Jankowska Marlena, Charakter prawny mapy cyfrowej

Monografie
Opublikowano: WKP 2017
Rodzaj:  monografia
Autor monografii:

Charakter prawny mapy cyfrowej

Autor fragmentu:

WSTĘP – PRZEDMIOT OPRACOWANIA I PRZYJĘTA METODOLOGIA

Rozwój nowych technologii geolokalizacyjnych i konceptu społeczeństwa geoinformacyjnego wynikającego z rozwoju systemów informacji przestrzennej (geografical information system, GIS) i dostępu do danych przestrzennych (geoinformation, GI) nie tylko towarzyszy nam od dłuższego czasu, ale zyskuje coraz donioślejszy wymiar praktyczny. Mimo to problematyka ta nie doczekała się jeszcze całościowego opracowania w polskiej literaturze prawniczej. Także opracowania zagraniczne tego tematu należą do nielicznych i dość ogólnych. Spostrzeżenie to skłoniło autorkę do podjęcia próby zbadania problematyki mapy cyfrowej w świetle prawa autorskiego i przedstawienia jej na tyle szeroko oraz wielopłaszczyznowo, by pozwolić ukazać, w jaki sposób fenomen mapy cyfrowej kwestionuje znane nam koncepcje i mechanizmy działania prawa własności intelektualnej. Niniejsza praca ma na celu dokonanie krytycznej analizy stosowania przepisów prawa autorskiego w ich obecnym kształcie i brzmieniu w odniesieniu do map cyfrowych.

Dotychczasowe badania autorki nad geoinformacją pozwalają jej twierdzić, że jesteśmy świadkami narodzin nowej dziedziny nauki, która czerpie z wielu dziedzin i działów prawa, by jednak tworzyć własne zręby i strukturę, i to w obszarze nauk prawnych . Prawne aspekty geoinformacji stanowią coraz częściej osobny przedmiot wykładany w toku studiów prawniczych, a jego zakres ewoluuje podobnie jak zakres przedmiotowy prawa kosmicznego. Nie może umknąć przy tym uwadze, że te dwie dziedziny znajdują się bardzo blisko siebie, czasami się przenikając lub nawzajem od siebie czerpiąc. Trzeba przy tym z całą mocą podkreślić, że dorobek literatury dotyczącej geoinformacji jest olbrzymi na gruncie nauk technicznych. W opracowaniach tych coraz częściej czyni się odniesienia do prawa, w tym zwłaszcza do prawa własności intelektualnej, lecz w sposób nieudolny i bardzo ogólnikowy, przyjmując zgoła jako dogmat, że mapa cyfrowa jest objęta jego ochroną. Stąd też autorka od początku prowadzonych badań czuła się w obowiązku realizacji dwóch celów. Po pierwsze, postanowiła przygotować opracowanie prawne, które bazuje na istniejącym dorobku w naukach technicznych i towarzyszącej mu literaturze, by w dalszej kolejności skonfrontować stawiane tam tezy z zakresu prawa autorskiego z czysto prawniczym rozumieniem i stosowaniem opisywanych koncepcji. Po drugie, dogłębna analiza procesu powstawania dóbr i usług w społeczeństwie geoinformacyjnym skłoniła ją do próby syntezy technicznego ujęcia tworzenia mapy cyfrowej z prawniczym rozumieniem i kwalifikacją tych czynności.

Przedmiotem rozprawy jest krytyczna analiza istniejącej regulacji prawa autorskiego, spod ochrony której uciekają systemy informacji przestrzennej i dane przestrzenne. Analiza ta ma na celu ukazanie wad ram konstrukcyjnych wybranych instytucji, usunięcie których mogłoby przyczynić się do szerszej, a nade wszystko pewniejszej, ochrony tychże dóbr. Autorka podaje w wątpliwość powszechnie przytaczaną w międzynarodowej literaturze prawniczej tezę, jakoby ochrona GIS była pewniejsza na gruncie systemów prawa europejskiego niż systemów anglosaskich, z uwagi na istniejącą unijną regulację ochrony baz danych . Brak rzeczywistej ochrony na podstawie dyrektywy 96/9/WE prowadziłby do zrównania pozycji prawnej GIS w systemie prawa kontynentalnego, jak też anglosaskiego, co uzasadniałoby potrzebę szerszej analizy komparatystycznej w poszukiwaniu rzeczywistego reżimu ochrony GIS i geodanych, co też autorka czyni.

