Bomba Katarzyna, Konstytucyjne uwarunkowania pracy komornika sądowego

Monografie
Opublikowano: WKP 2020
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Konstytucyjne uwarunkowania pracy komornika sądowego

Autor fragmentu:

WSTĘP

Ustawa z 22.03.2018 r. o komornikach sądowych istotnie zmieniła z dniem 1.01.2019 r. model pracy komornika sądowego. Zamiast postulowanej w doktrynie optymalizacji konstrukcji samofinansującego się funkcjonariusza publicznego poprzez odpowiednie zwiększenie lub zmniejszenie składników „urzędniczych” lub „rynkowych” , nowa regulacja wprowadziła daleko idące zmiany w tożsamości ustrojowej komornika sądowego i warunkach wykonywania przez niego zawodu. Obok doprecyzowania statusu prawnoustrojowego komornika sądowego jako organu władzy publicznej w zakresie czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, ustawodawca zmienił sprawdzony w praktyce status quo oparty na zasadzie „czyj zysk – tego ryzyko”. Komornik przestał prowadzić działalność na własny rachunek i rozpoczął wykonywanie pracy, zwanej przez ustawodawcę służbą, w zamian za wynagrodzenie prowizyjne uzyskiwane ze środków budżetowych. Zwiększenie etatyzmu zawodu komornika nie pociągnęło za sobą zmniejszenia jego ryzyka socjalnego i gospodarczego, związanego z prowadzoną działalnością. W dalszym ciągu komornik organizuje i prowadzi kancelarię komorniczą, będącą jego „urzędem”, we własnym imieniu i na własne ryzyko gospodarcze oraz podlega ubezpieczeniu społecznemu na zasadach właściwych dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Wprowadzone zmiany legislacyjne skłaniają do rozważenia charakteru prawnego pracy świadczonej przez komornika sądowego jako tzw. piastuna organu, a także zakresu jej konstytucyjnej ochrony.

Problematyka wpływu przepisów Konstytucji RP na sytuację prawną komornika sądowego jako piastuna organu nie była dotąd przedmiotem rozległej analizy. Nieliczne w tym obszarze poglądy wyrażane jeszcze w poprzednim stanie prawnym, kształtowanym przede wszystkim przez ustawę z 29.08.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji , odmawiają przepisom Konstytucji RP bezpośredniego stosowania do statusu prawnego komornika sądowego oraz jego zawodu, z wyjątkiem konstytucyjnych przepisów dotyczących władzy publicznej, w tym władzy sądowniczej, oraz tworzenia samorządów zawodowych przez osoby wykonujące zawody zaufania publicznego . Wejście w życie ustawy z 22.03.2018 r. o komornikach sądowych otworzyło nową płaszczyznę analizy pracy komornika sądowego z istotną rolą Konstytucji RP w obszarze kształtowania jej warunków oraz urzeczywistniania praw i wolności komornika jako piastuna organu. W niniejszej monografii koncentruję się na sytuacji prawnej komornika sądowego jako tzw. piastuna organu ze szczególnym uwzględnieniem jej zawodowo-socjalnych aspektów. Pracę komornika rozumiem jako przedmiot szerokiej, konstytucyjnej ochrony, jej wykonawcę zaś postrzegam przez pryzmat konstytucyjnych praw i wolności związanych z pracą.

Monografia została podzielona na sześć rozdziałów, uzupełnionych zakończeniem, bibliografią, wykazem aktów prawnych, wykazem orzecznictwa i wykazem skrótów. W rozdziale pierwszym wskazuję na wielopłaszczyznowość statusu prawnego komornika sądowego. Komornik jest organem władzy publicznej, a także tzw. piastunem organu i w tym obszarze występuje jako funkcjonariusz publiczny, pracownik w ujęciu konstytucyjnym i podmiot zatrudniający. Jednocześnie komornik wykonuje zawód zaufania publicznego, co wpływa na jego położenie prawne jako członka samorządu komorniczego, będącego samorządem zawodowym w rozumieniu art. 17 ust. 1 Konstytucji RP. Wskazane płaszczyzny kompleksowo kształtują sytuację prawną komornika sądowego związaną z wykonywaną przez niego pracą.

