Rakoczy Bartosz, Gospodarka leśna i trwale zrównoważona gospodarka leśna w prawie polskim

Trwale zrównoważona gospodarka leśna, a przede wszystkim gospodarka leśna stanowią podstawę – fundament regulacji prawnych dotyczących zagadnień leśnych. Oba te pojęcia są mocno osadzone i zakorzenione w naukach leśnych, w których badania nad trwale zrównoważoną gospodarką leśną i gospodarką leśną są daleko zaawansowane. Nie oznacza to jednak, że z punktu widzenia nauk prawnych pojęcia te pozostają nieistotne, czy mało ważne. Wszak to norma prawna kreuje prawa, a nade wszystko obowiązki wszystkich podmiotów uczestniczących w gospodarce leśnej i odpowiedzialnych za trwale zrównoważoną gospodarkę leśną. Dopiero więc norma prawna nadaje gospodarce leśnej i trwale zrównoważonej gospodarce leśnej właściwy kształt i znaczenie. Dlatego też konieczne wydaje się spojrzenie na jurydyczny wymiar i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, i gospodarki leśnej. Zauważyć należy, że choć problematyka ta jest doniosła z punktu widzenia regulacji leśnych prawa leśnego, to jednak w piśmiennictwie z zakresu nauk prawnych jest niedoceniana i w zasadzie pomijana. Podejmuje się rozważania dotyczące trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i gospodarki leśnej w odniesieniu do konkretnych sytuacji. Brak natomiast opracowań jurydycznych, traktujących ogólnie i koncepcyjnie tę problematykę. Stąd też pojawiła się konieczność podjęcia monograficznych rozważań nad gospodarką leśną i trwale zrównoważoną gospodarką leśną, ze szczególnym uwzględnieniem uregulowań ustawy z 28.09.1991 r. o lasach .

Ta diagnoza obecnego stanu badań nad prawnymi aspektami trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i gospodarki leśnej determinują też cel tego opracowania, który został już dobrze zbadany na płaszczyźnie nauk leśnych. Jest nim właśnie wskazanie prawnego wymiaru trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i gospodarki leśnej i ich znaczenia dla prawa leśnego w szczególności, a ponadto dla całego systemu prawnego. Analiza będzie obejmować definicje legalne ze szczególnym uwzględnieniem relacji między nimi, a następnie poszczególne aspekty regulacji przyjętych w ustawie o lasach i przepisach szczególnych.

Trwale zrównoważona gospodarka leśna, a przede wszystkim gospodarka leśna stanowią fundament prawa leśnego. Niezależnie od tego odgrywają również istotną rolę w innych obszarach regulacji prawnych. Wykraczają więc poza swój „leśny” wymiar. W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że oddziaływanie pojęć „trwale zrównoważona gospodarka leśna” i „gospodarka leśna” na inne gałęzie i działy prawa jest różne, co stanowi dla badacza istotny determinant. Nie można bowiem z jednakowym zaangażowaniem badać znaczenia obu tych pojęć (zagadnień) w innych przepisach niż ustawa o lasach. Pojęcie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej występuje jedynie w ustawie o lasach oraz w przepisach ustawy z 13.04.2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie . Natomiast dużo szerszy jest zakres oddziaływania gospodarki leśnej na inne obszary prawa. Pojęcie to występuje w różnych aktach prawnych, z różną intensywnością i znaczeniem dla całości konstrukcji tego aktu prawnego. Stąd też konieczne było dokonanie wyboru poszczególnych regulacji pozaleśnych. Autor staje przed dylematem, według jakich kryteriów owego wyboru dokonać. Musi bowiem traktować trwale zrównoważoną gospodarkę leśną i gospodarkę leśną z jednakową naukową uwagą. Tylko w wyżej wskazanej ustawie szkodowej, poza ustawą o lasach, oba pojęcia wystąpiły łącznie. Jednak ograniczenie analizy problemu jedynie do tych dwóch aktów prawnych byłoby niezadowalające, tym bardziej że w ustawie szkodowej owo wspólne użycie przez prawodawcę obu pojęć dotyczyło obszaru zakresu zastosowania ustawy. Natomiast w piśmiennictwie, o czym będzie mowa niżej, wyjątkowo sceptycznie przyjęto włączenie do ustawy szkodowej problematyki leśnej. Zawodzi więc kryterium łącznego użycia w danym akcie prawnym obu pojęć ze względu na zróżnicowaną intensywność ich używania przez legislatora. Dużo częściej pojawia się pojęcie „gospodarka leśna”. Jednak i w tym wypadku zdecydowałem się jedynie na egzemplifikację, ograniczając prezentację gospodarki leśnej jedynie do zagadnień prawa podatkowego. Pojęcie gospodarki leśnej, poza samym prawem leśnym, ma znaczenie dla problematyki ochrony przyrody i właśnie prawa podatkowego. W tym ostatnim przypadku rozstrzygającym dla mnie kryterium było to, że problematyka podatkowoprawna gospodarki leśnej nie była do tej pory podejmowana w piśmiennictwie z zakresu prawa ochrony środowiska. Natomiast analizy i badania podatkowoprawne koncentrują się jedynie na podatkowym, a nie ekologicznym wymiarze gospodarki leśnej. W ten sposób spłyca się nieraz istotę gospodarki leśnej.

