Kusak Martyna, Dowody zagraniczne. Gromadzenie i dopuszczalność w polskim procesie karnym. Przewodnik z wzorami

Międzynarodowa współpraca w gromadzeniu dowodów w sprawach karnych może być oparta na różnych podstawach prawnych. Czynnikiem determinującym jest w tym wypadku to, jakie umowy międzynarodowe wiążą Polskę z państwem, z którym konieczne jest nawiązanie współpracy.

Najdalej rozwinięta jest współpraca między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, gdzie funkcjonuje instrument mający zastosowanie przy gromadzeniu dowodów, tj. europejski nakaz dochodzeniowy. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/41/UE z 3.04.2014 r. w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego w sprawach karnych zastąpiła decyzję ramową Rady 2003/577/WSiSW z 22.07.2003 r. w sprawie wykonania w Unii Europejskiej postanowień o zabezpieczeniu mienia i środków dowodowych, wdrożoną do Kodeksu postępowania karnego w postaci rozdziałów 62a oraz 62b, dotyczącą zatrzymania dowodów i zabezpieczenia mienia między państwami Unii Europejskiej. Konieczność nowego instrumentu wynikała z wąskiego zakresu decyzji ramowej, który obejmował wyłącznie już istniejące dowody, a ponadto nie odnosił się do przekazania dowodów, co wymagało uruchomienia pomocy prawnej.

Podstawę do nawiązania współpracy między państwami nienależącymi do Unii Europejskiej stanowić będą zazwyczaj wielostronne umowy międzynarodowe. W praktyce największe znaczenie ma tutaj Europejska konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych, sporządzona w Strasburgu 20.04.1959 r. wraz z Drugim protokołem dodatkowym sporządzonym w Strasburgu 8.11.2001 r. W przypadku braku umowy wielostronnej należy sięgać do umów dwustronnych. Jeśli natomiast dane państwo jest zarówno stroną umowy wielostronnej, jak i dwustronnej, wybór właściwego instrumentu powinien być podyktowany tym, który z aktów jest bardziej korzystny w danej sprawie.

W razie braku umów międzynarodowych zastosowanie znajdą przepisy działu XIII k.p.k., a dokładniej art. 585 k.p.k. (art. 615 k.p.k.). Określone czynności z zakresu obrotu prawnego z zagranicą mogą być także wykonywane za pośrednictwem polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego lub urzędu konsularnego (art. 586 k.p.k., § 18 ust. 1 pkt 3 r.s.c.s.), co nie będzie jednak przedmiotem dalszych rozważań.

Wybór właściwej podstawy współpracy może nastręczać trudności praktyczne. Pomocnym narzędziem współpracy między państwami członkowskimi Unii Europejskiej jest w tym wypadku Atlas Europejskiej Sieci Sądowej . Atlas, po wybraniu odpowiedniej czynności dowodowej oraz państwa, wskazuje podstawę prawną współpracy oraz organ kontaktowy. W przypadku pozostałych państw pozostaje konieczność każdorazowej analizy, czy z państwem tym wiąże Polskę umowa międzynarodowa. Wśród państw niebędących członkami Unii Europejskiej niezbędne jest również sprawdzenie oświadczeń i zastrzeżeń, które mogą przewidywać odstępstwa od niektórych postanowień konwencyjnych.

W kolejnych rozdziałach omówiono najważniejsze instrumenty międzynarodowe stanowiące podstawy prawne współpracy w zakresie gromadzenia dowodów. Zakres ten nie ma charakteru wyczerpującego, przedstawia jednak instrumenty obejmujące największą liczbę państw, przez co mają one największe znaczenie praktyczne. Najszerzej omówiono współpracę w ramach Unii Europejskiej, zwłaszcza END, który stanie się zapewne najczęstszym instrumentem współpracy w gromadzeniu dowodów, z jakiego będą korzystać polskie organy.