W rozdziale drugim podejmuję próbę ustalenia statusu zawodowo-socjalnego komornika sądowego i wskazania właściwych dla niego ram prawnych. W tym celu od publicznoprawnej więzi organizacyjnej, leżącej u podstaw powierzenia komornikowi jako piastunowi organu funkcji publicznej związanej z realizacją zadań państwa, odróżniam sferę jego socjalnych i majątkowych praw i obowiązków. Zwracam uwagę na złożoną konstrukcję prawną służby komorniczej, zawierającą w sobie elementy właściwe stosunkom obligacyjnym (stosunkowi pracy i stosunkowi służbowemu sensu stricto, będącemu podstawą prawną reżimu zatrudnienia administracyjnego) oraz wykonywaniu działalności gospodarczej. Rozważam przynależność organizacyjnoprawnego stosunku służbowego sensu largo komornika sądowego do szeroko rozumianego systemu zatrudnienia. Wskazuję również na państwo jako beneficjenta pracy komornika sądowego na płaszczyźnie urzeczywistnianych poprzez jego pracę interesów i uzyskiwanych z jej tytułu dochodów. Przeprowadzone rozważania prowadzą do próby skonstruowania normatywnego modelu pracy komornika sądowego.

Dopiero po tych rozdziałach, spełniających funkcję swoistego wprowadzenia, przechodzę do charakterystyki konstytucyjnych uwarunkowań pracy komornika sądowego.

W rozdziale trzecim odnoszę się do Konstytucji RP jako aktu o najwyższej mocy prawnej w systemie źródeł prawa i jej roli w ustanawianiu standardów pracy komornika sądowego. Odwołując się do zasady bezpośredniego stosowania przepisów Konstytucji RP i jej ograniczeń, wskazuję na dualizm jej znaczenia w tym obszarze. Zwracam uwagę na silniejszą pozycję przepisów konstytucyjnych bezpośrednio stosowalnych, które odnoszą się do praw i wolności jednostki, oraz mniejsze znaczenie przepisów pozbawionych cechy bezpośredniej stosowalności, dotyczących konstytucyjnych praw socjalnych, tj. minimalnego wynagrodzenia za pracę, maksymalnego wymiaru czasu pracy i rocznego płatnego wypoczynku. Powyższe rozróżnienie determinuje rolę ustawodawcy zwykłego w urzeczywistnianiu konstytucyjnych praw i wolności oraz wyznacza standardy oceny zgodności regulacji ustawowej z Konstytucją RP.

Rozdział czwarty jest poświęcony analizie charakterystyki prawnej pracy komornika sądowego. W tym rozdziale rozważam istotę pracy komornika sądowego z uwzględnieniem relacji zakresu przedmiotowego służby komorniczej i właściwości rzeczowej komornika jako sądowego organu egzekucyjnego, a także obowiązków komornika związanych z pełnioną służbą, realizowanych w jego prywatnoprawnej sferze działania. Analizuję prawny charakter nadzoru nad komornikiem wynikającego z art. 165 ust. 1 u.k.s. i jego związek z nadzorem nad komornikiem opartym na stosunku podległości służbowej prezesowi właściwego sądu rejonowego. Ustalam też znaczenie tak ukształtowanego systemu nadzoru dla konstrukcji modelu pracy komornika sądowego.

Przedmiotem pogłębionych rozważań w rozdziale czwartym są również ustawowo określone właściwości pracy komornika sądowego jako piastuna organu i zatrudnionego, w tym obowiązek komornika osobistego świadczenia pracy wobec dopuszczalności zatrudniania przez niego pracowników i innych osób wykonujących pracę. Zwracam też uwagę na trwały charakter nałożonego na komornika obowiązku pracy, który nie ulega wyczerpaniu w wyniku dokonania konkretnej czynności bądź przeprowadzenia konkretnego postępowania. Rozważania odnoszą się także do zarobkowego charakteru pracy komornika, który rozpatruję w szerszym kontekście odpłatności służby komorniczej.

Powiązanie organizacyjnoprawnego stosunku służbowego sensu largo, będącego podstawą prawną pracy komornika, z jego działalnością quasi-gospodarczą, uzasadnia z kolei zbadanie kwestii rozkładu ryzyka gospodarczego z nią związanego. Z tej perspektywy rozważam zasady odpowiedzialności majątkowej komornika sądowego za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej.