W tym celu pracę podzielono na pięć rozdziałów. W rozdziale I obszernie przedstawiono koncepcje społeczeństwa geoinformacyjnego, cyberkartografii, systemów informacji przestrzennej i mapy cyfrowej. Zważywszy, że badana problematyka ma charakter nie tylko techniczny, lecz także interdyscyplinarny, autorka postanowiła również przybliżyć istniejącą w naukach geoinformacyjnych tzw. piramidę aksjologiczną (dane – informacja – wiedza – mądrość), by podjąć próbę osadzenia jej w prawie cywilnym (w tym autorskim). Idea przybliżania poglądów i konstrukcji rozwijanych w różnych dziedzinach staje się współcześnie niezmiernie ważna, pozwala w istocie syntezować ustalenia i ustalać kierunki dalszej analizy, nawet jeżeli pochodzą one z różnych dziedzin nauki.

Metoda dogmatyczna pełni rolę służebną względem metody socjotechnicznej , co szczególnie widać przez pryzmat socjologiczno-psychologicznej płaszczyzny badania otoczenia faktycznego i technologicznego funkcjonowania kartografii cyfrowej. To w istocie stanowi podstawę zrozumienia fenomenu tego zjawiska, jak też powszechnego korzystania z map i GPS. Pozwala wreszcie dostrzec, że mapa cyfrowa jest nie tylko wytworem nowych technologii, lecz także wytworem kulturowym. Dziś prawie nie istnieją użytkownicy internetu, którzy nie wiedzieliby, na czym polega praktyka tzw. tagowania czy geotagowania , nawet jeżeli te pojęcia wydawałyby się im obce. Opis nowych zachowań użytkowników internetu wyjaśnia, dlaczego „oprócz formalnej analizy zastanych instytucji prawnych okazuje się [...] społecznie nieodzowna analiza funkcjonowania tych instytucji, polegająca na porównywaniu faktycznie spełnianych przez daną instytucję funkcji z rolą, jaką się tej instytucji oficjalnie przypisuje czy też jaką jej przypisuje społeczeństwo, a także na zbadaniu powiązań tych funkcji z funkcjami innych instytucji systemu” .

W rozdziale II autorka skoncentrowała swe badania na rozwoju myśli autorskoprawnej względem mapy analogowej. Przybliżyła historycznoprawne uwarunkowania objęcia mapy ochroną prawa autorskiego, opierając się na dorobku systemów anglosaskich i wybranych systemów kontynentalnych. Autorka, zdając sobie sprawę z tego, że systemy anglosaskie zbudowane są na innych przesłankach, co jest zwłaszcza widoczne na gruncie prawa amerykańskiego, uznała jednak, że wielość i szczegółowość rozważań poświęconych mapie wymaga ich odnotowania w niniejszej publikacji. Szczególnie że, jak wykaże dalsza analiza prawna, jurysprudencja polska, w przeciwieństwie do anglosaskiej, nie może pochwalić się łączeniem rozważań na gruncie prawa i technologii. Nie jest możliwe podjęcie się opisu prawnego mapy cyfrowej bez wcześniejszego, chociaż ogólniejszego, uwzględnienia dorobku doktryny i orzecznictwa wypracowanego w tym zakresie. Zamysł prowadzenia rozważań na tym polu był przy tym taki, by najpierw pokazać istniejący poziom szczegółowości badania tworzenia mapy na kanwie doktryny prawa i orzecznictwa w systemie anglosaskim i kontynentalnym. Refleksje tam poczynione skonfrontowano z praktycznym wymiarem tworzenia mapy analogowej (tzw. gramatyka kartografii) celem ponownego prześledzenia i opisania elementów twórczych mapy. Rozważania kończy próba ukazania mapy jako materiału urzędowego oraz towarzyszących temu wątpliwości na gruncie prawa autorskiego, jak też prawa geodezyjnego i kartograficznego. Przedmiotem rozważań objęto także państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny oraz jego status prawny.

