Świecki Dariusz, Czynności procesowe obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych

Udział obrońcy i pełnomocnika w sprawach karnych wiąże się z dokonywaniem czynności procesowych w ramach stosunku pełnomocnictwa. Wymaga to znajomości przepisów Kodeksu postępowania karnego oraz umiejętności ich interpretacji. Profesjonalny pełnomocnik powinien być zatem dobrze przygotowany do wykonywania swojego zawodu. W spełnieniu tych wymagań ma pomóc ta książka, której głównym celem jest analiza przepisów procesowych w aspekcie ich praktycznego stosowania. Nie można jednak pominąć zagadnień teoretycznych, bez których znajomości trudno zrozumieć istotę poszczególnych instytucji procesowych. Dlatego w niezbędnym zakresie i w skrótowej formie zostały przedstawione rozważania prawne, co w połączeniu z praktycznymi wskazówkami pozwala lepiej wyjaśnić znaczenie poszczególnych czynności procesowych podejmowanych przez obrońcę i pełnomocnika. Wskazano także najważniejsze orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące tych zagadnień procesowych, które wzbudzają wątpliwości interpretacyjne. W celu zwiększenia praktycznego waloru książki przedstawiono również zasady sporządzania podstawowych pism procesowych w formie ich wzorów, które dotyczą zażalenia, apelacji, kasacji, skargi na wyrok sądu odwoławczego, subsydiarnego i prywatnego aktu oskarżenia.

Układ książki został oparty na systematyce przepisów Kodeksu postępowania karnego. Na początku omówiono zagadnienia ogólne dotyczące statusu prawnego obrońcy i pełnomocnika w powiązaniu z zasadami prawa do obrony i kontradyktoryjności, a następnie wskazano podstawy nawiązania stosunku reprezentacji procesowej i zakresu uprawnień wynikających z pełnionej funkcji procesowej. W dalszej części przedstawiono czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu przygotowawczym, w którym ich udział, ze względu na zasadę tajności tego postępowania, jest znacznie ograniczony. Odrębnie omówiono budzącą w praktyce wątpliwości interpretacyjne instytucję subsydiarnego aktu oskarżenia. W postępowaniu sądowym czynności obrońcy i pełnomocnika przedstawiono w poszczególnych stadiach tego postępowania, tj. przed sądem pierwszej i drugiej instancji, z uwzględnieniem udziału w posiedzeniach i rozprawie głównej, a także w wypadku uruchomienia trybów konsensualnych. Omówiono również udział obrońcy i pełnomocnika w postępowaniach szczególnych.

W odniesieniu do postępowania odwoławczego odrębnie przedstawiono czynności związane z wszczęciem kontroli apelacyjnej oraz zagadnienia ogólne dotyczące prawa, terminu i sposobu wniesienia środków odwoławczych. Szczegółowo omówiono warunki formalne środka odwoławczego z uwzględnieniem jego kierunku, przedstawiono także zagadnienie granic kontroli odwoławczej wyznaczanych przez skarżącego oraz w przypadku, gdy sąd działa z urzędu. Czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym wiążą się też z występowaniem przed sądem odwoławczym. W tym aspekcie przedstawiono przebieg posiedzenia zażaleniowego i rozprawy apelacyjnej.

W podobny sposób zaprezentowano czynności obrońcy i pełnomocnika w wypadku skorzystania z nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Przedstawione zostały zasady wnoszenia kasacji, skargi na wyrok sądu odwoławczego i występowania z wnioskiem o wznowienie postępowania oraz wymogi, jakie muszą spełniać te środki zaskarżenia. Wskazano również możliwe sposoby ich rozstrzygnięcia w powiązaniu z prawem do udziału w czynnościach sądu. Dotyczy to zwłaszcza kwestii stawiennictwa obrońcy i pełnomocnika na rozprawę kasacyjną.

W końcowej części książki omówiono czynności obrońcy i pełnomocnika w postępowaniach wszczętych po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Odrębnie przedstawiono zagadnienia dotyczące kosztów procesu w rozbiciu na poszczególne etapy postępowania sądowego, a więc przed sądem pierwszej i drugiej instancji oraz w wypadku wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Reguły rządzące tymi kosztami omówiono z uwzględnieniem kosztów pomocy prawnej udzielanej przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z wyboru albo wyznaczonego z urzędu.

Na zakończenie tego wprowadzenia należy wyrazić nadzieję, że niniejsze opracowanie okaże się pomocne dla praktyków w stosowaniu przepisów Kodeksu postępowania karnego.

Publikacja uwzględnia ostatnią dużą nowelizację Kodeksu postępowania karnego dokonaną ustawą z 19.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1694), która weszła w życie z dniem 5.10.2019 r., zaś przepisy dotyczące sporządzania uzasadnienia wyroku na formularzu – z dniem 5.12.2019 r. Nowelizacja ta wprowadza szereg istotnych zmian w procedurze karnej, które zostały w tym wydaniu książki uwzględnione i omówione ze szczególnym uwypukleniem tych, które dotyczą czynności dokonywanych przez obrońcę lub pełnomocnika. I tak przykładowo szerokiej analizie poddano nowe przepisy regulujące udział stron i ich przedstawicieli procesowych w posiedzeniu i rozprawie, pozwalające na ich przeprowadzenie pomimo usprawiedliwionej nieobecności strony (nowy art. 117 § 3a k.p.k.) albo usprawiedliwionej nieobecności oskarżonego lub obrońcy (nowy art. 378a k.p.k.). Celem tej nowelizacji, jak wynika z uzasadnienia rządowego projektu, było usprawnienie i przyspieszenie postępowania sądowego, co jednak niekiedy czynione jest kosztem gwarancji i uprawnień procesowych stron. Szczególne zatem przepisy, które wprowadzają w tym zakresie ograniczenia, wymagają dokładnej analizy i holistycznej interpretacji. Kolejna w ciągu niespełna 5 lat duża nowelizacja procedury karnej (wcześniejsze dokonane ustawami z 27.09.2013 r. i 20.02.2015 r., które weszły w życie 1.07.2015 r., i ustawą z 11.03.2016 r., obowiązującą od 15.04.2016 r.) powoduje, że w gąszczu znowelizowanych przepisów nie jest łatwo się poruszać. Uwzględniono także ostatnie zmiany wprowadzone do Kodeksu postępowania karnego ustawą z 31.03.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 568 ze zm.) oraz ustawą z 19.06.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. poz. 1086). W wyniku tych nowelizacji do Kodeksu postępowania karnego wprowadzono nowe przepisy dotyczące m.in. środków przymusu – art. 250 § 3b–3h, art. 251 § 4, art. 258a, 276a i 276a § 1a k.p.k., a także zmieniono niektóre przepisy dotyczące postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego w związku ze zmianą modelu orzekania kary łącznej w Kodeksie karnym. Nowelizacja z 19.06.2020 r. rozszerzyła możliwość dokonywania czynności procesowych na odległość poprzez wprowadzenie posiedzenia i rozprawy w formie zdalnej (art. 96a, 250 § 3b–3h i art. 374 § 3–9 k.p.k.).

Dlatego obecne wydanie książki stanowi swoisty przewodnik po zmianach, w którym w sposób systemowy przedstawiono aktualny stan prawny.

Niniejsze wydanie uwzględnia stan prawny oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego na dzień 1.08.2020 r.

Dariusz Świecki