Augustyniak Monika i in., Gminne rady seniorów - wykładnia przepisów i efekty ich stosowania. Wzory i schematy działań

Rada Europy w strategii Europa 2020 podkreśliła, że rozwój gospodarczy Unii Europejskiej nie może zostać zrealizowany bez trwałego procesu włączania społeczności w procesy zarządzania publicznego na wszystkich jego poziomach. W ramach upowszechniania idei partycypacyjnego zarządzania lokalnego oraz promocji polityk przeciwdziałających wykluczeniu różnych grup społecznych z życia publicznego rok 2012 ogłoszony został Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Doświadczenia inicjatyw podjętych na szczeblu unijnym zaowocowały wypracowaniem trwałych zasad „polityki otwarcia” władz na problemy osób starszych i wzrostem zainteresowania decydentów oraz partnerów społecznych i instytucji społeczeństwa obywatelskiego tą problematyką.

W efekcie w ramach struktur administracji szczebla centralnego w Polsce powstały wyspecjalizowane organy, których przedmiotem działania jest tworzenie mechanizmów współpracy w celu rozwiązywania problemów osób starszych. Głównymi obszarami tej działalności jest – prócz stymulowania rozwoju klasycznych form socjalnej funkcji państwa – prowadzenie działań innowacyjnych w zakresie tworzenia mechanizmów włączania osób starszych w procesy decyzyjne. Efektem działań podjętych na szczeblu rządowym było zrealizowanie w latach 2012–2013 Rządowego Programu na rzecz Aktywności Osób Starszych, a w jego ramach promowanie mechanizmów partycypacyjnego udziału seniorów w życiu publicznym.

Jednocześnie w październiku 2013 r. zostały zmienione przepisy ustawy o samorządzie gminnym, które umożliwiły tworzenie rad seniorów jako organów urzeczywistniających postulat „prawa mieszkańców do współdecydowania”. Wprowadzenie normy dającej jasną podstawę prawną umożliwiającą przedstawicielstwo i wpływ osób starszych na decyzje lokalne stało się impulsem do upowszechnienia dialogu społecznego na poziomie gmin w wymiarze międzypokoleniowym w formie organu opiniodawczo-doradczego, którego zadaniem jest m.in. wyrażanie stanowiska wobec zamierzeń władz samorządowych dotyczących zarówno działań na rzecz seniorów, jak i innych decyzji publicznych. Mechanizm ten ma zapewnić udział doświadczonych mieszkańców realizujących aspiracje społeczne w procesie zarządzania lokalnego, a także sprzyjać procesowi legitymizacji władzy.

Niniejsza publikacja jest efektem zespołowych działań dotyczących oceny rozwiązań funkcjonujących przed wprowadzeniem regulacji prawnych dających podstawę do tworzenia gminnych rad seniorów, jak też oceny funkcjonowania po wprowadzeniu omawianej normy w skali kraju. Badanie zostało przeprowadzone w ramach Stowarzyszenia Badań nad Źródłami i Funkcjami Prawa FONTES i obejmowało analizę wieloobszarową skutków prawnych, ekonomicznych i społecznych działania tego przepisu, jak też efektów sprawnościowych w celu ukazania schematu działania prowadzącego do tworzenia rad seniorów, począwszy od źródeł wprowadzenia normy poprzez jej analizę aż po praktyczne działanie wraz ze wskazaniem beneficjentów. W badaniu została wykorzystana metodologia opracowana i stosowana w ramach prac badawczych Stowarzyszenia FONTES .

Prowadzone badania obejmowały rozpoznanie i ocenę przyczyn wprowadzenia określonych uregulowań. Opis wyników zawarty jest w części pierwszej monografii, w której ukazane są cele regulacji nie tylko w ujęciu uzasadnień logiczno-teoretycznych, zawartych w uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym – wprowadzającej gminne rady seniorów, ale też z punktu widzenia ustalenia określonych grup zaangażowanych w przedstawiony proces legislacyjny.

Ze względu na funkcjonowanie w praktyce w warunkach braku wyraźnej podstawy normatywnej rad seniorów w Polsce poddane zostały analizie także – funkcjonujące przed wejściem w życie przepisu – akty normatywne tworzące rady seniorów wraz z oceną przez pryzmat dopuszczalności stosowanych rozwiązań, jak też z punktu widzenia swobody organów tworzących te podmioty i jej zakresu. Treści te zostały uzupełnione o teoretyczne refleksje nad pozycją ustrojową tego typu organów.

Kolejny etap badań obejmował ocenę zebranego materiału – statutów rad seniorów uchwalanych po wejściu w życie przepisów – na płaszczyźnie teoretyczno-prawnej, wraz z ich wykładnią, uzupełnioną o oceny legalności przyjętych rozwiązań. Zebrany i zbadany materiał normatywny obejmuje sto pięćdziesiąt jeden uchwał i statutów gminnych rad seniorów.

Rozważania uzupełniono omówieniem aspektu finansowania działalności gminnych rad seniorów.

Opracowanie zawiera również opis praktyki stosowania regulacji w samorządzie gminnym z punktu widzenia wypracowanego schematu działania w trakcie tworzenia rady, projektowania jej statutu, rzeczywistego udziału podmiotów wskazanych w przepisie, zaangażowania, ewentualnych skutków działania rad seniorów, ich relacji z organami gminy, jak też podmiotami działającymi na rzecz osób starszych.

Książkę kończą praktyczne wzorce działania, wyznaczające ścieżkę postępowania przy tworzeniu nowych rozwiązań, w tym przykładowe dokumenty niezbędne do powoływania rad seniorów.