Świeczkowski Jarosław, Egzekucja z udziałem Skarbu Państwa oraz przedsiębiorców

Przeobrażenia gospodarcze, które nastąpiły w Polsce w ostatnich latach, i osiągnięcie w ich efekcie systemu gospodarki rynkowej wywołało potrzebę dostosowania do zaistniałego nowego ładu gospodarczego przepisów prawa postępowania cywilnego. Coraz częstsze uczestniczenie w postępowaniu egzekucyjnym przedsiębiorców stanowi niewątpliwie następstwo wspomnianych zmian. Skarb Państwa oraz przedsiębiorcy, będący szczególnymi podmiotami biorącymi udział w postępowaniu egzekucyjnym, wymagają zaś odpowiednich dla ich specyfiki regulacji prawnych. Słusznie przy tym podczas nowelizacji przepisów postępowania egzekucyjnego wsłuchano się w głosy przedstawicieli nauki i sięgnięto, w miarę możności, do sprawdzonych, przedwojennych wzorców, albowiem rozwiązania te z powodzeniem funkcjonowały w podobnych do obecnych warunkach społeczno-ekonomicznych. Bez wyraźnej potrzeby nie należy bowiem niweczyć dorobku zawartego w polskich przedwojennych przepisach, orzecznictwie i doktrynie . Chodzi tu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego regulujące egzekucję syngularną z udziałem przedsiębiorców, mogące stanowić pewnego rodzaju alternatywę dla prawa upadłościowego i naprawczego, czyli egzekucji generalnej. Celem upadłości jest bowiem zrealizowanie całego majątku upadłego i równomierne zaspokojenie wszystkich nieuprzywilejowanych wierzycieli . W wielu wypadkach dla osiągnięcia celu egzekucji wystarczające jest skierowanie jej jedynie do niektórych składników majątku dłużnika, np. jednego z jego przedsiębiorstw. Stąd konieczność funkcjonowania konkurencyjnych dla upadłości i postępowania naprawczego rozwiązań prawnych umożliwiających zaspokojenie roszczeń wierzycieli.

Wskazana potrzeba zmian prawnych spowodowała wprowadzenie do kodeksu postępowania cywilnego nowego sposobu egzekucji - egzekucji przez zarząd przymusowy. Prowadzenie egzekucji tym sposobem dopuszczono jednakże wyłącznie w odniesieniu do ściśle określonej przez ustawodawcę kategorii dłużników.

Przed przystąpieniem do rozważań dotyczących określenia zakresu podmiotowego wspomnianych regulacji, konieczne wydaje się poczynienie krótkich uwag na temat zarządu przymusowego w ogólności. Zarząd to podejmowanie przez osobę ustanowioną zarządcą wszelkich decyzji oraz czynności prawnych, faktycznych i polegających na załatwianiu spraw urzędowych, dotyczących bezpośrednio lub pośrednio poprzez osiągnięty skutek gospodarczy przedmiotu, nad którym został ustanowiony, koniecznych zarówno w toku normalnej eksploatacji, jak i za zgodą stron, a w jej braku za zezwoleniem sądu w sytuacjach nietypowych .

Zarząd przymusowy stanowi zaś odrębny sposób egzekucji, polegający na odebraniu dłużnikowi zarządu nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym i oddaniu go ustanowionemu przez sąd zarządcy.

Podstawowym celem zarządu przymusowego jest zaspokojenie roszczeń wierzyciela z dochodów uzyskanych z przedmiotu zarządu. Jak przy tym zauważono w piśmiennictwie , pod pojęciem dochodów rozumieć należy środki pieniężne uzyskiwane w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, lecz nie przeznaczone na tę działalność (nie stanowiące np. funduszy obrotowych bądź inwestycyjnych). Punkt ciężkości postępowania egzekucyjnego przy zarządzie przymusowym spoczywa na zarządcy przymusowym. On bowiem jest tym, którego zadanie polega na prowadzeniu gospodarki w miejsce dłużnika i uzyskiwaniu środków na zaspokojenie egzekwowanych roszczeń. Ponieważ czynności zarządcy mają w pierwszym rzędzie charakter natury gospodarczej, zatem postępowanie zarządcy musi opierać się na doświadczeniu w prowadzeniu prawidłowej gospodarki. Normy prawne dotyczące zarządu przymusowego, zawarte w kodeksie postępowania cywilnego, mają zaś charakter ogólnych dyrektyw . Omówieniu tych generalnych zasad, zapisanych przez prawodawcę, poświęcona zostanie druga część niniejszego opracowania.

Skierowanie egzekucji do dochodów uzyskiwanych z przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego dłużnika nie w każdym przypadku pozwoli na osiągnięcie celu egzekucji. Zaspokojenie roszczeń wierzycieli egzekwujących w drodze egzekucji przez zarząd przymusowy może okazać się niemożliwe ze względu na niedochodowość przedmiotu egzekucji bądź znaczne dysproporcje między uzyskiwanymi dochodami a wysokością egzekwowanych roszczeń. W takim przypadku, a także w sytuacji gdy zaspokojenie wierzycieli poprzez egzekucję polegającą na zarządzie przymusowym wymagałoby zbyt długiego czasu, rozwiązaniem jest inny proponowany przez ustawodawcę sposób egzekucji - przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Został on wyodrębniony ze względu na przedmiot egzekucji. Można jednak wyrazić wątpliwość, czy np. słuszna jest konieczność przeprowadzania egzekucji w tym dość skomplikowanym trybie z niewielkich, kilkuhektarowych gospodarstw rolnych. Oczywiście, egzekucja tym sposobem może być wszczęta przez wierzyciela zarówno wówczas, gdy jest to jedyny przedmiot mogący służyć zaspokojeniu jego roszczeń, jak również w sytuacjach, gdy inne składniki majątku dłużnika wystarczają na zaspokojenie roszczeń. Dłużnik jednak może podjąć obronę przed takimi działaniami wierzyciela w oparciu o art. 1061 § 1 zd. pierwsze k.p.c., który stanowi, że dłużnik prowadzący działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, w razie gdy egzekucja zostanie skierowana do rzeczy niezbędnej do prowadzenia tej działalności, może wystąpić do sądu o wyłączenie tej rzeczy spod zajęcia, wskazując we wniosku składniki swego mienia, z których jest możliwe zaspokojenie roszczenia wierzyciela w zamian za rzecz zwolnioną.

Wciąż rosnąca liczba przedsiębiorców i ilość spraw cywilnych (w tym egzekucyjnych), w których uczestniczą, wskazuje, jak istotne jest i będzie znaczenie zamieszczonych w kodeksie postępowania cywilnego przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego z ich udziałem.