W pozostałych przypadkach występowania pojęcia „gospodarka leśna” w aktach prawnych szczególnych posługiwanie się przez prawodawcę owym pojęciem nie stanowiło istotnego determinantu tego aktu. Nie oznacza to jednak, że nie istnieje konieczność prowadzenia dalszych badań nad gospodarką leśną w aktach szczególnych. Ta monografia nie aspiruje do miana opracowania wyczerpującego całość problematyki de lege lata i de lege ferenda. Stawiam sobie za cel wskazanie kierunków badań prawnych i wprowadzenie pewnego uporządkowania w problematykę prawną trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i gospodarki leśnej. Zasadne jest też opracowanie pewnej teorii trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i gospodarki leśnej.

Tak nakreślony cel monografii, jak i też jej podstawowe założenia determinują układ opracowania. Monografia została podzielona na pięć rozdziałów, w ramach których wyodrębniono poszczególne podrozdziały.

Rozdział pierwszy obejmować będzie rozważania wprowadzające, na które składa się szczegółowa analiza zagadnień pojęciowych, ustalenie relacji między definicjami legalnymi i wskazanie konstytucyjnych podstaw zrównoważonego rozwoju. Osadzono więc badaną problematykę w konstytucyjnych ramach.

W rozdziale drugim rozważana będzie problematyka zasad gospodarki leśnej. Rozdział ten zawiera szczegółową analizę poszczególnych zasad, także w kontekście konstytucyjnie chronionych praw i wolności jednostki.

Rozdział trzeci będzie dotyczyć wykonywania (nazywanego przez ustawodawcę realizacją) i promowania leśnych kompleksów promocyjnych, ściśle powiązanych z gospodarką leśną i trwale zrównoważoną gospodarką leśną. Leśne kompleksy promocyjne, uregulowane w ustawie o lasach, stanowią instrument urzeczywistniający zarówno gospodarkę leśną, jak i trwale zrównoważoną gospodarkę leśną. Poza tym materia normatywna umieszczona jest w rozdziale 2 ustawy o lasach, zatytułowanym „Gospodarka leśna”.

Dwa kolejne rozdziały mają nieco inny charakter. Rozdział czwarty jest egzemplifikacją tego, jak pojęcie gospodarki leśnej funkcjonuje w zupełnie innym obszarze prawa, jakim jest prawo podatkowe. Ukazane w nim będą wybrane, ale w mojej ocenie najbardziej doniosłe problemy związane ze stykiem prawa podatkowego i prawa leśnego.

Wreszcie w ostatnim rozdziale zaprezentowane zostaną zagadnienia prywatnoprawne. Wprawdzie pojęcie gospodarki leśnej nie występuje ani w prawie handlowym, ani w prawie publicznym gospodarczym, ani nawet w prawie cywilnym, aczkolwiek zasadne jest jednak, aby badać wpływ gospodarki leśnej i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej na sferę prywatnoprawną. Pierwszy podrozdział dotyczyć będzie relacji tych pojęć do wolności działalności gospodarczej, a drugi do prawa własności. W tym ostatnim przypadku przedmiotem analizy nie będzie jednak klasyczna analiza wpływu gospodarki leśnej i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej na prawo własności, ale uprawnienia właściciela określone w samej definicji gospodarki leśnej i ograniczenia tych uprawnień.

Jak wyżej już wskazano, stan badań nad problematyką gospodarki leśnej i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej w naukach prawnych należy uznać za wysoce niezadowalający. Jest to tendencja dotycząca w zasadzie całego prawa leśnego. Problematyka ta była podejmowana w zasadzie tylko w komentarzach do ustawy o lasach, które będą przywoływane w dalszych częściach opracowania. Odnotować też należy monograficzne opracowanie dotyczące wybranych problemów prawa leśnego, które również będzie przytaczane w dalszej części monografii. Jak wyżej już wskazano, problematyka ta występuje też przy okazji analiz z zakresu prawa podatkowego.

Zagadnienie gospodarki leśnej jest natomiast szeroko podejmowane w piśmiennictwie z zakresu nauk przyrodniczych, w tym leśnych. Ze względu na to, że monografia dotyczy jedynie prawnego ujęcia problematyki gospodarki leśnej i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, literatura ta została jedynie wykorzystana posiłkowo, stąd też wskazać należy na dwa podstawowe opracowania autorstwa Z. Rozwałki, Zasady gospodarki leśnej w świetle ustawy o lasach, Warszawa 1992, oraz opracowanie pod redakcją B. Ważyńskiego, Podstawy gospodarki leśnej, Olecko 2008.

W monografii dominuje metoda formalno-dogmatyczna, polegająca głównie na egzegezie norm prawnych ustawy o lasach, a także innych aktów prawnych. Z kolei dominującym sposobem wykładni jest wykładnia językowa. Ponieważ nie prowadzi ona zasadniczo do zadowalających wyników, szerokiego zastosowania wymaga także wykładnia celowościowa.

Opracowanie uwzględnia stan prawny i literatury na dzień 1.06.2018 r.