Bojarski Łukasz (red.), Grajewski Krzysztof (red.), Kremer Jan (red.), Ott Gabriela (red.), Żurek Waldemar (red.), Konstytucja. Praworządność. Władza sądownicza

Zgodnie z polską konstytucją ustrój państwa ma opierać się m.in. na zasadach podziału i równoważenia władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (art. 10 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ), a trzecia władza jest władzą odrębną i niezależną od innych władz (art. 173 Konstytucji RP). Te rudymentarne rozstrzygnięcia ustawodawcy konstytucyjnego nie są abstrakcyjną konstrukcją ustrojową. Mają one praktyczny wymiar odnoszący się do każdej jednostki podległej władzy państwa polskiego. Służą przede wszystkim realizacji jednego z konstytucyjnych praw człowieka, tj. prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 107 Karty Praw Podstawowych UE ).

Ustrojowa doniosłość problematyki władzy sądowniczej, jak też jej znaczenie dla statusu prawnego człowieka i obywatela byłyby wystarczającymi uzasadnieniami do zaprezentowania czytelnikom publikacji poświęconej tym zagadnieniom. Jednak istotnym powodem powstania niniejszego opracowania jest również aktualna praktyka ustrojowa w sferze trzeciej władzy, a szczególnie cały ciąg zdarzeń zapoczątkowanych zmianami prawnymi statusu ustrojowego Trybunału Konstytucyjnego, a potem – w kolejnych latach – zmiany wielu istotnych regulacji odnoszących się do władzy sądowniczej dokonywane w drodze niekonstytucyjnego ustawodawstwa. Chodzi nie tylko o przepisy uchwalone w tym czasie, ale także o praktykę, na przykład podejmowanie prób systemowego (instytucjonalnego) wpływania na sferę orzeczniczą w sądach czy na personalną obsadę stanowisk w wymiarze sprawiedliwości.

Idea przygotowania publikacji narodziła się w 2018 r. m.in. wśród byłych członków Kolegium Redakcyjnego kwartalnika „Krajowa Rada Sądownictwa”, którego wydawanie w dotychczasowej formule zakończyło się w pierwszej połowie 2018 r. Było to związane ze zmianami personalnymi, które – w konsekwencji zmian ustawowych – zostały dokonane w składzie Krajowej Rady Sądownictwa, a więc organu stojącego na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów (art. 186 ust. 1 Konstytucji RP). W rezultacie kilka opracowań zaprezentowanych w książce to teksty pierwotnie przeznaczone do publikacji w kwartalniku, które – w razie potrzeby – zostały zaktualizowane, a czasem też znacznie rozszerzone dla potrzeb wydania książkowego. Zdecydowana większość tekstów została jednak opracowana na przełomie 2018 i 2019 r. specjalnie na potrzeby niniejszego tomu, za co jego redaktorzy pragną serdecznie podziękować wszystkim autorom.

Zmiany prawne dotyczące trzeciej władzy nie powinny być rozpatrywane wyłącznie z ogólnej perspektywy ustrojowej, a ich analiza nie może ograniczać się wyłącznie do egzegezy tekstów prawnych. Istotne jest wielopłaszczyznowe spojrzenie, nie tylko z punktu widzenia standardów konstytucyjnych lub międzynarodowych, lecz także biorące pod uwagę praktykę działania sądów i sędziów oraz konsekwencje tych zmian w sferze statusu prawnego człowieka i obywatela. Dlatego redaktorzy monografii, korzystając z doświadczeń z wydawania kwartalnika „Krajowa Rada Sądownictwa”, przyjęli funkcjonujące przez lata w tym czasopiśmie założenie, w myśl którego autorami tekstów są nie tylko osoby pochodzące z grona prawniczych środowisk naukowych i sędziowie, ale także przedstawiciele innych zawodów prawniczych (adwokaci, radcy prawni) oraz organizacji obywatelskich, których przedmiotem działania jest problematyka związana z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości. Taka, z założenia różnorodna, perspektywa oceny tych samych zjawisk jest, jak się wydaje, istotnym walorem przedkładanego czytelnikom tomu.

Jeśli chodzi o zakres tematyczny opracowań zawartych w monografii, jej redaktorzy przyjęli stosunkowo szerokie podejście. Książkę otwiera część poświęcona w znacznej mierze problematyce konstytucyjnej (Konstytucja. Praworządność), co stanowi kontynuację cyklu z kwartalnika „Krajowa Rada Sądownictwa”, który miał na celu przede wszystkim analizę różnorakich aspektów konstytucyjnoprawnych w zakresie pojawiających się w debacie publicznej propozycji dokonania zmian lub nawet uchwalenia nowej konstytucji. W tej części znajdują się również teksty poświęcone roli doktryny prawa oraz praworządności.

W drugiej, najobszerniejszej części książki (Konstytucja. Władza sądownicza), zawarto szereg opracowań poświęconych szeroko rozumianej pozycji ustrojowej oraz szczegółowym rozwiązaniom prawnym dotyczącym władzy sądowniczej. Analizowana jest rola Krajowej Rady Sądownictwa jako organu stojącego na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów przed 2017 r. oraz po wejściu w życie ostatnich nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa , a także zagadnienia związane z aktualnym statusem ustrojowym Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Istotne miejsce zajmują w części II opracowania związane ze statusem prawnym sędziego, poświęcone takiej problematyce jak np. wpływ zmian ustrojowych na status sędziego, postępowania dyscyplinarne i inne środki mogące wpływać na niezawisłość sędziego, proces selekcji kadr sędziowskich czy wreszcie model kształcenia sędziów.

Z kolei autorzy trzeciej części (Władza sądownicza. Kontekst międzynarodowy) skupili się na rozważaniach odnoszących się do sądownictwa w otoczeniu międzynarodowym, europejskim. I tak opracowania zawarte w tej części książki poświęcono sądowej kontroli Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zakresie niezależności sądów i niezawisłości sędziów w państwie członkowskim, roli polskich sądów w kontekście europejskiego nakazu aresztowania, postępowaniu prejudycjalnemu i pojęciu sądu w traktatach unijnych.

Czwarta, ostatnia część monografii (Varia) ma charakter uzupełniający. Zawiera teksty poświęcone praktycznym konsekwencjom projektu ustawy o jawności życia publicznego dla sądów oraz historii kwartalnika „Krajowa Rada Sądownictwa”.

W jednym tomie nie jest możliwe wyczerpujące przeanalizowanie wszelkich ważnych i aktualnych zagadnień związanych z unormowaniami i funkcjonowaniem trzeciej władzy w Polsce. Niemniej wyrażamy nadzieję, że zarówno szerokie podejście do tematu, jak i różnorodność afiliacji autorów spowodują, że publikacja znajdzie swoje miejsce w dyskusji o sytuacji władzy sądowniczej w Polsce.

Serdecznie dziękujemy Panu Profesorowi Mirosławowi Wyrzykowskiemu za podjęcie trudu zrecenzowania pracy i uwagi, które pomogły nadać książce jej ostateczny kształt.

Łukasz Bojarski, Krzysztof Grajewski, Jan Kremer, Gabriela Ott, Waldemar Żurek