W rozdziale III dokonano poszerzonej analizy problematyki mapy cyfrowej poprzez szerszy opis zasad i sposobów jej tworzenia oraz jej elementów. Autorka, będąc zwolenniczką syntezy nauk technicznych i prawnych, pogłębia ustalenia w zakresie tworzenia mapy analogowej, przechodząc od gramatyki kartografii analogowej do gramatyki kartografii cyfrowej celem ustalenia, jak zmiany tu zachodzące oddziałują na ustalenia w zakresie prawa autorskiego. Rozważań tych nie można by skutecznie czynić bez podania przykładów istniejących map cyfrowych. Z uwagi na wielość i różnorodność desygnatów tego pojęcia, po wcześniejszej refleksji, autorka postanowiła objąć badaniem trzy konkretne modele map: 1) Geoportal.gov.pl, tworzony w ramach realizacji dyrektywy INSPIRE, stanowiący przykład modelu publicznego; 2) mapę OpenStreetMap (OSM), tworzoną przez internautów, stanowiącą przykład modelu prywatnego otwartego; 3) mapę tworzoną przez prywatny podmiot ExpertGis, stanowiącą przykład modelu prywatnego zamkniętego. Zapewne Czytelnik, korzystający w przeważającej mierze z dóbr i usług Google, spodziewa się w monografii szczegółowego omówienia Google Maps i odtworzenia jego konstrukcji prawnej. Autorka pragnie sprecyzować jednak, że nadrzędnym celem niniejszego opracowania było ukazanie mapy cyfrowej jako nowego konstruktu z punktu widzenia prawa autorskiego. Dlatego też postanowiła ograniczyć swe pole badawcze do trzech najprostszych i najbardziej reprezentatywnych przykładów, przedstawionych odpowiednio w trzech modelach. Ponieważ struktura i charakter prawny Google Maps są jeszcze bardziej złożone, pogłębianie analizy przez dodatkowy opis tego projektu byłoby bezcelowe, nadto zaciemniałoby prawdziwy obraz przedmiotu rozważań i jego zakres. Rozdział III kończy próba ustalenia, czy elementy składowe mapy, takie jak dane rastrowe, dane wektorowe, nazwy geograficzne, czcionka, tzw. pułapki mapowe i sygnał, są objęte ochroną prawa autorskiego. Celem precyzyjnego, ale też skrótowego językowo, ujęcia badań w tym obszarze autorka sięga do pojęcia zdolności ochronnej względem kolejnych elementów mapy, które to pojęcie zapożycza z prawa własności przemysłowej.

W rozdziale IV autorka próbuje ustalić, czy mapa cyfrowa stanowi znaną dotychczas kategorię prawa autorskiego, czy nie. Nawiązując ponownie do przykładów Geoportalu, map OSM i ExpertGis, ocenie poddaje zagadnienie, czy mapy te można klasyfikować jako utwór współautorski, dzieła połączone, dzieło zbiorowe, bazę danych, dzieło otwarte czy dzieło multimedialne. A może mapa cyfrowa stanowi przykład nowej kategorii autorskoprawnej?

Rozdziałowi V nieprzypadkowo nadano nietypowy dla monografii prawniczej tytuł „Money, money, money”. Zasadniczą tezą pracy było ustalenie i próba odpowiedzi na pytanie, czy mapa cyfrowa stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego i jaki jest zakres jej ochrony. Rozważania w powyższym obszarze zawarto w rozdziałach II, III, IV. Badania te byłyby jednak niepełne bez wyraźnego wskazania, że potrzeba ich prowadzenia stanowi wynik rosnącego potencjału geodanych i pojawiającej się silnej potrzeby ich komercjalizacji. Uwagi w tym rozdziale mają charakter generalny i poglądowy, a ich zadaniem jest ukazanie różnych modeli licencjonowania geodanych, z bardzo ogólnym odniesieniem do stanu prawnego w Polsce. Decyzję tę uzasadnia fakt budowania międzynarodowych infrastruktur informacji przestrzennych bazujących na różnych danych, pozyskiwanych na różnych licencjach i o jakże różnych celach. Stąd sprowadzenie prowadzonych tu badań wyłącznie do egzegezy i stosowania przepisów regulujących udostępnianie danych w Polsce byłoby niecelowe. Zagadnienie to, bardzo obszerne w swej naturze, znacznie przekraczałoby zresztą zręby przygotowanej pracy. Ukazane modele licencjonowania danych stanowią jedynie uzupełnienie rozważań nad charakterem prawnym mapy cyfrowej. O ich aktualności świadczy chociażby brzmienie dyrektywy zmieniającej dyrektywę re-use, która w motywie 5 wyraźnie precyzuje, że rosnące w tempie geometrycznym nagromadzenie danych oraz wsparcie komercyjnego ich wykorzystania wymaga nowych mechanizmów prawnych . Rozdział ten zamykają uwagi na temat big data i zagadnienia poszanowania prywatności przy okazji udostępniania danych geolokalizacyjnych. Z uwagi na ograniczoną objętość książki zagadnienie danych osobowych nie było przedmiotem szerszej uwagi.

Intencją autorki było ukazanie, że badania w zakresie istoty mapy cyfrowej z perspektywy stosowania prawa autorskiego i możliwości jej ochrony (a zwłaszcza jej elementów składowych, czyli tzw. danych) wywołują bezpośredni skutek w obszarze licencjonowania i powinny pozostawać nie bez znaczenia dla przyszłego projektowania polityki udostępniania danych geoprzestrzennych.

