Pietrasz Piotr, Informatyzacja polskiego postępowania przed sądami administracyjnymi a jego zasady ogólne

Monografie
Opublikowano: WKP 2020
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Informatyzacja polskiego postępowania przed sądami administracyjnymi a jego zasady ogólne

Autor fragmentu:

Wstęp

Problematyka relacji pomiędzy informatyzacją postępowania przed sądami administracyjnymi a jego zasadami ogólnymi, kształtującymi tę procedurę, zasługuje moim zdaniem na to, by stać się przedmiotem badań. Można wymienić kilka powodów takiego twierdzenia. Przede wszystkim informatyzacja postępowania sądowoadministracyjnego jest zupełnie nowym zjawiskiem, które w sferze normatywnej pojawiło się w związku z wejściem w życie z dniem 31.05.2019 r. dwóch ustaw nowelizujących ustawę z 30.08.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi . Informatyzacja tego postępowania bezsprzecznie wyznacza zupełnie nowe pole badawcze w ramach szeroko ujętej problematyki sądowej kontroli administracji publicznej. Wskazana „nowość” pola badawczego wiąże się również z tym, że materia informatyzacji postępowania przed sądami administracyjnymi nie doczekała się jeszcze gruntownych opracowań, w tym o charakterze teoretycznoprawnym. Konieczne wydaje się ponadto nowe spojrzenie na zinformatyzowane postępowanie przed sądami administracyjnymi, w którym zastosowanie znajdują technologie informatyczno-komunikacyjne . W szczególności na uwagę zasługuje spojrzenie z perspektywy zasad ogólnych tej procedury, co dotychczas również nie było przedmiotem szerszego zainteresowania nauki.

Pojęcie informatyzacji postępowania przed sądami administracyjnymi w tej monografii rozumiane jest jako efekt (lub przyszłe efekty) prac legislacyjnych związanych z wprowadzeniem (lub wprowadzaniem) do tej procedury nowych rozwiązań prawnych umożliwiających wykorzystanie (zastosowanie) w tej procedurze technologii informatyczno-komunikacyjnych. Informatyzacja postępowania przed sądami administracyjnymi sprowadza się zatem w istocie do legislacji obejmującej te elementy wskazanej procedury, które regulują zastosowanie technologii informatyczno-komunikacyjnych oraz zagadnienia z tym związane. Innym aspektem informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego, nieobjętym badaniami, jest natomiast wyposażenie sądów w odpowiednie oprzyrządowanie techniczne.

Moim głównym zamiarem jest prezentacja wyników badań teoretycznych i dogmatycznych nad relacjami pomiędzy informatyzacją postępowania przed sądami administracyjnymi a zasadami ogólnymi tej procedury. U podstaw badań legło założenie, że pomiędzy zasadami ogólnymi postępowania sądowoadministracyjnego a informatyzacją tej procedury zachodzą określone relacje, przejawiające się pewnymi wzajemnymi zależnościami. Konsekwencją zaś takich zależności są określone odziaływania związane z wpływem zarówno zasad ogólnych postępowania sądowoadministracyjnego na informatyzację, jak i odwrotnie, a mianowicie informatyzacji na te zasady. Analizę i ocenę wskazanych oddziaływań przeprowadzono zatem w dwóch płaszczyznach. Pierwsza dotyczyła oddziaływania zasad ogólnych postępowania sądowoadministracyjnego na tworzenie oraz wykładnię nowych regulacji z zakresu informatyzacji procedury sądowoadministracyjnej. Natomiast druga płaszczyzna dotyczyła oddziaływania informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego na kształt, funkcjonowanie i realizację zasad ogólnych tej procedury.

Niezależnie od przedstawionego wyżej głównego kierunku badawczego przedmiotem badań objęto również problematykę prawnych czynników determinujących informatyzację postępowania sądowoadministracyjnego. W tym zakresie przyjęto założenie, że takim czynnikiem jest konstytucyjna zasada zapewnienia działaniu instytucji publicznych rzetelności i sprawności. W procesie badawczym podjęto ponadto starania celem zidentyfikowania innych regulacji, które można byłoby zaklasyfikować jako takie czynniki.

Zastrzec należy, że przedmiot pracy nie obejmował wpływu informatyzacji na funkcjonowanie sądownictwa administracyjnego. Jest to bowiem zagadnienie znacznie szersze od problematyki wpływu informatyzacji na postępowanie sądowoadministracyjne oraz jego zasady, wychodzące znacznie poza obszar tej procedury.

