Kamieński Grzegorz, Istota prokury i zasady odpowiedzialności prokurenta

Prokura jest instytucją prawną o ogromnym znaczeniu dla przedsiębiorców. Prokura jest pełnomocnictwem o szczególnym charakterze ze względu na ścisłe powiązanie z przedsiębiorcą oraz prowadzeniem przedsiębiorstwa, a co za tym idzie, można ją określić mianem „pełnomocnictwa handlowego”. Prokura stanowi pełnomocnictwo, którego może udzielić przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców KRS, jak również do CEIDG, obejmujące umocowanie do wszelkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurent swoimi czynnościami i oświadczeniami wywołuje skutki prawne bezpośrednio w sferze prawnej reprezentowanego przedsiębiorstwa, nie będąc jego organem. Współczesne prowadzenie przedsiębiorstwa charakteryzuje się szybkością działań podejmowanych w toku prowadzenia działalności gospodarczej i wymaga różnych postaci zastępstwa prawnego uczestników obrotu handlowego, w tym również prokury.

Niniejsza rozprawa jest analizą zagadnień związanych z prokurą. Choć jest ona rozważaniem tej instytucji na gruncie prawa polskiego, to jednak odwołuje się do ewolucji instytucji prokury i jej ukształtowania w innych ustawodawstwach. Szczególne odniesienie do systemów prawnych innych państw ma miejsce przy okazji analizy porównawczej modelu czystej i modelu mieszanej prokury.

Monografia jest próbą uporządkowania kodeksowych uregulowań przepisów o prokurze, pokazania różnych ujęć sporów, jakie na tle prokury pojawiają się w piśmiennictwie i judykaturze, ale także próbą zaproponowania rozwiązań legislacyjnych w odniesieniu do niektórych zagadnień.

W literaturze przedmiotu brak jest nowszych opracowań dotyczących prokury. Wymaga podkreślenia, że w ostatnim czasie ustawodawca dokonał wielu zmian ustawowych dotyczących tejże instytucji. Ponadto Prawo restrukturyzacyjne wprowadziło wiele nowych, a zarazem dyskusyjnych kwestii odnoszących się do instytucji prokury, stąd też szczególne zwrócenie uwagi w niniejszej pracy na powyższe zagadnienia.

W piśmiennictwie istnieją wątpliwości co do odpowiedzialności, jaką może być obciążony prokurent za podejmowane działania. Ponadto w obrocie gospodarczym coraz częściej dochodzi do sytuacji, które można określić jako „wypaczenie” prokury, gdzie instytucja ta jest wykorzystywana niezgodnie z jej celem. Szczególnie taka sytuacja ma miejsce w przypadku spółek kapitałowych, gdzie nierzadko prokurent wykonuje czynności za zarząd spółki i podejmuje działania mające na celu pokrzywdzenie wierzycieli, stąd też konieczność podjęcia rozważań o możliwości przypisania prokurentowi odpowiedzialności za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, o której mowa w przepisie art. 299 k.s.h., jak również odpowiedzialności uregulowanej w przepisie art. 21 pr. up.

Należy zauważyć, że w piśmiennictwie pojawiają się poglądy o konieczności wprowadzenia subsydiarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki akcyjnej, podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do subsydiarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością , co pokazuje, że w doktrynie prawa spółek problem dokonywania czynności mających na celu wyłącznie pokrzywdzenie wierzycieli, budzi coraz większe zainteresowanie, jak również pojawiają się postulaty wprowadzenia odpowiednich zmian ustawowych .

