partyjnych (Nohlen, 2004, s. 15). Stały się one także sui generis impulsem do opracowania książki, którą oddajemy do rąk Czytelników. Niedawno minęło 20 lat od pamiętnych wyborów czerwcowych 1989 r., które rozpoczęły proces demokratyzacji w Polsce, a problematyka wyborów, nigdy nietracąca na znaczeniu, nie doczekała się dotąd na naszym rynku wydawniczym podobnego opracowania - leksykonu, którego przedmiot stanowiłyby właśnie wybory i to widziane z szerokiej perspektywy. Z perspektywy prawa wyborczego, teorii systemów wyborczych i teorii wyboru społecznego.

W Polsce, pomimo ciągle rosnącej liczby publikacji, problematyka wyborcza w dalszym ciągu stanowi rodzaj wiedzy specjalistycznej, niedostępnej i niezrozumiałej dla dużej części społeczeństwa. A przecież wybory stanowią istotę współczesnych demokracji przedstawicielskich. Z drugiej strony niska świadomość doniosłości politycznej wyborów i brak wystarczającej wiedzy - zarówno użytkowników, jak i konstruktorów prawa wyborczego - na temat proceduralnych i technicznych aspektów wyborów są szczególnie niebezpieczne. System wyborczy wypełnia przecież w każdym demokratycznym państwie wiele funkcji i powoduje różnorodne konsekwencje polityczne. Przede wszystkim jest jednak tym elementem ustroju, który można w sposób łatwy i skuteczny zarazem wykorzystać do bieżących celów politycznych. Jeżeli ktoś chciałby dokonać zasadniczej zmiany istoty lub mechanizmu jego działania, to reguły systemu wyborczego wydają się do tego najefektywniejszym i najodpowiedniejszym instrumentem. Jak zauważa wybitny badacz systemów wyborczych Arend Lijphart, manipulując ordynacją wyborczą można bowiem łatwo i szybko doprowadzić do modyfikacji funkcjonowania całego systemu politycznego (Lijphart, 1995a, s. 412). Dlatego tak ważne jest, aby metody służące podejmowaniu decyzji społecznych, zwłaszcza zaś procedury elekcyjne wykorzystywane w procesie wyborczym, zgodne były z zasadami demokracji. Jeśli bowiem potraktować demokrację w kategoriach proceduralnych, to o demokratycznym jej charakterze rozstrzygać będzie właśnie sposób podejmowania decyzji wyborczych.

Leksykon zawiera ponad 300 zestawionych w porządku alfabetycznym haseł - od "absencji wyborczej" po "źródła finansowania polityki". Znaleźć tam można hasła omawiające konkretne instytucje prawa wyborczego, analizę metod podziału mandatów, techniki i sposoby głosowania, charakterystykę zjawisk i procesów wyborczych, zachowania elektoratu, prawno-organizacyjne aspekty wyborów oraz paradoksy wyborcze. Opracowaliśmy je, sięgając do najlepszych - naszym zdaniem - dostępnych opracowań, których zestawienie, zamieszczone w końcowej części pracy, umożliwi Czytelnikowi pogłębienie wiedzy co do szczególnie interesujących go kwestii i problemów.

Praca adresowana jest do szerokiego kręgu Czytelników: ludzi nauki, studentów, dziennikarzy, polityków, urzędników i wszystkich zainteresowanych wyborami - zjawiskiem "stanowiącym istotę liberalnej demokracji" (Nohlen, 2004, s. 26).

Mamy nadzieję, że Leksykon okaże się lekturą przydatną, a być może i interesującą. Tak czy inaczej, licząc na życzliwe przyjęcie tego opracowania, wdzięczni będziemy za wszelkie opinie, uwagi i sugestie jego dotyczące. Jeśli przygotowywać będziemy kolejną jego wersję, potraktujemy je jako ważną wskazówkę co do kierunku ewentualnych poprawek i zmian .

Bartłomiej Michalak

Andrzej Sokala