Cejmer Mirosław (red.), Napierała Jacek (red.), Sójka Tomasz (red.), Europejskie prawo spółek. Tom III. Corporate governance

Poszczególne tomy serii wydawniczej "Europejskie Prawo Spółek" poświęcone są doniosłym praktycznie instytucjom prawnym, które mają zostać uregulowane w sposób przedstawiony w komunikacie z 21 maja 2003 r. dla Rady i Parlamentu Europejskiego zatytułowanym: "Modernizacja prawa spółek oraz wzmocnienie nadzoru korporacyjnego w Unii Europejskiej - Plan działania" . Celem nowych regulacji europejskiego prawa spółek jest zwiększenie efektywności zarządzania i konkurencyjności spółek akcyjnych w wymiarze globalnym oraz wzmocnienie praw akcjonariuszy i ochrony osób trzecich. Planowane zmiany prawa spółek dotyczą:

Celem systemu corporate governance jest zapewnienie równowagi między interesami podmiotów zaangażowanych w funkcjonowanie spółki akcyjnej (stakeholders), w tym w szczególności pomiędzy akcjonariuszami a menedżerami spółki. Osiągnięciu tej równowagi służą zarówno "prawa rynku", jak i odpowiednie regulacje prawne. Podstawowym problemom corporate governance poświęcone jest opracowanie znawcy przedmiotu z Uniwersytetu w Heidelbergu prof. Ch. Teichmanna zatytułowane "Corporate Governance - między prawem a rynkiem". Autor zwraca uwagę między innymi na sposób regulacji tej instytucji w prawie europejskim: z jednej strony normy prawa europejskiego wyznaczają tylko minimalne standardy nadzoru korporacyjnego w spółkach publicznych, z drugiej strony natomiast ustawodawca europejski zrezygnował z wydania jednolitego kodeksu corporate governance. Obszerną analizę kodeksu dobrych praktyk funkcjonującego w Polsce zawiera opracowanie dr. R.T. Stroińskiego pt. "Zasady dobrych praktyk w spółkach publicznych notowanych na giełdzie papierów wartościowych w Warszawie S.A. - wybrane zagadnienia na tle prawnoporównawczym".

Zgodnie z "Planem działania"wzmocnienie nadzoru korporacyjnego w spółkach publicznych wymaga zmian dotyczących:

Planowane wzmocnienie praw akcjonariuszy ma nastąpić poprzez: a) dostęp do informacji o spółce drogą elektroniczną, b) wykonywanie on-line praw akcjonariusza, w tym prawa głosu na walnym zgromadzeniu, c) przyjęcie zasady jedna akcja jeden głos oraz d) rozważenie możliwości wprowadzenia zakazu ograniczeń statutowych w zakresie wykonywania prawa głosu. Pod koniec 2005 r. ukazał się projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wykonywania prawa głosu przez akcjonariuszy spółek posiadających siedzibę statutową w państwie członkowskim i których akcje zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym i zmieniającej dyrektywę 2004/109/WE . Analizę propozycji wzmocnienia praw akcjonariuszy zawiera praca dr. M. Cejmera oraz mgr. M. Chruścińskiego pt. "Reforma statusu korporacyjnego akcjonariuszy spółek notowanych na rynku regulowanym w Europie".

Z kolei postulat dotyczący ujawniania informacji na temat stosowanych przez spółki zasad corporate governance znalazł swój wyraz w przedłożonym przez Komisję z 27 października 2004 r. projekcie zmiany dyrektywy Rady 78/660EWG i 83/349/EWG w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek oraz skonsolidowanych sprawozdań finansowych . Projekt ten zawiera także postanowienia o kolektywnej odpowiedzialności członków organu zarządzającego bądź administrującego za prawdziwość danych finansowych publikowanych w sprawozdaniach finansowych oraz prawdziwość innych istotnych oświadczeń. Obowiązkom informacyjnym spółek publicznych (związanych z ofertą publiczną lub ubieganiem się o dopuszczenie do obrotu na rynku regulowanym obrotem akcjami na rynku regulowanym) oraz odpowiedzialności za ich naruszenie poświęcone jest obszerne opracowanie dr. T. Sójki zatytułowane "Obowiązki informacyjne spółek publicznych a corporate governance". Natomiast rola rady nadzorczej w strukturze organów spółki akcyjnej jest przedmiotem artykułu dr. A. Opalskiego pt. "Rada nadzorcza jako strategiczne ogniwo ładu korporacyjnego spółki akcyjnej". Opracowanie to jest zarazem głosem w dyskusji na temat celowości przyznania krajowym spółkom publicznym prawa wyboru między strukturą monistyczną (rada dyrektorów, rada administrująca) a dualistyczną (rada nadzorcza i zarząd).

Proponowane zmiany struktury organu kontrolnego spółki publicznej mają na celu usprawnianie kontroli oraz eliminowanie konfliktu interesów pomiędzy spółką a członkami zarządu albo dyrektorami wykonawczymi. Temu celowi służyć ma: po pierwsze - wzmocnienie roli niezależnych dyrektorów, którzy nie prowadzą spraw spółki (dyrektorów niewykonawczych) oraz członków rad nadzorczych; po drugie - zwiększenie roli wyspecjalizowanych komitetów powoływanych w ramach rady administrującej (system monistyczny) bądź rady nadzorczej (system dualistyczny), w tym w szczególności komitetu audytu. Postulaty "Planu działania" w kwestii struktury organów spółki zostały uwzględnione w zaleceniu Komisji z 15 lutego 2005 r. dotyczącym roli dyrektorów niewykonawczych lub będących członkami rady nadzorczej spółek giełdowych i komisji rady (nadzorczej) . Analizę tego problemu zawiera opracowanie dr. K. Oplustila pt. "Niezależni członkowie rady nadzorczej (administrującej) jako instrument wzmocnienia nadzoru korporacyjnego w spółkach publicznych".

Zgodnie z "Planem działania"strategia wynagradzania oraz wynagrodzenie poszczególnych członków zarządu bądź dyrektorów zarządzających spółką powinna być ujawniana w rocznym sprawozdaniu finansowym spółki. W rocznym sprawozdaniu powinny być także ujawnione koszty związane z przyznanym dyrektorom prawem opcji na akcje spółki; przyznanie takiego prawa powinno być także zatwierdzone przez walne zgromadzenie. Plany te zostały urzeczywistnione w zaleceniu Komisji z 14 grudnia 2004 r. w sprawie wspierania odpowiedniego systemu wynagrodzeń dyrektorów spółek notowanych na giełdzie , które analizuje dr M. Cejmer w artykule wieńczącym III tom "Europejskiego Prawa Spółek", zatytułowanym "Zalecenie Komisji w sprawie wynagrodzeń dyrektorów spółek notowanych na rynku regulowanym".

dr hab. Jacek Napierała prof. UAM w Poznaniu