Mataczyński Maciej, Cywilnoprawne skutki naruszenia obowiązków nabywców znacznych pakietów akcji spółek publicznych

Obowiązki nabywców znacznych pakietów akcji spółek publicznych są uregulowane przede wszystkim w rozdziale 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (dalej: „ustawa o ofercie publicznej”) oraz w ustawach szczegółowych. O ile wspomniane obowiązki mają już znaczącą polską bibliografię , o tyle cywilnoprawne skutki ich naruszenia były dotychczas poruszane w literaturze polskiej jedynie marginalnie, przy omawianiu instytucji wezwań . Staram się przedstawić w pracy cywilnoprawne skutki naruszenia obowiązków nabywców znacznych pakietów akcji oraz rozwijać przede wszystkim te wątki, które nie były przedmiotem szerszej analizy w literaturze (np. dobrowolne wezwanie), bądź w odniesieniu do których zajmuję odmienne stanowisko od dominującego w literaturze lub dla uzasadnienia przyjętego stanowiska sięgam do innej argumentacji niż dotychczas przedstawiana. Poza zakresem rozważań pozostawiam szczegółowe zagadnienia związane z europejskim prawem wezwań , przede wszystkim z uchwaleniem i implementacją w prawie państw członkowskich dyrektywy 2004/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie ofert przejęcia (dalej: „dyrektywa 2004/25/WE”). Zasadniczo nie omawiam też ekonomicznego uzasadnienia tej regulacji . Rozważania, do których przywiązuję największe znaczenie, znajdują się w rozdziałach V–X.

Sformułowania prywatnoprawny i cywilnoprawny traktuję synonimicznie . W pracy analizuję sankcję odszkodowawczą, którą można określić jako sankcję cywilnoprawną sensu stricto, gdyż wprost opiera się na przepisach kodeksu cywilnego. Oprócz niej przedmiotem badań jest sankcja pozbawienia prawa głosu, nazywana też sankcją organizacyjno-prawną, korporacyjną czy prawnohandlową. Ze względu na przyjęcie w prawie polskim zasady jedności prawa cywilnego określenia te mogą służyć jedynie typizacji badawczej czy dydaktycznej, nie niosą jednak ze sobą treści normatywnej. Za jedynie istotne uważam rozróżnienie sankcji na prywatno- oraz publicznoprawne . W książce koncentruję się na cywilnoprawnych konsekwencjach naruszenia obowiązków. Do organów regulacyjnych będę nawiązywał tylko tam, gdzie ich omówienie jest istotne dla prywatnoprawnych skutków naruszenia obowiązków. Poza zakresem pracy pozostawiam szczególne uprawnienia i obowiązki akcjonariuszy spółki publicznej uregulowane w art. 82–86 u.o.p. Choć przepisy te znajdują się w rozdziale 4 ustawy o ofercie publicznej, wykazują nieco odmienną specyfikę regulacyjną. Artykuły 82–83 u.o.p. sensu stricto nie dotyczą nabywania znacznych pakietów akcji, lecz obowiązków (i uprawnień) posiadaczy akcji dających co najmniej 90% ogólnej liczby głosów spółce. Artykuły 84–86 u.o.p. dotyczą instytucji rewidenta do spraw szczególnych, będącej elementem reżimu ochrony akcjonariuszy mniejszościowych w spółkach publicznych .

Do najżywiej dyskutowanych problemów związanych z przejęciami spółek publicznych należą obowiązki zarządu przejmowanej spółki oraz tzw. zasada przełamania. Nie mieszczą się one w obowiązkach nabywców znacznych pakietów akcji, dotyczą raczej obowiązków organów spółek, których akcje są nabywane, a także uprawnień nabywców, niemniej jednak bywają omawiane łącznie, co uzasadnia systematyka dyrektywy 2004/25/WE i ustawy o ofercie publicznej. Jako że zagadnienia te były przedmiotem licznych wypowiedzi w polskiej literaturze oraz moich wcześniejszych publikacji, pozostawiam je poza zakresem tego opracowania . Rozważania ograniczam do obowiązków nabywców znacznych pakietów akcji spółek publicznych .

Spółką publiczną jest – w myśl art. 4 pkt 20 u.o.p. – spółka, w której co najmniej jedna akcja jest zdematerializowana w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, z wyjątkiem spółki, której akcje zostały zarejestrowane na podstawie art. 5a ust. 2 u.o.i.f. De lege lata spółka publiczna nie jest odrębnym typem spółki handlowej, lecz szczególnym podtypem spółki akcyjnej . Wskazane ograniczenie jest uzasadnione autonomicznym charakterem tej problematyki w stosunku do ogólnych zagadnień korporacyjnych, w szczególności w odniesieniu do problemów związanych z masowym obrotem akcjami. Poza zakresem rozważań pozostawiam systematyczne omówienie obowiązków informacyjnych nabywców znacznych pakietów akcji uregulowanych w art. 6 k.s.h., choć w tekście wielokrotnie do nich nawiązuję.

Praca zawiera rozbudowaną, choć selektywną, kwerendę prawnoporównawczą. Wszystkie zagadnienia w niej poruszane zajmują istotne miejsce w legislacji, judykaturze i refleksji doktryny prawniczej innych państw. Systematyczne zreferowanie poglądów formułowanych w prawie porównawczym na każdy z poruszanych w pracy tematów prowadziłoby jednak do nadmiernego rozrostu publikacji . Uznałem, że konieczne jest szerokie przedstawienie rozwiązań przyjmowanych w innych systemach prawnych w odniesieniu do cywilnoprawnych skutków naruszenia omawianych obowiązków. Selektywność polega też na skoncentrowaniu się jedynie na kilku porządkach prawnych: niemieckim, włoskim, francuskim i amerykańskim. Najważniejszym punktem odniesienia jest niemiecka ustawa z dnia 20 grudnia 2001 r. o nabywaniu papierów wartościowych i przejmowaniu spółek (Wertpapiererwerbs- und Übernahmegesetz, WpÜG ) i sformułowana na jej podstawie doktryna prawnicza. Umiejscowienie kwerendy prawnoporównawczej zasadniczo przed prezentacją rozwiązań na tle prawa polskiego jest uzasadnione tym, że omawiana w tekście odpowiedzialność odszkodowawcza nie była dotąd analizowana w literaturze polskiej. Moją intencją było zapoznanie czytelnika z rozwiązaniami przyjmowanymi w innych systemach prawnych, a następnie przeanalizowanie, na ile są one możliwe do zastosowania w naszym rodzimym prawie.

Chciałbym podziękować wszystkim tym, którzy zgodzili się ocenić lub przedyskutować ze mną całość lub wybrane fragmenty pracy. Książka mogła powstać m.in. dzięki stypendium badawczemu przyznanemu przez Instytut Maxa Plancka w Hamburgu, za co składam jego władzom serdeczne podziękowania.