Bińczycka-Majewska Teresa, Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej

Starania Polski o uzyskanie członkostwa w Unii Europejskiej uzasadniają podjęcie pogłębionych badań nad normami wspólnotowymi w dziedzinie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego obowiązujących w państwach członkowskich. Mechanizm koordynacji uregulowany został w dwóch rozporządzeniach Rady Wspólnot Nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. o stosowaniu systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób samodzielnie zarobkujących i członków ich rodzin zmieniających miejsce pobytu na obszarze Wspólnoty, i w rozporządzeniu wykonawczym Nr 574/72 z 21 marca 1972 r. regulującym tryb postępowania koordynacyjnego. Mechanizm ten zakłada funkcjonowanie odrębnych systemów zabezpieczenia społecznego obecnych piętnastu państw członkowskich, a także państw, które w przyszłości po zakończeniu okresu stowarzyszenia, wobec osiągnięcia przez nie wyznaczonych celów, przystąpią do Unii Europejskiej.

Normy wspólnotowe zawarte w rozporządzeniach nie wymagają implementacji w krajowym porządku prawnym i staną się źródłem prawa dla polskich instytucji, sądów, a także dla obywateli od wejścia w życie umowy o przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. Z doświadczeń innych krajów wynika, że o ile dla pojedynczych dziedzin możliwe jest uzgodnienie unormowań przejściowych, to w zakresie zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących zmiany będą natychmiastowe. Rezultatem przystąpienia do Unii będzie zatem powiązanie Polski z większością państw europejskich, z którymi nasz kraj nie był dotychczas związany umowami dwustronnymi w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, na gruncie obowiązujących bezpośrednio rozporządzeń wspólnotowych. Oznacza to nową jakość w naszych stosunkach międzynarodowych w skali europejskiej, wymagającą odpowiedniego przygotowania różnych instytucji i organów odpowiedzialnych w Polsce za prawidłowe stosowanie norm wspólnotowych dotyczących koordynacji. W nowej sytuacji prawnej znajdą się osoby posiadające obywatelstwo polskie podejmujące szeroko ujmowaną działalność pracowniczą na terytorium państw członkowskich oraz członkowie ich rodzin, a także wszyscy, którzy z innych powodów, na przykład turystycznych, przebywać będą czasowo na obszarze Wspólnoty. Konieczne jest w związku z tym podjęcie odpowiednio wcześnie prac badawczych w zakresie prawa wspólnotowego, ponieważ nowa rzeczywistość przyniesie nową skalę problemów prawnych.

Osiągnięcia badawcze nauki polskiej w poznaniu mechanizmu działania prawa wspólnotowego w różnych dziedzinach są już obecnie daleko zaawansowane. Nie sposób przywołać wszystkich pozycji z obfitego dorobku polskich uczonych. Coraz liczniejsze są także publikacje dotyczące zagadnień koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Warto w tym miejscu przypomnieć dwa opracowania zbiorowe podejmujące te wątki, a mianowicie Prawo zabezpieczenia społecznego w Europie i w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1997, s. 136, a także Europejskie prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, pod red. L. Florka, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1996, s. 343. W ostatnim czasie ukazał się specjalny numer "Polityki Społecznej" poświęcony w całości problematyce zabezpieczenia społecznego - Zabezpieczenie społeczne. Polska a Unia Europejska (Nr 4/1999). Wiele problemów powstających na gruncie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego zostało ponadto rozwiniętych w licznych opracowaniach o charakterze przyczynkarskim, co w sumie składa się na osiągnięcie w nauce polskiej określonego poziomu wiedzy w omawianej dziedzinie.

Konieczne jest jednak podjęcie próby kompleksowego spojrzenia na problematykę prawa zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej. Niniejsze opracowanie stawia sobie za cel zbadanie mechanizmów funkcjonowania koordynacji wspólnotowej na podstawie analizy dogmatyczno-prawnej regulacji zawartych w obydwu wymienionych wyżej rozporządzeniach wspólnotowych, prowadzonej głównie na gruncie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz przy uwzględnieniu wybranego piśmiennictwa zachodnioeuropejskiego. W pracy wykorzystano ponad dwieście orzeczeń Trybunału, poddając analizie wielowątkowe uzasadnienia, co zdaniem autorki jest niezbędne dla ustalenia metody i kierunku stosowanej przez Trybunał interpretacji postanowień rozporządzenia. Wykładnia unormowań zawartych w aktach wspólnotowych jest w istocie rzeczy wyznacznikiem rzeczywistej ochrony pracowników i osób pracujących na własny rachunek, zmieniających miejsce pobytu w obrębie Wspólnoty. Ma ona bowiem podstawowe znaczenie w procesie stosowania norm wspólnotowych.

Opracowanie niniejsze nie wyczerpuje, co jest oczywiste, wszystkich problemów koordynacji zabezpieczenia społecznego, ale stanowi pierwszą w polskim piśmiennictwie próbę całościowego ujęcia tych zagadnień, która zainicjuje - jak można sądzić - dalsze badania w tej dziedzinie.

Pragnę w tym miejscu podziękować Panu prof. dr. hab. Tadeuszowi Zielińskiemu, recenzentowi Wydawnictwa, za cenne uwagi i merytoryczne wskazówki, które wpłynęły w znaczący sposób na ostateczny kształt tej książki.

Łódź, wrzesień 1999 r.

Autorka