Sikorski Grzegorz, Egzekucja z rachunków bankowych

Dłużnik – zobowiązany do określonego zachowania (art. 354 k.c.), nie zawsze chce dobrowolnie uczynić zadość tej powinności. Wierzyciel musi wówczas podjąć kroki zmierzające do przymusowego wyegzekwowania świadczenia. Egzekucja polega na zastosowaniu przez uprawnione do tego organy (egzekucyjne) środków przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego, celem wykonania uprawnień przysługujących wierzycielowi względem dłużnika, określonych w tytule wykonawczym .

Jednym ze sposobów egzekucji świadczeń pieniężnych jest egzekucja z rachunków bankowych (art. 889 i n. k.p.c.).

Postępowanie egzekucyjne prowadzone w stosunku do środków na rachunku bankowym dłużnika (art. 889 i n. k.p.c.) jest jednym z najczęściej stosowanych w praktyce sposobów egzekucji wierzytelności pieniężnych. Składa się na to kilka powodów. Sposób ten jest stosunkowo mało skomplikowany. Kodeks poświęca mu zaledwie kilka przepisów (art. 889–894). Procedura, w porównaniu do innych sposobów egzekucji, jest też uproszczona. Na przebieg egzekucji z rachunku bankowego składa się zaledwie kilka czynności. Po wszczęciu egzekucji komornik za pomocą zawiadomienia dokonuje zajęcia rachunku. Dalsze czynności zmierzających do zaspokojenia wierzyciela realizuje praktycznie bank (dłużnik zajętej wierzytelności), przekazując na wskazany przez komornika rachunek środki pieniężne dłużnika. Komornik dokonuje ich podziału, jeśli w egzekucji uczestniczy kilku wierzycieli. W sytuacji, w której egzekwującym jest jeden wierzyciel, komornik przelewa otrzymane od banku pieniądze na jego rachunek. Jedynie w odniesieniu do egzekucji z rachunków bankowych, co do których wystawiono dowód imienny lub na okaziciela, proces egzekucyjnego zaspokojenia roszczeń wierzyciela może okazać się bardziej skomplikowany. Egzekucja z rachunków bankowych jest też efektywna, pod warunkiem że na rachunku znajdują się środki pieniężne. Przy dodatnim saldzie na koncie bankowym dłużnika – jest też krótkotrwała. Bank jako dłużnik zajętej wierzytelności jest wypłacalny. Atrakcyjność tego sposobu egzekucji polega również na tym, że w obecnej dobie posiadanie rachunku bankowego przez dłużników jest niemal powszechne.

Te cechy postępowania egzekucyjnego z rachunku bankowego powodują, że na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że ten sposób egzekucji nie wymaga głębszej analizy w opracowaniu o charakterze monograficznym. Trzeba jednak wskazać, że mimo wielokrotnych nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, przepisy o egzekucji z rachunków bankowych nadal w wielu miejscach nie są precyzyjne i dostosowane do regulacji zawartych w innych aktach prawnych (np. Prawa bankowego lub kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Ustawodawca niewątpliwie dostrzega ten stan, o czym świadczy wprowadzenie nowelą z dnia 2 lipca 2004 r. m.in. przepisów o egzekucji z rachunków wspólnych. Do potrzeb egzekucyjnych dostosowano też regulację związaną z tajemnicą bankową, dając organom egzekucyjnym możliwość uzyskiwania informacji o rachunku dłużnika.

Zmiany te wydają się jednak niewystarczające. Wiele przepisów dotyczących egzekucji nadal nie odpowiada obecnemu stanowi prawnemu wynikającemu z innych ustaw . Pewne kwestie wymagają również bardziej szczegółowego uregulowania, wyłączającego problemy natury interpretacyjnej (np. regulacja egzekucji rachunku wspólnego).

Regulacja kodeksowa nie jest też wyczerpująca. W wielu kwestiach (np. dotyczących odpowiedzialności pracowników banku, podziału sumy uzyskanej z egzekucji, egzekucji z rachunku bankowego, do którego wystawiono dokument uprawniający do wykonywania praw z wierzytelności wynikającej z rachunku) odsyła do przepisów znajdujących się w innych rozdziałach tego kodeksu.

W związku z tym istnieje konieczność obszernego omówienia problematyki dotyczącej egzekucji z rachunków bankowych (dokonania i skutków zajęcia, wyłączenia określonych kwot od egzekucji, zakresu uprawnień i obowiązków oraz odpowiedzialności podmiotów biorących udział w postępowaniu). Dla pełnego zrozumienia tych zagadnień celowe wydaje się też przedstawienie najważniejszych kwestii dotyczących instytucji rachunku bankowego (np. pojęcia rachunku bankowego, jego charakteru prawnego i rodzajów, tajemnicy bankowej).

Pierwsza część opracowania została poświęcona przedmiotowi egzekucji, a więc rachunkowi bankowemu. Pokrótce naświetlona jest jego historia, podstawy prawne, prawa i obowiązki stron oraz funkcja, jaką spełnia w obrocie gospodarczym. Omówiono także rodzaje rachunków bankowych. W praktyce bowiem postępowanie egzekucyjne prowadzone z rachunku bankowego przedsiębiorcy i wkładu oszczędnościowego osoby fizycznej, w tym takiego, do którego wystawiono książeczkę oszczędnościową, może mieć różny przebieg.

W drugiej części pracy przedstawiono ogólne zasady postępowania egzekucyjnego. Trochę miejsca poświęcono również tytułom egzekucyjnym, klauzuli wykonalności, wszczęciu, zawieszeniu i umorzeniu postępowania egzekucyjnego oraz powództwom przeciwegzekucyjnym, uznając, że zagadnienia te nie mogą zostać pominięte przy omawianiu egzekucji z rachunków bankowych. W dalszej kolejności wskazano szczegółowe kwestie związane z egzekucją z rachunku bankowego, a więc przebieg postępowania od zajęcia rachunku do jego ukończenia. Szczegółowo opisano skutki zajęcia odnoszące się do wszystkich zainteresowanych osób. Scharakteryzowano też ograniczenia egzekucji z rachunku bankowego i kwoty wolne od zajęcia oraz odpowiedzialność banku i jego pracowników za prawidłowy tok egzekucji.

W pracy poruszono też temat zabezpieczeń związanych z rachunkiem bankowym, z tego względu, że niektóre z nich mają wpływ na prowadzone postępowanie egzekucyjne.

Zawarto też uwagi dotyczące egzekucji z rachunku bankowego prowadzonej w trybie administracyjnym.