Rogoziński Piotr, Instytucja ułaskawienia w prawie polskim

Monografie
Opublikowano: Oficyna 2009
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Instytucja ułaskawienia w prawie polskim

Autor fragmentu:

Wstęp

Przedmiotem niniejszej pracy jest próba scharakteryzowania instytucji ułaskawienia w prawie polskim. Prawo łaski, unormowane w Konstytucji, jest w gruncie rzeczy instytucją interdyscyplinarną - w tym znaczeniu, że oddziaływuje w sferze wielu gałęzi prawa, zwłaszcza prawa karnego materialnego i procesowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Przy analizie skutków zastosowania ułaskawienia pojawiają się też kwestie charakterystyczne dla prawa cywilnego czy prawa pracy. Wszystko to sprawia, że wyczerpanie całości zagadnień łączących się lub mogących się łączyć z tą instytucją jest bardzo utrudnione, o ile w ogóle możliwe.

W tym stanie rzeczy praca ta koncentruje się na węzłowych zagadnieniach, związanych z ułaskawieniem, z zakresu prawa konstytucyjnego, karnego materialnego i procesowego. Materię tę potraktowano w miarę możności szczegółowo, punkt ciężkości kładąc zwłaszcza na procesowych zagadnieniach stosowania prawa łaski. W tym zakresie ważne było przyjęcie założenia, aby przedstawić postępowanie ułaskawieniowe w sensie szerokim, w porównaniu z regulacją kodeksową, jako ciąg czynności podejmowanych zarówno przez organy procesowe w znaczeniu ścisłym, jak i Prezydenta, mających na celu przygotowanie optymalnych warunków do podjęcia właściwej decyzji w przedmiocie zastosowania tej instytucji. Oczywiste jest bowiem, że czynności przedsiębrane przez organy postępowania karnego - z jednej strony, oraz Prezydenta - z drugiej, są wzajemnie silnie powiązane i komplementarne, a rozpatrywanie ich w oderwaniu od siebie powodowałoby wypaczenie ich prawnego i społecznego sensu. Wzajemne oddziaływanie regulacji z różnych gałęzi i dziedzin prawa, dotyczące ułaskawienia, umożliwia ponadto dokonanie wszechstronnej i właściwej wykładni zagadnień związanych z tą instytucją prawną, zwłaszcza w obliczu lakoniczności uregulowań w prawie stanowionym.

Przedstawienie zagadnień związanych z dogmatyczno-prawnym uregulowaniem instytucji ułaskawienia nie wyczerpuje, rzecz jasna, problematyki monograficznego ujęcia tej instytucji w prawie polskim. Poruszono zatem w niniejszej pracy również kwestie dotyczące historycznoprawnej ewolucji ustrojowych unormowań ułaskawienia oraz postępowania sądowego w sprawie stosowania prawa łaski w świetle kodyfikacji z 1928 r. i z 1969 r. Nadto konieczne było przedstawienie unormowań krajowych w aspekcie międzynarodowych standardów praw człowieka. Nad wyraz zwięzłe ujęcie tej instytucji w ustawie zasadniczej tym bardziej skłoniło do podjęcia próby zarysowania teoretycznoprawnych podstaw ułaskawienia oraz uzasadnienia tej instytucji w modelu sprawowania władzy państwowej. Natomiast ze względu na zakreślony temat pracy, w ramach niezbędnej ilustracji podejmowanych zagadnień, naszkicowano tylko ogólnie unormowanie ułaskawienia w niektórych obcych systemach prawnych.

Dla potrzeb pracy dokonano analizy decyzji ułaskawieniowych wydanych przez Prezydenta w latach 1996-2006 oraz niektórych losowo wybranych materiałów spraw ułaskawieniowych z lat 2001-2006. Na podstawie tych badań oraz informacji uzyskanych od pracowników Kancelarii Prezydenta oraz Prokuratury Krajowej podjęto próbę scharakteryzowania praktyki ułaskawieniowej. Naturalną koleją rzeczy było też rozważenie tej instytucji jako elementu polityki kryminalnej państwa oraz refleksja nad typowymi powodami mogącymi uzasadniać skorzystanie z tego konstytucyjnego prawa Prezydenta.

Problematyka ułaskawienia nie była często podejmowana w polskiej doktrynie prawniczej, patrząc w perspektywie kilkudziesięciu lat rodzimego piśmiennictwa. Również w orzecznictwie można odnotować ograniczone zainteresowanie tą tematyką. Zwraca to tym bardziej uwagę, że instytucja ułaskawienia jest często stosowana z praktyce, w postaci podejmowanych przez głowę państwa w tym zakresie aktów, a jeszcze częściej - w toku postępowań przed sądami i Prokuratorem Generalnym, uregulowanych w ustawie procesowej. Sytuację komplikuje również lakoniczne uregulowanie instytucji ułaskawienia w prawie stanowionym i związane z tym nieuchronnie nieraz daleko idące różnice w interpretacji unormowań prawa łaski. Oznacza to, że w pracy typu monograficznego, poświęconej ułaskawieniu, nie sposób uniknąć dyskusyjnych, niekiedy kontrowersyjnych tez, jak również wręcz błędów w prezentowanych poglądach, z czego w pełni zdaję sobie sprawę.

Niniejsza praca stanowi skróconą, przeredagowaną i uaktualnioną wersję rozprawy doktorskiej, obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego w październiku 2008 r. Jestem głęboko świadom, że nie mogłaby ona powstać bez wsparcia i pomocy wielu osób, którym chciałbym w tym miejscu bardzo podziękować. Szczególne wyrazy wdzięczności pragnę złożyć mojemu promotorowi ś.p. Panu Prof. dr. hab. Janowi Grajewskiemu, który zainspirował mnie do naukowych dociekań, okazywał nieustanną pomoc i zainteresowanie, obdarzając mnie niezwykłą życzliwością oraz cierpliwością. Serdeczne podziękowania kieruję także do recenzentów w przewodzie doktorskim, Pana Prof. dr. hab. Andrzeja Murzynowskiego oraz Pana dr. hab. Ryszarda A. Stefańskiego, profesora Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego w Warszawie, za cenne wskazówki i uwagi, które pomogły mi w nadaniu ostatecznego kształtu pracy.

Osobno chciałbym też podziękować Panu Prokuratorowi Markowi Adamczykowi, zastępcy dyrektora Biura Postępowania Sądowego Prokuratury Krajowej, oraz Pani Ewie Skibie z Kancelarii Prezydenta za udostępnienie danych statystycznych oraz wielu interesujących materiałów dotyczących praktyki ułaskawieniowej.

Autor fragmentu:

RozdziałI
Uzasadnienie instytucji ułaskawienia w modelu sprawowania władzy państwowej

1.Zagadnienia ogólne

"Prawo łaski" nie jest pojęciem rozumianym jednolicie. Wynika stąd konieczność poczynienia pewnych założeń terminologicznych, precyzujących przedmiot rozważań i jednocześnie stanowiących punkt wyjścia dla dalszych analiz. Należy również dostrzec kwestię wzajemnej relacji znaczeniowej pojęć "prawo łaski" i "ułaskawienie". Pierwsze z tych pojęć podkreśla kompetencję do określonego działania - a więc aspekt podmiotowy, drugie zaś opisuje raczej dane zjawisko - wskazuje zatem na pewien przedmiot zachowania się.

Również określenia "łaska" i "ułaskawienie" charakteryzują przedmiotową stronę zagadnienia. Każde z tych określeń akcentuje jednakże odmienny punkt widzenia tego samego przedmiotu. "Łaska" kładzie nacisk na element wspaniałomyślności, względów dla kogoś, przebaczenia; "ułaskawienie" zaś odnosi się do samej decyzji, procesu jej wydania, niekiedy zaś określa również dokument zawierający akt łaski. Pamiętając o tych dystynkcjach znaczeniowych można wszakże używać tych dwóch ostatnich...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX