Korzycka Małgorzata (red.), Instytucje prawa rolnego
Instytucje prawa rolnego
PRZEDMOWA
Zamysł przedstawienia prawa rolnego poprzez poszczególne instytucje ma swoje zakorzenienie w historii prawa. L.W. Jaworski, w okresie międzywojennym twórca ujętego w instytucje projektu kodeksu rolnego (1928), definiował instytucję prawa agrarnego jako „kompleks pewnych stosunków, pewne wartości gospodarcze, jedność procesu produkcyjnego i warsztatu produkcji” .
Współcześnie swego rodzaju kamieniem milowym dla prawnego zdefiniowania ustroju rolnego, będącego pojęciem konstytucyjnym, a jednocześnie instytucją prawa rolnego, było określenie jego podstawy w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. (art. 23) poprzez wskazanie gospodarstwa rodzinnego jako głównego ogniwa strukturalnego polskiej wsi. Z określeniem podstaw ustroju rolnego powiązano ochronę własności i zarazem możliwość wywłaszczenia lub ograniczenia wolności gospodarowania ze względu na odpowiednio cel lub interes publiczny (art. 21 i 22). Tym samym wyznaczono konstytucyjnie ramy relacji między ochroną dobra wspólnego wymagającego ograniczenia prawa jednostki a ochroną praw jednostki .
W powojennej literaturze wykształciło się pojęcie własności rolniczej jako podstawowej instytucji prawa rolnego, wokół której – zdaniem Andrzeja Stelmachowskiego, twórcy polskiej szkoły prawa rolnego – rozwinęło się prawo rolne. O instytucji tej jako wyodrębnionej kategorii własności po raz pierwszy A. Stelmachowski napisał w 1969 r. : „Jej odrębność funkcjonalna istniała zawsze (trudno negować specyfikę produkcji rolnej). Gdy jednak doszły do tego czynniki społeczno-polityczne – odrębności unormowania prawnego urosły do tego stopnia, że trudno nie widzieć własności rolniczej jako wyraźnie ukształtowanego rodzaju własności” . Stelmachowski rozwinął koncepcję własności rolniczej w oparciu o teorię funkcjonalizmu, powołując prace L. Duguita jako reprezentanta prawa cywilnego, a w prawie publicznym – M. Hauriou , ponadto wskazując jako źródło stanowiące podstawę doktryny funkcjonalizmu naukę Kościoła katolickiego: encyklikę Pawła VI Populorum progressio; w późniejszych wydaniach podręcznika, poczynając od 1987 r. , dołączył encyklikę Jana Pawła II Laborem exercens.
Powojenny rozwój prawa rolnego dokonywał się w ramach licznych instytucji mających swoją specyfikę ze względu na przedmiot regulacji (działalność rolnicza, rynek produktów rolnych i żywnościowych, status prawny rolnika). Specyfika ta występuje w przedstawionych w książce instytucjach, jakkolwiek katalog ten nie rości sobie pretensji do bycia wyczerpującym. Niewątpliwie jednak na tej podstawie można przedstawić zakres pojęciowo-instytucjonalny oraz metody regulacji tego obszaru prawa. Instytucje te obrazują jednocześnie powiązanie prawa polskiego z prawem unijnym i zależności obu tych porządków prawnych.
W opracowaniu przedstawione zostały takie instytucje prawa rolnego (w liczbie 17) jak: ustrój rolny państwa polskiego, prawo własności rolniczej, nieruchomość rolna, gospodarstwo rolne, odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, pojęcie rolnika, umowy służące wymianie pokoleń, Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa, dziedziczenie gospodarstw rolnych, dzierżawa nieruchomości rolnych, umowa kontraktacji i umowy pokrewne, zrzeszenia producentów rolnych, regulacje prawne obszaru wiejskiego, podatki w rolnictwie, ubezpieczenia społeczne rolników, ubezpieczenia majątkowe w rolnictwie, własność intelektualna w obszarze rolnictwa i żywności.
Żywimy nadzieję, że niniejsza publikacja stanie się przyczynkiem do pogłębionej dyskusji nad instytucjami prawa rolnego.
Autorzy
RozdziałIUSTRÓJ ROLNY PAŃSTWA POLSKIEGO
Ustrój rolny państwa polskiego jest ściśle związany z ustrojem państwa, tworu prawnego mającego suwerenność i określone granicami terytorium. Na temat ustroju państwa i jego historii rozwoju istnieje przebogata literatura polska i zagraniczna, wielość definicji i różnorodne podejścia do jego istoty. W niniejszej publikacji, ze względu na jej zakres i konieczność syntetycznego przedstawienia poszczególnych instytucji, nie jest możliwe szerokie omawianie tematyki państwa i ustroju państwa, tylko o tyle, o ile wiąże się ściśle z ustrojem rolnym. Harold J. Berman konkluduje w swoim szeroko znanym dziele dotyczącym powstawania systemów prawnych cywilizacji zachodniej, że „wszystkie zachodnie systemy prawne – angielski, francuski, niemiecki, włoski, polski, węgierski i inne (a począwszy od XIX wieku również rosyjski) mają wspólne korzenie historyczne, które są źródłem nie tylko wspólnej terminologii, lecz również wspólnych pojęć, zasad i wartości” . To wspólne dziedzictwo cywilizacyjne...
Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX