Pietrzkowski Henryk, Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych

Sprawy cywilne są rozpoznawane według przepisów o postępowaniu cywilnym, uregulowanym w zasadzie przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Istotnym elementem tego postępowania są czynności procesowe jego uczestników, a szczególnie stron postępowania cywilnego. Prawo postępowania cywilnego w przypadku niektórych czynności dokonywanych przez pełnomocników zawodowych stawia wysokie wymagania profesjonalne (np. czynności objęte przymusem adwokacko-radcowskim). W spełnieniu tych wymagań ma pomóc niniejsza książka, której tematyka została przedstawiona w sposób praktyczny, z pominięciem rozważań teoretycznych i w zasadzie – zachowując określone ramy opracowania – bez cytowania poglądów przedstawicieli nauki.

Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych to publikacja przygotowana dla praktyków – adwokatów, radców prawnych, radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, rzeczników patentowych, aplikantów adwokackich i radcowskich, występujących przed sądami w sprawach cywilnych. Przydatna jest dla sędziów i ich asystentów, referendarzy i aplikantów sądowych, a także innych prawników zajmujących się stosowaniem prawa. Służy również studentom i uczestnikom seminariów uniwersyteckich, poszukującym wiedzy wykraczającej poza standardowy podręcznik z postępowania cywilnego.

W książce zostały omówione najistotniejsze czynności dotyczące wszczęcia procesu, dochodzenia roszczeń i ich zabezpieczenia, obrony pozwanego, terminów procesowych, a także czynności związane z wydanymi przez sąd orzeczeniami merytorycznymi i formalnymi (wnioski o uzupełnienie, sprostowanie i wykładnię orzeczeń) oraz ich zaskarżeniem. Komplementarny charakter wobec niniejszego opracowania ma książka mojego autorstwa Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2014, której treść, mimo zmieniającego się stanu prawnego, w niemałym zakresie nadal jest aktualna. Czynności procesowe omówiono w ujęciu praktycznym, ze wskazaniem przykładów czynności podejmowanych w określonych sytuacjach procesowych, a w przypadku niektórych pisemnych czynności procesowych zaprezentowano wzory. Ich pełny zakres Czytelnik odnajdzie w publikacji Wzory pism procesowych w sprawach cywilnych, gospodarczych i rejestrowych, Warszawa 2016, opracowanej przez D. Bugajnę-Sporczyk, H. Pietrzkowskiego i T. Żyznowskiego, stanowiącą kontynuację dotychczasowych dziewięciu wydań tego opracowania.

Książka w obecnym – szóstym – wydaniu, podobnie jak w poprzednich, objaśnia krok po kroku postępowanie cywilne z punktu widzenia obowiązków i uprawnień zawodowego pełnomocnika procesowego. W wielu fragmentach została rozbudowana i znacznie zmieniona w związku z koniecznością przystosowania jej treści do nowego stanu prawnego, ukształtowanego zwłaszcza przez ustawę z 4.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1469), która weszła w życie 7.11.2019 r. W szóstym wydaniu dodano rozdział „Sprawność postępowania sądowego”, w którym omówiono m.in. zagadnienia związane z przewlekłością postępowania, ciężarem wspierania postępowania przez strony oraz dotyczące instytucji nadużycia prawa procesowego, ze wskazaniem regulacji umożliwiających przeciwdziałanie nadużywaniu przez strony przepisów określających ich uprawnienia procesowe. W innym, także nowym rozdziale „System gromadzenia materiału procesowego” zwrócono uwagę na sposób prezentowania materiału procesowego przez strony w systemie koncentracji materiału procesowego, wskazując na uregulowania w tym systemie, ich odmienny charakter w stosunku do reguł prekluzji procesowej oraz dyskrecjonalnej władzy sędziego. Omówiono skutki procesowe wynikające z niedostosowania czynności procesowych stron do zmienionej procedury. Komentarzem objęto nowe przepisy dotyczące postępowania przygotowawczego, pism przygotowawczych, posiedzenia przygotowawczego, planu rozprawy, reguł przytaczania przez strony twierdzeń i dowodów z omówieniem skutków przytoczeń spóźnionych. Wskazując na obowiązek sądu udzielania stronom pouczeń odnośnie do czynności procesowych, a także – stanowiącym novum w krajowej procedurze cywilnej – obowiązku pouczenia o prawdopodobnym wyniku sprawy oraz uprzedzeniu stron o możliwości podjęcia rozstrzygnięcia na innej podstawie prawnej, omówiono skutki zaniedbań sądu w tym zakresie, z jednoczesnym wskazaniem na zaniedbania stron powodujące utratę prawa do powoływania się na uchybienia procesowe sądu.

