Dziurda Marcin, Kodeks postępowania cywilnego 2023. Najważniejsze zmiany

Jeszcze nie opadł kurz po zamieszaniu, jakie powstało po wejściu w życie licznych zmian wprowadzonych do Kodeksu postępowania cywilnego przez niezwykle obszerną nowelizację z 4.07.2019 r. , a już ustawodawca dokonał dalszych, bardzo istotnych korekt przepisów regulujących postępowanie cywilne – zarówno rozpoznawcze, jak i egzekucyjne. W 2023 r. weszły w życie dwie bardzo istotne nowelizacje Kodeksu postępowania cywilnego.

Najpierw uchwalono ustawę z 9.03.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw , która co do zasady weszła w życie 1.07.2023 r., ale niektóre dokonane nią zmiany zaczęły obowiązywać już 15.04.2023 r.

Nowelizacja z 9.03.2023 r. w pierwszej kolejności miała na celu usunięcie błędów i luk, które stanowiły efekt zbyt szerokiej, nieprzemyślanej nowelizacji z 4.07.2019 r. Ustawodawca wycofał się z części wprowadzonych wówczas zmian. Niestety, w niektórych przypadkach tylko częściowo, co jeszcze bardziej skomplikowało stan prawny.

Poza tym w ramach nowelizacji z 9.03.2023 r. dokonano istotnych zmian w postępowaniu egzekucyjnym. Część z nich już spotkała się z krytyką, ponieważ wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego instytucje zbędne, a nawet szkodliwe – jak np. przewidziana w dodanym art. 800¹ k.p.c. odmowa wszczęcia egzekucji.

Następnie została przyjęta ustawa z 7.07.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw . Co do zasady weszła ona w życie 28.09.2023 r., ale najważniejsze zmiany (polegające na wprowadzeniu na stałe do Kodeksu postępowania cywilnego przepisów o rozprawach zdalnych i doręczeniach przez portal informacyjny) zaczną obowiązywać od 14.03.2024 r.

Jeżeli chodzi o zmiany obowiązujące już od 28.09.2023 r., wprowadzono zasadę jednoosobowego orzekania w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym. Ponadto obniżono niektóre opłaty sądowe oraz po raz kolejny dokonano zmian w przepisach o zażaleniach.

W ten sposób doszło do ukształtowania się – przynajmniej na pewien czas – nowego stanu prawnego obejmującego postępowanie cywilne. Niniejsza publikacja ma na celu przybliżenie najważniejszych dla praktyki zmian wprowadzonych w roku 2023.

Po pierwsze, zakres pełnomocnictwa procesowego rozszerzono na postępowanie kasacyjne, co w konsekwencji doprowadziło do poszerzenia zakresu obowiązków pełnomocników z urzędu. Wprowadzono także nową instytucję pełnomocnictwa do doręczeń, którego można udzielić każdej osobie fizycznej.

Po drugie, zmodyfikowano zasady doręczeń komorniczych, które mają zastosowanie w sytuacji, gdy pozwany będący osobą fizyczną nie odbiera odpisu pozwu mimo dwukrotnego awizowania. O ile pierwotna wersja regulacji w tym zakresie, wprowadzona w 2019 r., zdecydowanie uprzywilejowała pozwanych (także nielojalnych), o tyle dokonane w 2023 r. zmiany mają w pewnym zakresie wzmocnić pozycję powodów poprzez zwiększenie szansy do doręczenie odpisu pozwu.

Po trzecie, w 2023 r. po raz kolejny – i to w obydwu nowelizacjach – zmieniono przepisy o zażaleniu. Ustawodawca naprawił niektóre błędy popełnione w 2019 r., m.in. co do reguł doręczania zaskarżalnych postanowień wydawanych na posiedzeniu niejawnym. Rozszerzył też zakres postanowień, na które przysługuje zażalenie. Na skutek jednak trzykrotnych głębokich zmian dokonanych w krótkim czasie zażalenie z jednego z najprostszych środków zaskarżenia stało się jednym z najbardziej skomplikowanych. Pełna, rzeczywista poprawa sytuacji wymagałaby powrotu do stanu prawnego sprzed 7.11.2019 r.

Po czwarte, odwrócono dotychczasową zasadę i przewidziano, że apelacja oraz zażalenie co do zasady rozpoznawane są w składzie jednoosobowym. Zmiana ta budzi poważne zastrzeżenia – i to w dwóch aspektach. Z jednej strony, rozpoznawanie środków odwoławczych w składzie kolegialnym zapewniało stronom wyższe gwarancje. Z drugiej, nowe przepisy są niejasne i nieprecyzyjne – zwłaszcza gdy chodzi o zakres wyjątków od zasady rozpoznawania apelacji w składzie jednego sędziego. Najprawdopodobniej będą wymagały kolejnej ustawy naprawczej.

Po piąte, wprowadzono kolejne postępowanie odrębne w procesie – z udziałem konsumentów. Będą to, oprócz postępowania uproszczonego, jedne z najczęściej stosowanych przepisów o postępowaniu odrębnym, co zwiększa ich praktyczne znaczenie.

Po szóste, obniżono niektóre opłaty sądowe, w tym kontrowersyjną opłatę od wniosku o uzasadnienie postanowień formalnych oraz zarządzeń. To krok w dobrym kierunku, ale pozostałe zmiany ustawy o kosztach sądowych w postępowaniu cywilnym budzą wątpliwości, zwłaszcza gdy chodzi o opłaty w sprawach z zakresu prawa pracy.

Po siódme, wprowadzono istotne zmiany w postępowaniu egzekucyjnym. Do najważniejszych – a jednocześnie najbardziej kontrowersyjnych – należą nowe przepisy o egzekucji wyroku nakazującego publikację przeprosin, a także o tzw. funduszu żelaznym na poczet przyszłych należności kontrowersyjnych. Na wysoką ocenę zasługują natomiast przygotowane przez samorząd komorniczy zmiany w przepisach o licytacji elektronicznej.

I wreszcie po ósme, od 14.03.2024 r. do Kodeksu postępowania cywilnego zostają przeniesione (na stałe) regulacje o doręczeniach przez portal informacyjny oraz o rozprawach zdalnych. Dotychczas zawarte były w przepisach covidowych i miały charakter epizodyczny.

Regulacje dotyczące rozpraw zdalnych zostały przy okazji zmodyfikowane. Nie będą to w istocie rozprawy zdalne, lecz hybrydowe (osoby chcące uczestniczyć zdalnie będą musiały odpowiednio wcześnie zgłosić taki zamiar). Poza tym dodano przepisy regulujące postępowanie dowodowe na rozprawie zdalnej. Na uwagę zasługuje zwłaszcza to, że strona będzie mogła sprzeciwić się przesłuchaniu w tej formie świadka.

Bez większych zmian przeniesiono natomiast do Kodeksu postępowania cywilnego przepisy o doręczeniach przez portal informacyjny. Nadal będzie to miało charakter jednostronny – mimo postulatów samorządów prawniczych nie wprowadzono generalnej możliwości wnoszenia przez strony pism w formie elektronicznej.

Wszystkie te zmiany zostały szczegółowo opisane w niniejszej publikacji, także w formie odpowiedzi na konkretne pytania. E-book ma z założenia charakter praktyczny – ma pomóc w poruszaniu się w gąszczu nowych przepisów.