Kropiwnicki Jarosław, Fundusze inwestycyjne. Prawna ochrona interesu uczestników.

W okresie ostatniego dziesięciolecia obserwuje się w Polsce dynamiczny rozwój rynku kapitałowego. W ślad za wzrostem wartości napływającego kapitału pojawiło się na tym rynku wiele nowych rodzajów instrumentów finansowych, co z kolei wpłynęło w znacznym stopniu na rozszerzenie możliwości inwestowania środków pieniężnych. W obliczu tak intensywnych przeobrażeń dokonujących się na rynku kapitałowym indywidualny inwestor uczestniczący w sposób bezpośredni w transakcjach finansowych stał się bezradny wobec coraz bardziej skomplikowanych i nieprzewidywalnych mechanizmów rządzących rynkiem kapitałowym. Koniecznym warunkiem podejmowania trafnych decyzji inwestycyjnych stało się obecnie nieustanne analizowanie zmian trendów koniunkturalnych na rynku kapitałowym, a także sytuacji ekonomicznej poszczególnych emitentów papierów wartościowych. Dla szerokiego kręgu indywidualnych inwestorów niemogących w pełni poświęcić się temu zajęciu jest to warunek niemożliwy do spełnienia.

Wychodząc zatem naprzeciw rosnącemu zapotrzebowaniu inwestorów indywidualnych pojawiły się na polskim rynku kapitałowym, wzorem rozwiniętych rynków w innych krajach, instytucje zbiorowego inwestowania zgromadzonych publicznie środków pieniężnych, które oferują swoim uczestnikom wysoki stopień profesjonalizmu w zarządzaniu powierzonymi środkami, przy stosunkowo niewielkim stopniu ryzyka inwestycyjnego.

Ustawa z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych, która zastąpiła dotychczasową regulację prawną w zakresie działalności funduszy zbiorowego inwestowania, zawartą w ustawie z 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych, oparta jest w znacznym stopniu na nowoczesnych rozwiązaniach europejskich w zakresie ochrony praw podmiotów lokujących środki finansowe za pośrednictwem instytucji zbiorowego inwestowania. W odróżnieniu od poprzedniej regulacji, obecna ustawa w sposób precyzyjny, kompleksowy i zupełny normuje materię funduszy inwestycyjnych oraz zbiorczego portfela papierów wartościowych.

Fundamentalnym założeniem regulacji ustawy o funduszach inwestycyjnych jest zagwarantowanie ochrony interesu uczestników funduszy inwestycyjnych, przy jednoczesnym pozostawieniu niezbędnego zakresu swobody działalności tych funduszy jako zbiorowych inwestorów na rynku kapitałowym. Prawna ochrona indywidualnych inwestorów przystępujących do funduszu inwestycyjnego nie ma bowiem na celu, w zamyśle ustawodawcy, zupełnego wyeliminowania ryzyka inwestycyjnego, które łączy się z każdą inwestycją na rynku kapitałowym, lecz oznacza podjęcie wszelkich dostępnych środków prawnych zmierzających do zminimalizowania ryzyka związanego z samym faktem uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym. Mając na względzie powyższą funkcję regulacji prawnych chroniących interes uczestników funduszy, można wskazać pewne podstawowe kierunki przedmiotowej ochrony. Są to mianowicie:

Celem niniejszej monografii jest przedstawienie mechanizmów ochrony praw uczestników funduszu inwestycyjnego, porównanie obecnych rozwiązań prawnych z poprzednio obowiązującymi regulacjami w przedmiotowej dziedzinie, a także wysunięcie ewentualnych wniosków dotyczących stopnia realizacji podstawowych założeń w zakresie ochrony interesu uczestników funduszy w obecnie obowiązującym stanie prawnym.

Poszczególne zagadnienia z zakresu prawnej ochrony interesu uczestników funduszu inwestycyjnego zostały przedstawione zgodnie z zaproponowanym porządkiem podstawowych kierunków ustawowej ochrony inwestorów.

W konsekwencji, po rozdziale pierwszym, wprowadzającym w problematykę instytucji funduszu inwestycyjnego, rozdział drugi ukazuje zagadnienia związane ze statusem prawnym inwestora przystępującego do funduszu inwestycyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem uprawnień przysługujących mu wobec funduszu, wynikających z tytułu uczestnictwa.

W rozdziale trzecim zostały zaprezentowane szczegółowo ograniczenia działalności towarzystwa funduszy inwestycyjnych oraz prawne ramy prowadzonej przez towarzystwo polityki inwestycyjnej funduszu, jako podstawowe instrumenty prawne wpływające na zredukowanie ryzyka związanego z uczestnictwem w funduszu inwestycyjnym.

Z kolei przedmiotem analizy w rozdziale czwartym jest system instytucji prawnych stojących na straży bezpieczeństwa środków powierzonych funduszom inwestycyjnym przez indywidualnych inwestorów. Na strukturę tego systemu składają się: rada inwestorów lub zgromadzenie inwestorów - jako wewnętrzne organy kontrolno-nadzorcze funduszu, depozytariusz - jako podmiot prowadzący rejestr aktywów funduszu i nadzorujący działalność towarzystwa, a także Komisja Nadzoru Finansowego - jako właściwy organ administracji publicznej, sprawujący stały nadzór nad funkcjonowaniem funduszy i towarzystw.

Wreszcie, rozdział piąty traktuje o zagadnieniach z zakresu ochrony praw uczestników w razie wystąpienia zmian organizacyjnych zarówno po stronie funduszu inwestycyjnego, jak i po stronie podmiotu nim zarządzającego. W ramach tej problematyki przedstawiono prawne instrumenty zapewniające stabilność uprawnień inwestorów kolejno w przypadkach: zmiany podmiotu zarządzającego funduszem na skutek połączenia towarzystw lub przejęcia zarządzania funduszem, rozwiązania towarzystwa, przekształcenia funduszu oraz rozwiązania funduszu.

W odniesieniu do niektórych kwestii prawnych w przypisach zamieszczono uwagi porównawcze na tle poprzednio obowiązujących regulacji w zakresie funduszy inwestycyjnych oraz funduszy powierniczych, natomiast w podsumowaniu przedstawione zostały wnioski wynikające z zagadnień omówionych w poszczególnych rozdziałach.