Badania nad przedstawianymi konstrukcjami prawnymi autorka prowadziła z wykorzystaniem metody komparatystycznej. Celem, jaki przyświecał doborowi systemów referencyjnych, było ukazanie w zwięzły sposób istniejących metod regulacji w różniących się między sobą porządkach prawnych. Stąd też autorka nie ukazywała tych samych systemów prawnych w każdym kolejnym rozdziale, lecz zdecydowała się na opis jednostkowych rozwiązań leżących w wachlarzu możliwych do przyjęcia koncepcji prawnych , chcąc uniknąć powierzchniowej lub nadmiernej analizy komparatystycznej. Wyselekcjonowała opisane rozwiązania prawne, kierując się znajomością rozwiązań zagranicznych, które powszechnie są dyskutowane w literaturze geoinformacji. Autorka nie stawia sobie za cel syntezy opisywanych kwestii, lecz ukazanie rozwijających się w społeczeństwach geoinformacyjnych w różnych krajach podobnych, jeśli nie tych samych, problemów. Skutkiem tego poszukuje funkcjonalnie ekwiwalentnych reguł lub proponuje przyjęcie takowych. Autorka ucieka także od analizy prawa obcego na poziomie deskryptywnym, na rzecz wykładni gramatycznej i funkcjonalnej. W procesie interpretacji skupia się na poszukiwaniu przykładów zastosowania badanych norm prawa obcego poprzez sięganie w znacznym stopniu do judykatury. Mając na uwadze, że wiele kwestii towarzyszących mapom nie doczekało się jeszcze regulacji prawnej, która jest w tym miejscu postulowana, autorka podjęła próbę interpretacji prawa na poziomie presupozycji w nadziei odnalezienia nadrzędnych zasad i wartości, którymi kierują się lub będą się kierować wybrani ustawodawcy, regulując w przyszłości zagadnienia z zakresu własności intelektualnej w sektorze geoinformacji i kosmicznym.

Autorka chciałaby podziękować za wsparcie naukowe prof. dr. hab. Wojciechowi Kowalskiemu (Uniwersytet Śląski w Katowicach) oraz oddanym kolegom: prof. UŚ dr. hab. Mirosławowi Pawełczykowi (Uniwersytet Śląski w Katowicach) i dr. Marcinowi Kulawiakowi (Politechnika Gdańska). Szczególne słowa podziękowania autorka pragnie przekazać prof. dr. hab. Ryszardowi Markiewiczowi (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie), któremu zawdzięcza niezwykle cenne rady i sugestie, jak też ukierunkowanie w rozważaniach prowadzonych w książce. Nadto podziękowanie należy się Dermotowi McNally, członkowi LWG OSMF, za pomoc w przygotowaniu opracowań graficznych i konsultacje techniczne. Pragnie podziękować także GIS-EXPERT sp. z o.o. za konsultacje oraz za umożliwienie jej wykorzystania produkowanych przez nich map cyfrowych na cele prowadzonej przez nią analizy prawnej. Bierze przy tym całkowitą odpowiedzialność za umieszczony w książce opis techniczny map i skorelowane z nim poglądy natury prawnej.

Monografia ta powstała jako wynik badań prowadzonych w ramach projektów „Odpowiedzialność prawna związana z korzystaniem z map w postaci baz danych” (24.02.2014 r. – 12.08.2015 r.), „Autorstwo «otwarte» map cyfrowych na przykładzie portali OpenStreetMap i WikiMapa” (12.04.2015 r. – 01.08.2016 r.), „Charakter prawny mapy cyfrowej – monografia prawnicza” (11.04.2016 r. – 01.05.2017 r.), „Regulacje prawne dla nowych technologii lokalizacyjnych” (11.04.2016 r. – 01.08.2018 r.), finansowanych z dotacji dla młodych naukowców.

Niniejsza monografia obrazuje stan prawny na 30.05.2017 r.

Autor fragmentu:

RozdziałI
GENEZA I ISTOTA KARTOGRAFII – ROZWÓJ FORM INFORMACJI PRZESTRZENNEJ W ASPEKCIE PRAWNYM

1.Rys historyczny rozwoju informacji przestrzennej

Rozważania historyczne poprzedzające analizę prawną pozwalają nakreślić tło regulacji prawnych, przybliżyć desygnat omawianej kategorii prawnej dzieła czy wreszcie dostrzec z szerszej perspektywy oddziaływanie czynników zewnętrznych na kształt ustawodawstwa .

Z początku mapa nie była uważana za dzieło niosące przekaz intelektualny lub artystyczny. Budziła zainteresowanie głównie jako przedmiot postrzegany w kategoriach przydatności, celowości i funkcjonalności. W literaturze przedmiotu twierdzi się wręcz, że umiejętność tworzenia map jest starsza od umiejętności pisania. Staje się to zrozumiałe, gdy mapę uznamy za wytwór o charakterze przede wszystkim użytkowym. Z czasem jednak kartografia stała się sztuką, o czym świadczyć może dbałość pierwszych kartografów o przyozdabianie swych map ornamentami, ozdobnymi literami i wymyślnymi różami wiatrów . Z upływem wieków coraz większą uwagę zaczęto zwracać także na metody barwienia, a składniki farb przechowywane były w ścisłej tajemnicy. W...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX