Felcenloben Dariusz, Granice nieruchomości i sposoby ich ustalania

„Prawo własności do ziemi byłoby nader wątłem i niepewnem,

gdyby nie miało ściśle oznaczonych granic”

S. Łaguna, O prawie graniczném polskiém, Warszawa 1875

Prawo własności do wyodrębnionego obszaru ziemi, stanowiące fundament każdego społeczeństwa, byłoby niepewne, a tym samym trudne do fizycznej, ale także prawnej ochrony, gdyby nie miało ściśle oznaczonych granic wyznaczających obszar, w którym właściciel - z wyłączeniem innych osób - może korzystać z przysługujących mu praw. Z tego też powodu tak istotne jest, aby granice nieruchomości wyznaczone były w taki sposób, aby dawały każdoczesnemu posiadaczowi poczucie pewności, w jakim obszarze przysługujące mu prawo może wykonywać i w jakim zakresie podlega ono formalnej ochronie.

Od czasu kiedy człowiek zaczął prowadzić osiadły tryb życia, a ziemia stała się rzadkim dobrem o mierzalnej ekonomicznej wartości, granice użytkowanych gruntów oznaczane były przez ich posiadaczy widocznymi znakami (kopcami, kamieniami, naciosami na drzewach itd.), a przebieg linii rozdzielających sąsiednie nieruchomości ustalany był w sposób zwyczajowo przyjęty w danej społeczności, co z czasem doprowadziło do wykształcenia się stanowionych norm prawa procesowego, będących podstawą rozstrzygania sporów granicznych i powstających na ich tle międzysąsiedzkich konfliktów.

W książce zostało przedstawione zagadnienie dotyczące formowania się na przestrzeni wieków norm prawa zwyczajowego, a następnie stanowionego, umożliwiających ustalanie granic posiadłości ziemskich, jak i określających procesowe zasady postępowania w spornych sprawach granicznych, a także rozstrzygania sporów o charakterze posesoryjnym i petytoryjnym.

Książka podzielona jest na dwie części. W pierwszej, zawierającej dziesięć rozdziałów, przedstawiono historię kształtowania się pojęcia granic własności i sposobów ich oznaczania, ze szczególnym uwzględnieniem obowiązujących w prawie rzymskim norm procesowych rozstrzygania sporów granicznych.

W kolejnych rozdziałach tej części omówiono początki kształtowania się prawa granicznego, poczynając od momentu tworzenia się państwa polskiego i formowania się w tym zakresie prawa zwyczajowego, a więc od okresu, w którym były podejmowane pierwsze próby formalnego definiowania procesu granicznego, aż do czasów przyjęcia stanowionego prawa określającego zasady ustalania granic nieruchomości i rozstrzygania sporów granicznych.

Problematyka kształtowania się instytucji rozgraniczania nieruchomości została przedstawiona z uwzględnieniem zmian o charakterze ustrojowym, związanym z utratą państwowości i koniecznością respektowania systemów prawnych państw zaborczych, a także okresem istnienia Księstwa Warszawskiego, w którym zostało przeniesione na grunt polski francuskie prawo cywilne. Zostały omówione także zasady ustalania granic gruntów objętych reformą rolną (okres międzywojenny), a także obowiązujące od 1946 r. aż do 1989 r. zasady rozgraniczania nieruchomości.

W części drugiej, zawierającej dziewięć rozdziałów, zostały przedstawione zagadnienia prawne dotyczące obowiązującego dwuetapowego administracyjnosądowego modelu postępowania rozgraniczeniowego, w którym cechą charakterystyczną jest łączenie procedur administracyjnych z typowymi dla prawa cywilnego rozwiązaniami procesowymi, czego przykładem jest możliwość zawarcia przed geodetą ugody granicznej kończącej spór, mającej moc ugody sądowej. Poddano również szczegółowej analizie poszczególne etapy administracyjnego postępowania rozgraniczeniowego, z uwypukleniem tych jego elementów procesowych, które zarówno w praktyce, jak i orzecznictwie sądowoadministracyjnym są rozbieżnie interpretowane i sprawiają, że przyjęte zasady są niejednoznaczne, a przez to stwarzają problemy decyzyjne przy podejmowaniu rozstrzygnięć procesowych w sprawie.

Wyrażam nadzieję, że zaprezentowana w książce tematyka będzie stanowić pomoc i inspirację zarówno dla tych Czytelników, których interesuje teoria zagadnienia, jak i dla tych, którzy szukają pomocy w praktycznym stosowaniu ustalonych norm określających instytucję rozgraniczania nieruchomości, w tym geodetów, prawników czy też osoby prowadzące w imieniu właściwych organów postępowania administracyjne w tym zakresie, a także legislatorów decydujących o kształcie przyszłego modelu rozgraniczania nieruchomości.

W drugim wydaniu dokonano obszernych zmian i uzupełnień w zakresie dotyczącym m.in. procedury wszczęcia postępowania rozgraniczeniowego, w tym w szczególności zasad prowadzenia postępowania wyjaśniającego, w którego ramach badane są przesłanki formalne prowadzące do wydania postanowienia o wszczęciu postępowania rozgraniczeniowego lub wydania decyzji o jego bezprzedmiotowości, postanowienia o odmowie jego wszczęcia czy też pozostawienia wniesionego żądania bez rozpoznania.

Uzupełniono także zagadnienia dotyczące możliwości zawieszenia wszczętego postępowania administracyjnego w sprawie o rozgraniczenie nieruchomości, a także trybu oraz możliwości jego zakończenia.

Zaktualizowano i uzupełniono zagadnienia dotyczące:

Całość została uzupełniona o bieżące orzecznictwo sądowoadministracyjne.

Tekst drugiego wydania został przygotowany do druku według stanu prawnego na 15 czerwca 2013 r.