W znacznej części uległa zmianie treść rozdziałów poświęconych zdolności sądowej, legitymacji procesowej, reprezentacji Skarbu Państwa jako strony procesowej, właściwości i składu sądu, instytucji wyłączenia sędziego, a także postępowania dowodowego. W rozdziale o pełnomocnikach procesowych omówiono zmiany w zakresie kosztów postępowania oraz wynagrodzenia pełnomocników zawodowych, natomiast rozdział poświęcony pełnomocnictwu procesowemu został wzbogacony o tematykę substytucji jako dalszego pełnomocnictwa procesowego. Tematykę w zakresie pozwu i powództwa poszerzono uwagami dotyczącymi pisma niebędącego pozwem oraz powództwa oczywiście bezzasadnego. Wskazano – w kontekście systemu prekluzji dowodowej, obowiązującej w postępowaniu w sprawach gospodarczych – na odrębne regulacje dotyczące pozwu i odpowiedzi na pozew, powództwa wzajemnego, przedmiotowej i podmiotowej zmianie powództwa, a także ograniczeń dowodowych związanych z przewidzianą w tym postępowaniu możliwością zawarcia przez strony umowy dowodowej. Odrębne regulacje obowiązujące w tym postępowaniu umiejscowiono w odpowiednich rozdziałach książki.

W rozdziale poświęconym środkom zaskarżenia omówiono zmiany w przepisach o apelacji oraz nowe i liczne rozwiązania dotyczące zażalenia. Obecnie w postępowaniu rozpoznawczym wyróżnić można aż 6 rodzajów zażalenia (zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji, zażalenie do sądu drugiej instancji na postanowienie sądu pierwszej instancji, zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji, zażalenie zwykłe oraz tzw. kasatoryjne do Sądu Najwyższego oraz zażalenie wniesione jedynie dla zwłoki w postępowaniu). Nowe regulacje prawne uwzględnione zostały w rozdziałach poświęconych szczególnym środkom zaskarżenia, jakimi są sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Nie pominięto omówienia zmian wprowadzonych do przepisów dotyczących zażalenia w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności oraz środków zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym. Liczne zmiany ustawodawcze, wprowadzone w 2019 r., wymusiły opracowanie na nowo podrozdziałów poświęconych skardze na czynności komornika w kontekście sprawowanego przez sąd z urzędu nadzoru judykacyjnego nad komornikiem, a także skargom na plan podziału sumy sporządzony przez zarządcę przymusowego, skargę na udzielenie przybicia oraz zarzuty przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Omówiono nowy nadzwyczajny środek zaskarżenia, jakim jest skarga nadzwyczajna, ze wskazaniem na relacje zachodzące między tym środkiem zaskarżenia oraz skargą kasacyjną, skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz skargą o wznowienie postępowania.

Do licznie powołanych orzeczeń Sądu Najwyższego zostały dodane nowe, wydane w latach 2017–2020, mające istotne znaczenie dla przebiegu postępowania w sprawach cywilnych.

W książce, zważywszy na konieczność zachowania wyznaczonych dla niej ram, podobnie jak w poprzednich wydaniach, co do zasady, nie jest powoływana literatura. Nieliczne wyjątki w tym zakresie dotyczą instytucji, których praktyczne omówienie wymagało odesłania do opracowań doktrynalnych. Powołano także wybrane artykuły omawiające nowe regulacje wprowadzone przez wspomnianą ustawę z 4.07.2019 r.

Opracowanie uwzględnia stan prawny oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego na czerwiec 2020 r.

Henryk Pietrzkowski