Eleryk Paweł, Piskorz-Szpytka Alicja, Szpytka Przemysław, Compliance w podmiotach nadzorowanych rynku finansowego. Aspekty praktyczne

Nieustannie rosnąca liczba oraz częste zmiany przepisów prawnych na poziomie krajowym i unijnym, przeprowadzanie coraz bardziej skomplikowanych transakcji finansowych czy obserwowana intensyfikacja działań nadzorczych KNF skutkujących m.in. nakładaniem dotkliwych sankcji administracyjnych powoduje konieczność większej rozwagi we wdrażaniu i utrzymaniu w podmiotach nadzorowanych funkcjonujących na rynku finansowym skutecznie działających systemów nadzoru zgodności działalności z prawem. Prowadzenie działalności w sposób zgodny z prawem, regulacjami wewnętrznymi danego podmiotu oraz z przyjętymi do stosowania dobrymi praktykami określane jest zaczerpniętym z języka angielskiego terminem compliance. Celem systemów compliance (tak przyjęło się je nazywać również na gruncie polskim) jest zapewnienie skutecznych narzędzi służących nadzorowi przestrzegania przepisów prawa i wspomnianych regulacji, co ma w konsekwencji doprowadzić do ograniczenia ryzyka związanego z ich naruszeniem. Naruszenie przez dany podmiot przepisów lub innych uznanych zasad postępowania – poza wymierną stratą wynikającą z zastosowania sankcji przez nadzorcę (np. kary pieniężne, utrata zezwolenia na prowadzenie danej działalności regulowanej) lub odpowiedzialności odszkodowawczej – może również wpływać negatywnie na jego wizerunek i pozycję rynkową, a w przypadku spółek publicznych, których akcje notowane są na rynkach zorganizowanych, może w konsekwencji powodować obniżenie wyceny rynkowej. Naruszenia mogą także być źródłem odpowiedzialności członków organów podmiotów nadzorowanych. Rozwiązania zapewniające zgodność działalności stały się zatem nieodzownym elementem organizacji podmiotów rynku finansowego ustanawianymi w celu ograniczenia odpowiedzialności na poziomie samej organizacji oraz osób zaangażowanych w jej działalność. Powyższe sprawia, że systemy compliance przestają być postrzegane wyłącznie jako pozycja kosztowa, utrudniająca prowadzenie działalności operacyjnej, i zyskują status kompleksowych rozwiązań zapewniających realne wsparcie i ochronę w organizacji. Coraz powszechniejszym obserwowanym zjawiskiem jest implementowanie takich systemów również w innych podmiotach prowadzących działalność gospodarczą.

Podstawowym przedmiotem niniejszego opracowania jest przedstawienie problematyki dotyczącej zasad organizacji i funkcjonowania compliance w TFI, domach maklerskich, k.i.p. i spółkach publicznych. W tym ostatnim przypadku skupiono się przede wszystkim na spółkach publicznych, których akcje dopuszczone są do obrotu na rynku regulowanym, oraz tych, które ubiegają się o dopuszczenie do obrotu na tym rynku. Wybrane do analizy zagadnienia dotyczą podmiotów działających na rynku finansowym, który jest nadzorowany przez KNF. Podstawę normatywną tego nadzoru stanowi art. 1 ust. 2 u.n.r.f., wedle którego nadzór nad rynkiem finansowym obejmuje m.in. nadzór nad rynkiem kapitałowym, w ramach którego działają towarzystwa, domy maklerskie i spółki publiczne, oraz nadzór nad instytucjami płatniczymi. Objęcie nadzorem rynku finansowego zasadniczo wynika z ogólnej potrzeby zapewnienia ochrony słabszej stronie działającej na tym rynku (klientowi instytucji lub inwestorowi na rynku zorganizowanym) oraz zagwarantowania stabilnego i prawidłowego funkcjonowania gospodarki. W celu polepszenia efektywności sprawowanego nadzoru przez Urząd KNF Urząd ten ocenia instytucje finansowe w ramach przeprowadzanego procesu Badanie i Ocena Nadzorcza (BION). Od oceny BION jest uzależniona intensywność działań nadzorczych, zwłaszcza o charakterze inspekcyjnym. Efektem BION jest m.in. dokonanie oceny zgodności działalności instytucji finansowej z przepisami prawa i regulacjami wewnętrznymi.