Badaniami objęto przede wszystkim polskie prawo pozytywne związane pośrednio lub bezpośrednio z problematyką informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego, dotyczące prawa do sądu wiążące Polskę akty o charakterze międzynarodowym oraz postanowienia europejskiego soft law, orzecznictwo sądów i Trybunału Konstytucyjnego, a także orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Należy podkreślić, że badania rozpoczęto jeszcze w 2014 r. w związku z uchwaleniem noweli z 2014 r., natomiast zakończono w maju 2019 r., czyli tuż przed wejściem w życie tej noweli oraz noweli z 2019 r. Zatem badania prowadzono w okresie, gdy stanowiące zasadniczy materiał badawczy przepisy ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, związane z informatyzacją tej procedury, jeszcze nie obowiązywały, a w konsekwencji nie były jeszcze stosowane przez sądy administracyjne. Okoliczność ta nie stanowiła jednak przeszkody do podjęcia i przeprowadzenia badań, które ostatecznie skupiły się przede wszystkim na przepisach w brzmieniu obowiązującym od 31.05.2019 r. Prowadzenie badań w okresie, gdy kształtowały się dopiero regulacje w zakresie informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego, przyczyniło się do zawarcia w pracy rozważań de lege ferenda w zakresie możliwych rozwiązań prawnych związanych z zastosowaniem technologii informatyczno-komunikacyjnych w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Ponadto w toku badań uwzględniono regulacje prawne dotyczące informatyzacji postępowania cywilnego oraz zbliżone konstrukcyjnie rozwiązania prawne dotyczące informatyzacji postępowania administracyjnego oraz postępowania podatkowego, a także literaturę i orzecznictwo w tym zakresie.

Praca składa się z pięciu rozdziałów. Jej układ, a także tematykę i konstrukcję poszczególnych rozdziałów podporządkowano realizacji wskazanych wyżej celów.

Jako punkt wyjścia do badań nad relacjami informatyzacji postępowania przed sądami administracyjnymi i jego zasadami ogólnymi uczyniono analizę czynników wpływających na potrzebę informatyzacji tego postępowania, które występują zarówno w sferze prawnej, jak i pozaprawnej. W ramach tak zakreślonego zagadnienia dokonano w szczególności analizy wyzwań współczesności oraz ich odniesienia do realiów sądownictwa administracyjnego. Zaprezentowano stosunek ustawy z 17.02.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne do sądów administracyjnych oraz postępowania sądowoadministracyjnego. Wyjaśnienia wymagało rozróżnienie informatyzacji sądów administracyjnych i informatyzacji postępowania przed sądami administracyjnymi. Rozdział pierwszy kończy analiza czynników prawnych determinujących informatyzację postępowania sądowoadministracyjnego. Jeżeli chodzi o przepisy krajowe, w kręgu zainteresowania znalazły się wyłącznie akty prawa powszechnie obowiązującego. Uzasadniając informatyzację organów władzy publicznej lub procedur prawnych moim zdaniem w literaturze często wskazuje się na znaczącą rolę różnego rodzaju aktów prawa wewnętrznego, niesłusznie ignorując najważniejsze akty prawne obowiązujące w Polsce. W niniejszej pracy przyjąłem natomiast, że zasadniczych przesłanek determinujących informatyzację postępowania sądowoadministracyjnego należy poszukiwać w Konstytucji RP .

Rozdział drugi poświęcono uwarunkowaniom informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego. Ograniczono się jednak przede wszystkim do uwarunkowań o charakterze prawnym. Informatyzacja postępowania przed sądami administracyjnymi z założenia powinna być podporządkowana pewnym cechom charakterystycznym oraz standardom tej procedury. Podporządkowanie tym cechom oraz standardom powinno mieć miejsce niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z postępowaniem tradycyjnym, czy też zinformatyzowanym. Informatyzacja powinna być zabiegiem irrelewantnym z punktu widzenia konieczności zachowania pewnych cech procedury sądowoadministracyjnej oraz spełniania określonych standardów przez przepisy regulujące to postępowanie. W tej części opracowania przeprowadzono również analizę pod kątem ustalenia etapów oraz instytucji postępowania sądowoadministracyjnego, które powinny być objęte informatyzacją. W pracy przyjęto, że informatyzacja postępowania sądowoadministracyjnego nie obejmuje tej procedury jako całości, ale odnosi się tylko do niektórych jej elementów składowych lub instytucji. Informatyzacja postępowania przed sądami administracyjnymi powinna ponadto moim zdaniem uwzględniać daleko idące powiązania z procedurami administracyjnymi, które w polskich realiach już wcześniej zostały zinformatyzowane. W ramach rozważań o uwarunkowaniach informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego poruszono również problematykę technicznego charakteru norm, za pomocą których wdrożono informatyzację tej procedury.

W kolejnym, trzecim rozdziale zaprezentowano rozwiązania prawne w zakresie informatyzacji postępowań przed sądami administracyjnymi w innych państwach. Zasygnalizować należy, że praca nie ma charakteru prawnoporównawczego. Niemniej jednak prawidłowa analiza i ocena regulacji dotyczących informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego w Polsce wymagała spojrzenia ukierunkowanego na rozwiązania zagraniczne. W związku z powyższym wątek prawnoporównawczy w pracy ma znaczenie wyłącznie drugorzędne.

W rozdziale czwartym przedstawiono rozwiązania prawne dotyczące problematyki informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego w Polsce oraz dokonano ich analizy. W rozdziale tym wyodrębniono instytucje oraz zagadnienia, które pozostają lub powinny pozostawać w określonym powiązaniu z informatyzacją postępowania sądowoadministracyjnego, a w konsekwencji z technologiami informatyczno-komunikacyjnymi. Dokonując zaś prezentacji tych instytucji i zagadnień, przeprowadzono analizę regulacji prawnych, które tworzą te instytucje bądź składają się na te zagadnienia, a zatem są ich budulcem. W przedstawionym wyżej zakresie badaniem objęto regulacje ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w stanie prawnym obowiązującym przed 31.05.2019 r. oraz w stanie prawnym obowiązującym od tego dnia. Taki sposób prezentacji regulacji odnoszących się do materii informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego miał na celu przede wszystkim przedstawienie pojawiających się problemów z wykorzystaniem technologii informatyczno-komunikacyjnych w procedurze, której regulacje były niedostosowane do zastosowania tych technologii. Ponadto ten sposób prezentacji ukazał ewolucję postępowania sądowoadministracyjnego w sferze dostosowania do wykorzystania technologii informatyczno-komunikacyjnych.

W rozdziale piątym przedstawiono analizę wzajemnych relacji oraz oddziaływań pomiędzy informatyzacją postępowania przed sądami administracyjnymi a zasadami ogólnymi tego postępowania. Każdy podrozdział w tym rozdziale, oprócz pierwszego, poświęcony został jednej zasadzie ogólnej postępowania sądowoadministracyjnego. Analizę wzajemnych relacji oraz oddziaływań pomiędzy informatyzacją postępowania przed sądami administracyjnymi a daną zasadą ogólną tego postępowania poprzedza krótka prezentacja istoty tej zasady. Rozważania ujęte w tym rozdziale zasadniczo bazują na ustaleniach zawartych w rozdziałach poprzedzających. Ta część pracy stanowi w pewnym sensie syntezę wyników rozważań oraz analizy regulacji prawnych, które przeprowadzono w rozdziałach poprzedzających.

Na końcu każdego rozdziału przedstawiono wioski odnoszące się bezpośrednio do materii ujętej w danym rozdziale. Natomiast pracę kończy podsumowanie, w którym sformułowano oceny i wnioski końcowe co do relacji pomiędzy informatyzacją postępowania przed sądami administracyjnymi a zasadami ogólnymi tego postępowania oraz zaprezentowano najważniejsze ustalenia wynikające z przeprowadzonej w pracy analizy obowiązujących przepisów w zakresie informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego.

Badaniami nie objęto projektu ustawy o elektronizacji doręczeń oraz o zmianie niektórych innych ustaw, który przewidywał zmiany między innymi w przepisach ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi dotyczących materii informatyzacji tej procedury . Główną przyczyną takiego ograniczenia obszaru badawczego był zamiar objęcia analizą wyłącznie przepisów prawa, a nie projektów, które cechuje daleko idąca zmienność. Analizując bowiem obszar informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego od początku pojawienia się tego zjawiska, byłem świadkiem wielu zmian koncepcji projektowanych rozwiązań prawnych, które zaowocowały uchwaleniem dwóch nowel z 2014 r. i z 2019 r. Gdy pisałem te słowa na początku października 2019 r., wskazany wyżej projekt był dopiero na etapie rządowych prac legislacyjnych. Uznałem zatem za niezasadne oczekiwanie na ukształtowanie się nowego stanu prawnego, tym bardziej że projektowane zmiany dotyczyły wyłącznie materii doręczeń. Dlatego też w pracy uwzględniłem stan prawny obowiązujący w dniu 1.10.2019 r.

Autor fragmentu:

RozdziałI
Czynniki wpływające na potrzebę informatyzacji postępowania przed sądami administracyjnymi

1.Uwagi ogólne

Przyczyn informatyzacji postępowania przed sądami administracyjnymi należy upatrywać zarówno w sferze pozaprawnej, jak i w sferze prawnej. Rozwój technologiczny jest kluczowym pozaprawnym czynnikiem, z którego wypływa potrzeba informatyzacji postępowania sądowoadministracyjnego. W doktrynie podkreślono, że rola tego właśnie czynnika współcześnie wybitnie wzrasta w okresie rewolucji naukowo-technicznej. Dostrzeżono, że następstwem tej rewolucji jest powstanie szeregu zagadnień, które prawo społeczeństw znajdujących się na porównywalnym stopniu rozwoju technologicznego musi rozwiązać, a prawo społeczeństw na niższych stadiach rozwoju powinno przewidywać. Pojawiają się tutaj potrzeby regulacji prawnej w zakresie korzystania w szczególności ze źródeł energii, a także przekazu i gromadzenia informacji. Technika ta to zastosowanie w praktyce osiągnięć nauki, która staje się w coraz wyższym stopniu poddana regulacji prawnej ze względu na konsekwencje, do jakich prowadzą jej zastosowania .

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX