Mozgawa Marek (red.), Kradzież szczególnie zuchwała

Kradzież szczególnie zuchwała była stypizowana w art. 208 k.k. z 1969 r. (łącznie z kradzieżą z włamaniem: „Kto kradnie w sposób szczególnie zuchwały lub z włamaniem [...]”). Pojęcie to nie było zdefiniowane w ustawie; w orzecznictwie przyjmowano, że kradzież szczególnie zuchwała ma miejsce wtedy „gdy jej sprawca – zabierając mienie w celu przywłaszczenia – swoim jawnym zachowaniem wykazuje podstawę lekceważącą lub wyzywającą wobec posiadacza rzeczy lub otoczenia, obliczoną na zaskoczenie lub zastraszenie, a w szczególności wtedy, gdy stosuje przemoc w postaci nie stanowiącej jednak gwałtu na osobie” (por. uchwała SN z 25.06.1980 r., VII KZP 48/78, OSNKW 1980/8, poz. 65).

Na gruncie Kodeksu karnego z 1997 r. ustawodawca świadomie zrezygnował z tego typu przestępstwa, decydując się na przesunięcie zachowań zaliczanych do tej kategorii w art. 208 k.k. z 1969 r. do kradzieży zwykłej lub rozboju (zazwyczaj traktowanego jako przypadek mniejszej wagi). W ten sposób zlikwidowano płaszczyznę sporów interpretacyjnych i wątpliwości odnoszących się do konstrukcji kradzieży szczególnie zuchwałej i jej relacji do innych przepisów dotyczących ochrony mienia. Choć takie rozwiązanie – co do zasady – pozytywnie zostało przyjęte przez doktrynę i zaakceptowane przez praktykę, to jednak niekiedy pojawiały się postulaty przewrócenia tej konstrukcji, uzasadnianie koniecznością odpowiednio surowszej reakcji na przypadki kradzieży chrakteryzujące się lekceważeniem zasad porządku prawnego, zuchwałością, ostentacją. Podnoszony był również argument mówiący o konieczności wprowadzenia do Kodeksu karnego konstrukcji umożliwiającej traktowanie jako przestępstwa zaboru rzeczy o wartości poniżej progu kontrawencjonalizacji.

W międzyczasie przedstawiono kilka mniej lub bardziej udanych propozycji ujęcia przepisu typizującego kradzież szczególnie zuchwałą. Finalnie przestępstwo to zostało wprowadzone do Kodeksu karnego (w art. 278a) przepisami ustawy z 19.06.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2022 r. poz. 2141), budząc w doktrynie wiele wątpliwości odnośnie do zgodności tego przepisu z art. 112 i 119 ust. 1, a także z art. 31 ust. 3 i art. 42 ust. 1 i 3 Konstytucji RP. Jednocześnie w art. 115 § 9a k.k. podano definicję legalną kradzieży szczególnie zuchwałej, zaś dla wyeliminowania możliwości kontrawencjonalizacji tej postaci kradzieży w art. 130 § 2 k.w. wprowadzono klauzulę niestosowania art. 119 k.w., jeżeli sprawca popełnia kradzież w sposób szczególnie zuchwały. Ustawa z 7.07.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2600 ze zm.) umiejscowiła przestępstwo kradzieży szczególnie zuchwałej w art. 278 § 3a k.k. i zmieniła treść art. 115 § 9a k.k. Pierwotnie ustawa ta miała wejść w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia (tj. od 13.12.2022 r.), jednakże ustawą z 26.01.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 403) wydłużono vacatio legis do 1.10.2023 r.

Powróciły zatem (niestety spotęgowane) problemy i wątpliwości dotyczące tego specyficznego typu przestępstwa, których to nie udawało się rozwiązać w kontekście art. 208 k.k. z 1969 r. To niewątpliwie stanowiło istotny impuls dla autorów motywujący do próby analizy przedmiotowej problematyki na gruncie obowiązującego Kodeksu karnego. Było to zadanie tym ważniejsze, że – jak dotąd – problematyka ta nie doczekała się opracowania monograficznego (nie licząc syntetycznego studium autorstwa W. Gutekunsta, Kradzież szczególnie zuchwała, Wrocław 1978, liczącego 80 stron).

Niniejsza monografia jest poświęcona przede wszystkim analizie dogmatycznej przestępstwa kradzieży szczególnie zuchwałej. Szczegółowo omówione zostały ustawowe znamiona czynu zabronionego (z uwzględnieniem wątpliwości dotyczących definicji legalnej zawartej w art. 115 § 9a k.k. oraz próbą określenia przedmiotu czynności wykonawczej analizowanego przestępstwa). Przedstawiono sposób rozumienia kradzieży szczególnie zuchwałej w orzecznictwie SN, kwestie zbiegu przepisów oraz problematykę wymiaru kary.

Choć zagadnienia dogmatyczne miały znaczenie kluczowe, w publikacji nie pominięto również innych (jak się wydaje ważnych) aspektów analizowanego zjawiska. Tradycyjnie, wstępem do rozważań było przedstawienie rysu historycznego. Dość szczegółowo ujęta została problematyka prawnoporównawcza (z dodatkowym odniesieniem do rozwiązań przyjętych w ukraińskim prawie karnym). Podniesiono również kluczowy problem spojrzenia na kradzież szczególnie zuchwałą z perspektywy konstytucyjnej. W opracowaniu nie zabrakło także rozważań dotyczących aspektu kryminalistycznego, psychologicznego i statystycznego.

Oczywiście, nie było rzeczą możliwą wyczerpanie całości podjętej problematyki, jednakże autorzy wyrażają nadzieję, że ich rozważania przybliżą nieco złożoność zagadnienia i – być może – staną się impulsem do dalszych badań i refleksji nad tematem kradzieży szczególnie zuchwałej.

prof. dr hab. Marek Mozgawa