Cejmer Mirosław (red.), Napierała Jacek (red.), Sójka Tomasz (red.), Europejskie prawo spółek. Tom II. Instytucje prawne dyrektywy kapitałowej

1. Tom drugi serii wydawniczej "Europejskie prawo spółek" poświęcony jest instytucjom prawnym drugiej dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich (dyrektywy kapitałowej), które mają zostać zmodernizowane zgodnie z harmonogramem przedstawionym w komunikacie Komisji z 21 maja 2003 r. zatytułowanym Modernizacja prawa spółek oraz poprawy Corporate Governance w Unii Europejskiej - plan działania.

2. Obszerna część drugiego tomu poświęcona jest instytucji kapitału zakładowego, który w ustawodawstwie kontynentalnym i w prawie europejskim pełni rolę podstawowego instrumentu ochrony interesów akcjonariuszy mniejszościowych oraz wierzycieli spółki. Ekonomiczną analizę systemu ochrony wierzycieli opartego na kapitale zakładowym prezentuje w niniejszym tomie A. Radwan w opracowaniu "Sens i nonsens kapitału zakładowego". Jest ono przyczynkiem do dyskusji na temat zalet i wad kapitału zakładowego, która - zgodnie z "Planem działania" Komisji - powinna poprzedzić ewentualne uregulowanie w europejskim prawie spółek alternatywnego systemu ochrony interesów wierzycieli. Zdaniem A. Radwana optymalny system ochrony interesów wierzycieli uzasadnia odejście od koncepcji kapitału zakładowego i przyjęcie modelu alternatywnego cechującego się: w sferze ochrony kapitału - swobodą dysponowania majątkiem spółki w granicach wyznaczonych testem wypłacalności (solvency test), a w sferze tworzenia (wnoszenia) kapitału - liberalizacją kryteriów zgodności aportowej.

Zgodnie z "Planem działania" Komisji badania nad celowością wprowadzenia modelu alternatywnego (w którym wypłaty dokonywane przez spółkę byłyby uzależnione od testu wypłacalności) mają zostać przeprowadzone w latach 2006-2008. Ewentualne wprowadzenie tego modelu - funkcjonującego obok modelu kapitału zakładowego - jest możliwe w trzecim etapie modernizacji europejskiego prawa spółek. Etap ten rozpoczyna się po 2009 r., a więc w czasie, w którym Polska może znajdować się w strefie euro. Jeszcze przed przystąpieniem do strefy euro ustawodawca polski po-winien umożliwić spółkom emitowanie akcji pozornie beznominałowych. Emisja akcji realnie beznominalowych - jak dowodzą M. Cejmer i K. Zawicki w opracowaniu zatytułowanym "Akcje bez określonej wartości nominalnej (akcje beznominałowe)" - będzie natomiast możliwa po wprowadzeniu alternatywnego modelu ochrony opartego na solvency test.

Filary, na których wsparty jest kontynentalny system (model) ochrony interesów wierzycieli i drobnych akcjonariuszy, stanowią: zasada realnego pokrycia kapitału zakładowego oraz zasada utrzymania tego kapitału. Szczególne zagrożenie naruszenia pierwszej z tych zasad stwarza pokrywanie kapitału zakładowego wkładem niepieniężnym. Przeciwdziałać temu zagrożeniu ma wskazanie kryteriów zdolności aportowej wkładu oraz mechanizm jego wyceny. Tak rozumiana gwarancyjna rola kapitału zakładowego jest jednak coraz częściej kwestionowana. Problematyce tej - oraz analizie standardu uwzględnianego w przepisach dyrektywy kapitałowej regulujących wkłady niepieniężne - poświęcone jest opracowanie K. Oplustila zatytułowane "Wkłady niepieniężne w prawie europejskim i polskim - zdolność aportowa, zabezpieczenie należytej wyceny, ukryte aporty". Z kolei wybranemu problemowi obrazującemu funkcjonowanie zasady utrzymania kapitału w strukturach koncernowych poświęcony jest rozdział autorstwa T. Sójki zatytułowany "Umowa przewidująca odprowadzanie zysku przez spółkę akcyjną a zasada utrzymania kapitału zakładowego".

Szczegółowym problemom powstającym przy interpretacji zmienianych przepisów dyrektywy kapitałowej poświęcone jest opracowanie D. Dąbrowskiego ("Zawieszenie wykonywania praw udziałowych z akcji własnych oraz z akcji spółki dominującej posiadanych przez spółkę zależną") oraz M. Cejmera ("Wyłączenie prawa poboru akcji na gruncie postanowień dyrektywy kapitałowej a instytucja kapitału autoryzowanego"). Zmiany przepisów regulujących nabywanie własnych akcji oraz prawa poboru w ramach kapitału docelowego - jak i instytucje prawne omówione już w tomie pierwszym - zostały zaproponowane przez Grupę Roboczą SLIM, a następnie przez Grupę Ekspertów, której plonem jest raport z 4 listopada 2002 r. Report of the High Level Group of Company Law Experts on a Modern Regulatory Framework for Company Law in Europe.

Tom drugi "Europejskiego prawa spółek" zamyka opracowanie M. Mataczyńskiego zatytułowane "Obowiązek implementacji dyrektywy w prawie wewnętrznym i skutki jego niewykonania" oraz omówienie przez J. Napierałę i T. Sójkę projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 września 2004 r. w sprawie zmiany dyrektywy kapitałowej.

3. Opublikowany projekt Komisji w dniu 21 września 2004 r. w sprawie dyrektywy zmieniającej dyrektywę kapitałową świadczy o tym, że "Plan działania" w tej kwestii jest realizowany. Również inne zamierzenia Komisji wcielane są sukcesywnie w życie. Analizie tych instytucji - poczynając od propozycji zmian reguł Corporate Governance - poświęcone będą następne tomy "Europejskiego prawa spółek".

Jacek Napierała