Kosicki Tomasz, Dyscyplinowanie dłużników alimentacyjnych w praktyce jednostek samorządu terytorialnego

Niniejsza monografia poświęcona została problematyce dyscyplinowania dłużników alimentacyjnych w praktyce jednostek samorządu terytorialnego (gmin i powiatów). Materia ta została przedstawiona z perspektywy regulacji administracyjnoprawnej. Już teraz należy stwierdzić, że zagadnienie to ma ogromną doniosłość teoretyczną i praktyczną.

Podejmowane w pracy rozważania są interesujące, gdyż organy administracji publicznej dzięki administracyjnoprawnym instrumentom dyscyplinującym ingerują w sytuację prawną osób zobowiązanych do alimentacji.

Problem niealimentacji jest problemem ważkim, palącym i wymagającym, jak się wydaje, zdecydowanie głębszej refleksji nad skutecznością norm prawnych, dzięki którym możliwe jest dochodzenie należnych świadczeń. Problem ten nabiera znaczenia także z powodu ciągle zwiększającej się liczby dłużników alimentacyjnych i zwiększającego się ich zadłużenia. Aktualnie poziom zadłużenia dłużników alimentacyjnych szacowany jest na ponad 10 miliardów złotych.

Książka została podzielona na pięć rozdziałów. W rozdziale pierwszym w sposób ogólny, i na pewno niewyczerpujący, scharakteryzowano obowiązek alimentacyjny, w tym jego zakresy podmiotowy i przedmiotowy, jego funkcje oraz zasady przyznawania świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

W rozdziale drugim w pierwszej części przedstawiono działania podejmowane wobec dłużnika alimentacyjnego, które poprzedzają de facto postępowanie administracyjne w przedmiocie uznania tegoż za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych. Szczególną uwagę poświęcono wywiadowi alimentacyjnemu, którego celem jest zebranie informacji dotyczących sytuacji osobistej, majątkowej, dochodowej i zdrowotnej dłużnika. W drugiej części tego rozdziału uwaga skupiona została na instrumentach aktywizacji zawodowej dłużników i roli, jaką ustawodawca stawia powiatowym urzędom pracy. Szczegółowa prezentacja tego zagadnienia podyktowana była tym, ażeby w jednym miejscu osoby zajmujące się w praktyce dyscyplinowaniem dłużników miały dostęp do informacji i aktualnego orzecznictwa w sprawach dotyczących promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej dłużników.

W rozdziale trzecim skoncentrowano się na postępowaniu administracyjnym w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, a zwłaszcza przesłanek jego wszczęcia, obowiązkach właściwych w tych sprawach organów administracji publicznej oraz gwarancjach procesowych dłużników – stron postępowania.

Rozdział czwarty dotyka zagadnienia dotyczącego zatrzymania prawa jazdy dłużnikowi alimentacyjnemu. Zwrócono w nim uwagę na specyfikę tej regulacji, tj. na fakt, że postępowanie administracyjne w sprawie zatrzymania może zostać wszczęte dopiero wtedy, gdy – po pierwsze – organ właściwy dłużnika przeprowadzi postępowanie w sprawie uznania dłużnika alimentacyjnego za uchylającego się od zobowiązań alimentacyjnych, i – po drugie – decyzja wydana w tym postępowaniu uzyska przymiot ostateczności. Podniesiono także, że regulacja związana z zastosowaniem tego instrumentu nie ma w prawie polskim charakteru absolutnego.

W rozdziale piątym, zamykającym rozważania w monografii, zaprezentowano zagadnienia wspólne dla obu powyższych postępowań administracyjnych, a zwłaszcza kwestię terminów załatwienia sprawy (w tym instytucję ponaglenia oraz pojęcie bezczynności organu i przewlekłości postępowania administracyjnego), dostęp dłużnika do akt sprawy administracyjnej. Scharakteryzowano prawo dłużnika do wniesienia odwołania i zwrócono uwagę na kontrowersje związane z instytucją zrzeczenia się prawa do wniesienia odwołania. W rozdziale tym skupiono się szczególnie na problematyce doręczeń, a zwłaszcza doręczeń elektronicznych i obowiązków jednostek samorządu terytorialnego w tym zakresie.

