Majcher Juditha, Otto Andrzej, Jak wyznaczyć beneficjenta rzeczywistego?

Beneficjent rzeczywisty, czyli kto? Pojęcie beneficjenta rzeczywistego pojawiło się w polskim systemie prawnym w roku 2009. W dniu 25.06.2009 r. Sejm przyjął nowelizację ówczesnych przepisów mających na celu m.in. przeciwdziałanie praniu pieniędzy. Zmiana ta stanowiła pochodną transpozycji unijnej tzw. III Dyrektywy AML do polskiego systemu prawnego.

Konieczność wprowadzenia obowiązku ustalania beneficjenta rzeczywistego była wynikiem doświadczeń innych państw Unii Europejskiej w zakresie identyfikowania ryzyk związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. W praktyce często okazywało się, że podmioty czy osoby działające jako klienci instytucji obowiązanych nie były autonomiczne w swych działaniach. Oznaczało to, że osoby trzecie podejmowały faktycznie decyzje za klienta, które niosły skutki prawne. Umożliwiało to zamaskowanie tożsamości tych osób, albowiem kryły się one nierzadko za całym łańcuchem zależności. W konsekwencji piętrzenie się struktury własnościowej klienta miało zapewnić tym osobom anonimowość i działanie w cieniu. Dzięki temu ich działalność wydawała się legalna. Co za tym idzie, osoby fizyczne chowają się za spółkami i innymi podmiotami prawa, aby jak najmniej osób mogło je powiązać z daną działalnością.

Zrozumienie istoty beneficjenta rzeczywistego i umiejętność praktycznego zastosowania przepisów z nim związanych od samego początku sprawiało duże problemy. Nie tylko w Polsce, ale również w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej i właściwych organów nadzoru. W uzasadnieniu do nowelizacji ustawy zostało wskazane, że:

„jak wynika z raportu przygotowanego na zlecenie Komisji Europejskiej przed przystąpieniem do prac nad dyrektywą 2015/849 instytucja beneficjenta rzeczywistego oraz związane z nią obowiązki instytucji zobowiązanych do stosowania przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu jest powszechnie identyfikowana w państwach członkowskich UE jako jedno z najbardziej skomplikowanych i dyskusyjnych zagadnień związanych ze stosowaniem przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu” .

Celem publikacji jest wyjaśnienie czytelnikowi, jak należy rozumieć pojęcie beneficjenta rzeczywistego oraz kto nim jest w przypadku poszczególnych form organizacyjnych klienta. Książka nie ogranicza się wyłącznie do podmiotów działających na rynku finansowym, a dotyczy wszystkich podmiotów, które spełniają przesłanki zaklasyfikowania podmiotu jako instytucji obowiązanej. W tym celu zostaną wskazane akty prawne, które powinny zostać wzięte pod uwagę w procesie ustalania beneficjenta rzeczywistego i sposobu jego weryfikacji.

Dokonując wykładni definicji beneficjenta rzeczywistego, należy mieć na względzie przede wszystkim cele przyświecające ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Powyższe możliwe jest m.in. dzięki obowiązkowi ustalenia i weryfikacji tożsamości beneficjenta rzeczywistego danego klienta, a tym samym stworzeniu i stosowaniu przez instytucje obowiązane odpowiednich mechanizmów zapobiegawczych.

W ocenie autorów na potrzeby analizy prawnej beneficjenta rzeczywistego należy w szczególności skupić się na przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Co za tym idzie, należy dostosować odpowiednie środki bezpieczeństwa finansowego do ryzyka, jakie generuje klient i jego beneficjent rzeczywisty. Na pozór sprawa jest względnie prosta, gdy klientem jest osoba fizyczna, aczkolwiek inaczej wygląda to w przypadku podmiotu o wielopoziomowej strukturze właścicielskiej. Wielopoziomowa struktura właścicielska pojawia się m.in. przy spółkach, funduszach, ubezpieczeniach, fundacjach, stowarzyszeniach, szkołach publicznych, jednostkach samorządu terytorialnego (JST), administracji publicznej. Ryzyko, że środki będące w dyspozycji tych ostatnich (szkół publicznych, JST administracji publicznej) pochodzą z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł, jest znacznie mniejsze niż w przypadku spółek, funduszy itd. Nie oznacza to jednak zwolnienia z obowiązku ustalenia i weryfikacji tożsamości takich klientów i ich beneficjentów rzeczywistych.

Otwarte pozostaje pytanie, dlaczego ustawodawca europejski nie zdecydował się na wyłączenie obowiązku ustalania beneficjenta rzeczywistego dla podmiotów z sektora finansów publicznych?

Celem publikacji nie jest dogłębna ocena prawna przepisów związanych z problematyką beneficjenta rzeczywistego. To jest rola komentarza do ustawy. Książka ma pozwolić każdej osobie na zrozumienie, kim jest beneficjent rzeczywisty oraz w jaki sposób go ustalić dla wskazanych, przykładowych form organizacyjnych klienta.