Rozdziały piąty i szósty zawierają analizę ustawowych regulacji pracy komornika sądowego przeprowadzoną z uwzględnieniem konstytucyjnych standardów ochrony pracy zarobkowej. Podział materii pomiędzy rozdziały oparty jest na kryterium bezpośredniej stosowalności przepisów Konstytucji RP. Rozdział piąty dotyczy gwarancji w zakresie praw socjalnych, do których przepisy Konstytucji RP nie znajdują bezpośredniego zastosowania. Przedmiotem analizy jest realizacja przez ustawodawcę zwykłego minimalnych konstytucyjnych standardów w zakresie prawa do minimalnego wynagrodzenia z tytułu wykonywanej pracy zarobkowej, określenia maksymalnego wymiaru czasu pracy oraz zapewniania prawa do rocznego, płatnego wypoczynku. Analizuję również ustawowe regulacje praw socjalnych komornika przez pryzmat zachowania ich istoty i konkretyzacji zasady sprawiedliwości społecznej, o której mowa w art. 2 Konstytucji RP.

Z kolei rozdział szósty odnosi się do konstytucyjnych praw i wolności jednostki, regulowanych przepisami posiadającymi przymiot bezpośredniej stosowalności. W tej części opracowania koncentruję się na urzeczywistnieniu konstytucyjnych praw i wolności komornika jako piastuna organu związanych z wykonywaną przez niego pracą. Omawiam je przez pryzmat równości i wolności, opartych na przyrodzonej i niezbywalnej godności każdego człowieka.

Szczególną uwagę poświęcam zasadzie równości wobec prawa z perspektywy ustawowej regulacji dotyczącej wieku emerytalnego komorników. Rozważania dotyczą także realizacji wolności pracy komornika pod kątem dostępu do zawodu, swobody pozostawania w zatrudnieniu, jak też podejmowania dodatkowego zatrudnienia oraz innych zajęć i sposobów zarobkowania. Wskazuję również na kwestię wolności pracy w ujęciu negatywnym, zwracając uwagę na obowiązek komornika podejmowania wskazanych w ustawie czynności.

Przedmiotem moich rozważań jest także wolność zrzeszania się komorników, rozpatrywana ze szczególnym uwzględnieniem zrzeszania się w związkach zawodowych. W tym aspekcie wskazuję na rozróżnienie pomiędzy wolnością zrzeszania się i prawem do tworzenia związków zawodowych, którego ograniczenie wymaga zachowania formy ustawy, a na ogół jeszcze spełnienia określonych przesłanek merytorycznych. W tym ujęciu rozważam też wolność zrzeszania się komorników z perspektywy ich przymusowej przynależności do samorządu komorniczego.

Rozdział szósty dotyczy również wolności gospodarczej komornika sądowego jako piastuna organu. Zwracam uwagę, że ab initio wolność w tym zakresie przysługuje komornikowi sądowemu – piastowi organu jak każdej jednostce. W tym ujęciu oparta na zasadzie legalizmu (art. 7 Konstytucji RP) działalność komornika jako piastuna organu podlega analizie z perspektywy jej ograniczenia na podstawie art. 22 Konstytucji RP.

W tej części książki odnoszę się też do urzeczywistnienia przez ustawodawcę zwykłego konstytucyjnej ochrony prawa własności wobec obciążenia komornika ryzykiem gospodarczym związanym z pełnioną służbą komorniczą. Poruszam kwestię samofinansowania się komornika sądowego w zakresie kosztów działalności egzekucyjnej w świetle odejścia przez ustawodawcę od reguły prowadzenia przez komornika działalności na własny rachunek i przyznania opłatom egzekucyjnym charakteru należności budżetowej.

Ponadto rozważam zasadność obciążania komornika niektórymi kosztami działalności egzekucyjnej, w tym składką na samorząd komorniczy w części, z której samorząd finansuje zadania publiczne wykraczające poza zadanie sprawowania pieczy, wskazane w art. 17 ust. 1 Konstytucji RP. Odnoszę się także do nakładania na komornika kosztów związanych z obligatoryjnym zatrudnianiem aplikanta i asesora, które oceniam z perspektywy celowości i proporcjonalności naruszenia prawa własności oraz wolności umów komornika.