Towarzystwa, domy maklerskie oraz k.i.p. są instytucjami finansowymi, prowadzącymi „specyficzną” działalność gospodarczą (tzw. działalność regulowaną), której wykonywanie jest możliwie po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia wydanego przez KNF. Podmioty te zobligowane są w ramach wykonywanej działalności do spełniania wielu obowiązków prawnych. Muszą one realizować wymogi techniczno-organizacyjne w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa, a ich sytuacja finansowa powinna być odpowiednia dla rodzaju i skali prowadzonej działalności. Ponadto, w trakcie świadczenia usług powinny one postępować w określony sposób w stosunku do klienta lub potencjalnego klienta. Wreszcie, są one obowiązane na bieżąco lub okresowo wypełniać szereg obowiązków raportowych wobec KNF. Z tego powodu instytucje finansowe są podmiotami, które wymagają szczególnego nadzoru zgodności działalności i z tego powodu zostały zobligowane do posiadania odpowiednich sformalizowanych zasad i rozwiązań w tym zakresie.

W niniejszym opracowaniu starano się przedstawić tematykę compliance z uwzględnieniem aspektów praktycznych. Zamiarem autorów było skupienie w jednym miejscu najważniejszych przepisów i interpretacji związanych z organizacją i funkcjonowaniem systemów compliance w wybranych podmiotach. Podczas analizy poszczególnych obowiązków ciążących na wybranych podmiotach nie przeprowadzano szerokich rozważań teoretycznych, a podjęto próbę przedstawienia praktycznych zasad ich stosowania. Ponadto starano się zaprezentować najważniejsze wytyczne i stanowiska nadzorcy dotyczące poszczególnych zagadnień. Z uwagi na fundamentalne znaczenie dla przeważającej większości podmiotów objętych nadzorem KNF nie mogło zabraknąć także omówienia poszczególnych rozdziałów ZŁK, które, uwzględniając praktyczny charakter niniejszego opracowania, zostały zaprezentowane z uwzględnieniem stanowisk nadzorcy. Z powyższych względów opracowanie może być przydatne dla pracowników oraz członków organów podmiotów nadzorowanych. Poza tym, ze względu na fakt, że w publikacji, zwłaszcza w rozdziale I, przedstawiono modelowe rozwiązania z zakresu organizacji i funkcjonowania compliance, może ona być także pomocna w tworzeniu i następnie bieżącym utrzymaniu systemu compliance także w innych podmiotach, które podjęły decyzję o jego implementacji w swojej organizacji (w tym w podmiotach, które prowadzą innego typu działalność reglamentowaną, np. z sektora farmaceutycznego lub energetycznego). Odnotowując fakt, że coraz szersza grupa podmiotów wdraża systemy compliance, rozwiązania przedstawione w niniejszym opracowaniu w wielu przypadkach mogą być także przyjęte za wzorcowe, niezależnie od branży czy skali działalności.

W pierwszym rozdziale omówiono definicję i genezę compliance oraz zawarto opis zasad nadzoru sprawowanego nad rynkiem finansowym oraz ogólną charakterystykę organizacji i działania compliance w praktyce. Wiele z uwag poczynionych w ramach tego rozdziału ma charakter uniwersalny i mogą one z powodzeniem znaleźć zastosowanie w działalności wszystkich podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, które są zainteresowane wdrożeniem lub posiadają już rozwiązania służące zapewnieniu zgodności działalności. W drugim rozdziale przedstawiono zagadnienia związane z organizacją i działaniem systemów compliance w towarzystwach, domach maklerskich, k.i.p. i spółkach publicznych. W dalszej kolejności zaprezentowano rozwiązania z zakresu powiadamiania o naruszeniach (whistleblowing) oraz zadania komitetu audytu. Rozważania przedstawione w drugim rozdziale bazują na przepisach odnoszących się do wybranych podmiotów nadzorowanych. Znaczna część opisanych rozwiązań może być jednak w odpowiedni sposób zaimplementowana także w innych podmiotach. Rozdział trzeci obejmuje analizę wybranych obszarów działania compliance w podmiotach nadzorowanych, które są ściśle przydzielone do zakresu zadań jednostek lub osób odpowiedzialnych za realizację funkcji compliance w danym podmiocie lub które – zdaniem autorów – wpisane są w zakres szeroko rozumianego nadzoru zgodności działalności. W czwartym rozdziale zaprezentowano najważniejsze kwestie dotyczące ZŁK wydanych przez KNF. Starano się wybrać obszary interesujące dla compliance oraz zwrócić uwagę na praktyczne i problematyczne kwestie związane ze stosowaniem się do powyższych zasad.

* * *

Mamy nadzieję, że przekazywana Państwu pozycja będzie pomocna podczas organizacji i utrzymywania systemu compliance oraz w codziennej pracy osób lub jednostek odpowiedzialnych za realizację zadań z tego zakresu. Wierzymy, że zawarte w niej rozważania będą stanowić merytoryczne wsparcie w tworzeniu systemu compliance nie tylko w podmiotach nadzorowanych, zobligowanych do posiadania systemu compliance, lecz także w innych organizacjach. Publikacja może stanowić również cenne źródło informacji dla prawników zajmujących się tematyką prawa finansowego z zakresu regulacji objętych przedmiotem działania compliance.

Autorzy