Ponadto wydaje się, że ostatnie zmiany przepisów, jakie miały miejsce w 2018 r. , a odnoszące się do instytucji prokury, mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do statusu prawnego tej instytucji. W pierwszej kolejności należy wskazać na uprawnienie przedsiębiorców wpisanych do CEIDG do udzielania prokury. Wykładnia historyczna instytucji prokury w polskim porządku prawnym pokazuje, że było to zawsze pełnomocnictwo dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą większego rozmiaru. Wprowadzona przez ustawodawcę zmiana w tym zakresie, która nie była poprzedzona jakąś poważniejszą publiczną debatą środowiska prawniczego, musi budzić zasadnicze zastrzeżenia. Po drugie, wskazać należy na pewną niespójność językową co do obowiązku ujawnienia prokury w CEIDG, choć w tym zakresie przepisy kodeksowe o prokurze wymagają jej obligatoryjnego zgłoszenia do właściwego rejestru. Taka niespójność językowa będzie też dotyczyć brzmienia przepisu art. 109⁴ § 1¹ k.c., gdyż aktualne brzmienie może powodować wrażenie, że przedsiębiorca wpisany do CEIDG ma możliwość ustanowienia prokury mieszanej. Po trzecie, przepis art. 39 ust. 7 u.CEIDG budzi poważne wątpliwości interpretacyjne w zakresie uprawnienia odwołanego prokurenta do złożenia wniosku o wykreślenie własnej prokury z CEIDG. Podobna nieścisłość odnosi się również do możliwości wykreślenia przedsiębiorcy z CEIDG przez prokurenta, który nie posiada szczególnego pełnomocnictwa do takiej czynności.

W rozdziale pierwszym zamieszczono rys historyczny instytucji prokury, jej źródła oraz ewolucję w polskim porządku prawnym, jednakże w odniesieniu do wzorców zaczerpniętych z systemów prawnych innych państw.

Rozdział drugi zawiera rys prawnoporównawczy dotyczący modeli czystej i mieszanej prokury. Model tzw. czystej prokury to prokura, której nie można w żaden sposób ograniczyć skutecznie wobec osób trzecich. Natomiast w „modelu mieszanym” jest możliwe ograniczenie prokury, z tym że nie dotyczy to osób trzecich działających w dobrej wierze.

W kolejnym rozdziale omówiono cele i funkcje prokury. Opisano rozwiązania, jakie ustawodawca zawarł w Kodeksie cywilnym, normując instytucję prokury. Ponadto została dokonana analiza pojawiających się kontrowersji i przeciwstawnych poglądów w piśmiennictwie i judykaturze na kwestie związane z instytucją prokury.

Czwarty rozdział poświęcony został szczególnym regulacjom dotyczącym prokury, jakie zawarte zostały w Prawie upadłościowym i Prawie restrukturyzacyjnym. W świetle wprowadzonych przez ustawodawcę nowych rozwiązań pojawiają się wątpliwości związane z uprawnieniem prokurenta do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości mocodawcy lub też otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, a także ewentualnej odpowiedzialności za niezłożenie przedmiotowych wniosków. Ponadto dyskusyjne są kwestie związane z funkcjonowaniem prokury po otwarciu postępowań restrukturyzacyjnych.

W piątym rozdziale przedstawiono zagadnienia związane z odpowiedzialnością prokurenta. W pierwszej kolejności przeanalizowano odpowiedzialność deliktową prokurenta. W związku z wykorzystywaniem instytucji prokury przez przedsiębiorców niezgodnie z jej przeznaczeniem dokonano analizy dopuszczalności przypisania prokurentowi odpowiedzialności za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, o której mowa w art. 299 k.s.h. Omówiona została także kwestia odpowiedzialności prokurenta za niezłożenie lub nieterminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości mocodawcy.

Mając na względzie pojawiające się w piśmiennictwie wątpliwości co do możliwości przypisania prokurentowi odpowiedzialności za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością de lege lata, o których mowa w art. 299 k.s.h., jak również postulaty zgłaszane przez część doktryny prawa, aby w tym zakresie dokonać niezbędnych zmian ustawowych, dokonywana jest także analiza rozwiązań prawnych, pozwalająca rozpocząć dyskurs naukowy, aby w świetle obecnych uregulowań prawnych przypisać taką odpowiedzialność prokurentowi, którego działania stanowią wypaczenie instytucji prokury.