Dopełnieniem rozważań prowadzonych w pracy są aktualne wzory dokumentów, które mogą być wykorzystane w praktyce stosowania przepisów materialnego i procesowego prawa administracyjnego.

Z uwagi na to, że praca odnosi się przede wszystkim do przepisów szeroko pojętego prawa administracyjnego, celowo zrezygnowano z prezentacji w niej przestępstwa niealimentacji .

W tym miejscu ogólnie można wskazać, że przeprowadzony w opracowaniu wywód prowadzi do kilku zasadniczych wniosków. Przy czym najważniejsze z nich potwierdzają konieczność ingerencji państwa poprzez normy prawa administracyjnego w sytuację prawną dłużników, gdyż to właśnie władcza ingerencja daje możliwość wpływu na te osoby i ich zachowania.

Jak w każdej pracy z dziedziny nauk prawnych, konieczne stało się wybranie właściwej metody prowadzenia badań, a co za tym idzie wywodu naukowego. Podstawową metodą zastosowaną w monografii jest metoda dogmatycznoprawna, polegająca na badaniu tekstów aktów prawnych. Pozwala ona na zrekonstruowanie treści norm prawnych i zawartych w nich norm generalno-abstrakcyjnych. Posiłkowo zastosowano metodę celowościową (teleologiczną), dzięki której odkodowano cel, jaki przyświecał ustawodawcy przy wprowadzaniu do systemu prawnego charakteryzowanych instytucji i instrumentów. Świadomie zrezygnowano z metody teoretycznoprawnej. Metoda ta w swoim założeniu ma na celu stworzenie nowych lub też zmodyfikowanych konstrukcji prawnych, możliwych do zastosowania. Niniejszej pracy postawiono zupełnie inny cel. Ma ona przedstawić aktualnie obowiązujące regulacje dotyczące dyscyplinowania dłużników alimentacyjnych.

Z uwagi na to, że prawo nie działa w próżni i silnie oddziałuje na stosunki społeczne, konieczne stało się odesłanie do poglądów judykatury, a zwłaszcza orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz sądów administracyjnych. Rozważania uzupełniają także poglądy ukazane w literaturze przedmiotu z zakresu prawa administracyjnego materialnego i procesowego, prawa rodzinnego i prawa cywilnego.

***

Prezentowana książka ma dla mnie szczególne znaczenie. Jest to bowiem pierwsza tego typu publikacja w moim dorobku naukowym. Mam jednak świadomość, że jej powstanie nie byłoby możliwe, gdyby nie wsparcie i życzliwość wielu osób.

W pierwszej kolejności pragnę szczególnie podziękować Pani dr hab. Monice Augustyniak, prof. KAAFM za podjęcie się trudu sporządzenia recenzji wydawniczej oraz cenne uwagi i wskazówki, które pozwoliły nadać monografii ostateczny kształt.

Słowa podziękowania kieruję również do wydawnictwa Wolters Kluwer, które stworzyło mi możliwość i przestrzeń do zaprezentowania niezwykle ciekawego i praktycznie doniosłego zagadnienia, jakim jest dyscyplinowanie dłużników alimentacyjnych. Bardzo dziękuję mojej wydawczyni – Pani Izabelli Małeckiej oraz pozostałym osobom uczestniczącym w procesie wydawniczym, przede wszystkim za cierpliwość, wyrozumiałość i pomocną dłoń w trakcie prac nad monografią.

Nieocenione na etapie prac nad książką było wsparcie moich bliskich, którzy utwierdzali mnie w przekonaniu, że tematyka zasługuje na jej przedstawienie szerszemu gronu.

Tomasz Kosicki

Bydgoszcz, listopad 2021 r.