Ciepła Helena, Dochodzenie roszczeń z umów kredytów frankowych. Praktyka, orzecznictwo, pytania i odpowiedzi

Potrzebę opracowania monografii uzasadnia brak zapowiadanej od kilku lat ustawy regulującej problematykę umów kredytów frankowych, które coraz częściej trafiają na wokandy sądowe i wywołują szereg poważnych wątpliwości jurydycznych wynikających ze skomplikowanej materii i niejasności unormowań. Zasadnicze kwestie dotyczą wykładni przepisów stanowiących podstawę materialnoprawną dochodzonych roszczeń, jakimi są także normy prawa europejskiego, które mają pierwszeństwo w stosowaniu, a nie pod względem ważności, przed prawem krajowym. Prawo krajowe należy wykładać prounijnie, a więc zgodnie z kierunkiem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W razie wątpliwości dotyczących wykładni prawa unijnego mającego zastosowanie w sprawie sądy występują z pytaniami prejudycjalnymi do Trybunału Sprawiedliwości, który wielokrotnie wypowiadał się już w tej materii. Rzecz w tym, że po takim wystąpieniu sądy masowo zawieszają postępowania, co jest korzystne dla sektora bankowego, a nie dla kredytobiorców (zob. P. Słowik, Frankowicze dłużej zaczekają na wyroki.Nie tylko z powodu koronawirusa, „Gazeta Prawna” z 17.03.2020 r.).

Również instytucje państwowe, jak Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Rzecznik Finansowy, w publikowanych raportach wskazywały na wady prawne umów kredytowych.

Próbą rozwiązania tego problemu, ściślej – pomocy kredytobiorcom posiadającym kredyty walutowe, była ustawa z 9.10.2015 r. o wsparciu kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy i znajdują się w trudnej sytuacji finansowej (Dz.U. z 2019 r. poz. 2138). Ustawa ta zapewnia wsparcie Banku Gospodarstwa Krajowego, jednakże jest ono obwarowane wieloma warunkami, których nie wszyscy kredytobiorcy są w stanie spełnić. Takim warunkiem jest np. posiadanie statusu bezrobotnego bądź ponoszenie miesięcznych kosztów obsługi kredytu mieszkaniowego w wysokości przekraczającej 60% miesięcznych dochodów gospodarstwa domowego. Dlatego pozostało kredytobiorcom dochodzenie roszczeń przeciwko bankom na drodze sądowej. Jednak nie tylko przeciwko bankom, został już bowiem wniesiony pozew grupowy około 400 frankowiczów przeciwko bankowi i Skarbowi Państwa (zob. Ł. Wilkowicz, Frankowicze pozywają państwo. „Za szkodę konsumentów odpowiedzialność ponosi również Skarb Państwa”, „Gazeta Prawna” z 25.06.2020 r.).

Z publicznie dostępnych danych wynika, że Polacy w latach 2004–2008 zawarli ponad 700 000 umów frankowych, z których ponad 2% frankowiczów dochodzi swoich praw przeciwko bankom na drodze sądowej (zob. Poradnik frankowicza, „Gazeta Prawna” z 19.05.2020 r.).

Banki w tych latach udzielały rocznie na ponad 5 miliardów kredytów we frankach szwajcarskich i aktualnie mają znacznie obciążony bilans tymi kredytami (zob. KNF, Centrum Grabskiego, Frankowicze dłużej zaczekają na wyroki, „Gazeta Prawna” z 17.03.2020 r.). Obrazuje to skalę zjawiska i ma znaczenie nie tylko jurydyczne, lecz także społeczne. Dlatego państwo powinno się zaangażować w rozwiązanie problemu kredytów frankowych. W pierwszym półroczu 2020 r. w sądach warszawskich najliczniejszą grupę spraw cywilnych, poza rozwodowymi, stanowiły sprawy dotyczące kredytów frankowych.

W monografii wykorzystano materiały orzecznicze oraz poglądy doktryny.

Autorka, dostrzegając złożoność problematyki, próbuje przedstawić węzłowe kwestie, jakie wyłoniły się w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, z przytoczeniem wyrażonych stanowisk w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Najwyższego.

Monografia jest przeznaczona przede wszystkim dla praktyków, sędziów, adwokatów, radców prawnych, asystentów sędziów, aplikantów wszystkich zawodów prawniczych oraz pracowników banków.

Opracowanie uwzględnia stan prawny na dzień 15.10.2020 r.

Prawo unijne, w tym dyrektywa 93/13, nie przewiduje „stwierdzenia nieważności umowy kredytu”, lecz „unieważnienie”, jednak ze skutkiem ex tunc, a nie jak w naszym systemie prawnym ze skutkiem ex nunc. Oznacza to, że unieważnienie w rozumieniu prawa unijnego ma taki sam skutek jak w naszym systemie stwierdzenie nieważności, tj. skutek ex tunc. Obie instytucje zostały zatem uwzględnione w tekście jako tożsame i oznaczają upadek umowy ze skutkiem ex tunc.