Kolejna kwestia związana z ochroną prawa własności dotyczy zapewnienia ochrony własności komornika wobec zwolnienia Skarbu Państwa z obowiązku uiszczania opłat egzekucyjnych. Regulację art. 45 ust. 2 u.k.k. oceniam również z perspektywy realizacji funkcji zarobkowej pracy komornika sądowego i zapewnienia środków finansowania kosztów działalności egzekucyjnej, ale także w szerszym kontekście zachowania równości wobec prawa podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym niezależnie od ich publicznego lub prywatnego charakteru, jak również realizacji zasad sprawiedliwości społecznej i demokratycznego państwa prawnego.

Ostatnim zagadnieniem rozważanym w rozdziale szóstym są reguły odpowiedzialności majątkowej komornika za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej. Konstrukcję odpowiedzialności majątkowej komornika omawiam przez pryzmat art. 77 ust. 1 Konstytucji RP, zwracając uwagę, że przepis ten stanowi podstawę prawną dla odpowiedzialności organu władzy publicznej, nie zaś tzw. piastuna organu. W tym ujęciu wskazuję na wyodrębnienie osobiste i majątkowe komornika jako organu władzy publicznej i jego piastuna. Oceniam także przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania w zakresie zasad odpowiedzialności solidarnej komornika jako piastuna organu i Skarbu Państwa oraz sposobu ukształtowania ich roszczeń regresowych.

W podsumowaniach do rozdziału piątego i szóstego uwypuklam rolę organów stosujących prawo, zwłaszcza sądów, w realizacji omówionych norm konstytucyjnych. Zwracam uwagę, że różni się ona w zależności od prawnego charakteru tych norm. Odmiennie kształtuje się w odniesieniu do przepisów Konstytucji RP pozbawionych cechy bezpośredniej stosowalności oraz w relacji do przepisów Konstytucji RP bezpośrednio stosowalnych. W obrębie tych ostatnich nie bez znaczenia pozostaje jednak sposób ich bezpośredniego stosowania: samodzielny czy wraz z przepisami ustawy. W tym ujęciu podkreślam również rolę Trybunału Konstytucyjnego w urzeczywistnianiu praw i wolności konstytucyjnych, wobec wyłącznej kompetencji Trybunału do stwierdzenia niezgodności regulacji ustawowej z Konstytucją RP.

Monografię kończy podsumowanie, w którym koncentruję się na propozycjach wykładni obowiązujących przepisów oraz postulatach zmiany regulacji ustawowych celem pełniejszej realizacji konstytucyjnych praw i wolności komornika sądowego jako tzw. piastuna organu.

W tym miejscu chciałabym serdecznie podziękować Panu prof. dr. hab. Zbigniewowi Góralowi z Katedry Prawa Pracy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego oraz Panu prof. dr. hab. Andrzejowi Marciniakowi z Katedry Postępowania Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego za trud włożony w przygotowanie recenzji wydawniczych do niniejszej monografii oraz cenne uwagi, które wpłynęły na jej ostateczny kształt.

Monografia uwzględnia stan prawny na dzień 7.11.2019 r.

Łódź–Olsztyn, listopad 2019 r.

Katarzyna Bomba

Autor fragmentu:

RozdziałI
PŁASZCZYZNY ANALIZY STATUSU PRAWNEGO KOMORNIKA SĄDOWEGO

1.Uwagi wprowadzające

Status prawny komornika sądowego można rozważać na różnych płaszczyznach. Mnogość aspektów analizy znajduje wyraz w stosowaniu pojęcia „komornik sądowy” na określenie odmiennych od siebie kategorii. I tak komornik sądowy to organ władzy publicznej, piastun tego organu, a także nazwa wykonywanego przez niego zawodu. Konstrukcja rozdziału I uwzględnia wskazane powyżej perspektywy.

Rozważania nad statusem prawnym komornika sądowego rozpoczyna zbadanie jego pozycji prawnoustrojowej. Szczególną uwagę zwraca miejsce komornika sądowego jako organu władzy publicznej w strukturze władz publicznych w zakresie czynności wykonywanych przez niego w charakterze organu władzy publicznej, jak również w obszarze wykraczającym poza tę sferę (art. 3 ust. 1u.k.s.). Istotna z punktu widzenia dalszej analizy jest także relacja statusu prawnego komornika jako organu władzy publicznej do pozycji organu państwa i dopuszczalność na gruncie ustawy z 22.03.2018 r. o komornikach sądowych uznania komornika za organ...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX