Wyrwiński Michał, Autorskie prawa osobiste w obrocie prawnym

Przedmiotem rozważań niniejszej publikacji jest sytuacja autorskich dóbr osobistych lub praw osobistych w różnych relacjach do czynności dokonywanych w ramach obrotu prawnego. Nie chodzi tylko o autorskie prawa osobiste opisane w art. 16 pr. aut. jako sensu stricto przedmiot czynności prawnych. Opisane zagadnienia dotyczą konsekwencji prawnych wynikających z czynności lub zdarzeń, które oddziałują na powstanie, wykonywanie lub naruszenie autorskich praw lub dóbr osobistych. Te zdarzenia lub czynności mogą wpływać na ocenę prawną związaną z autorskimi prawami lub dobrami osobistymi, poczynając od kwestii powstania czy też zakresu więzi twórcy z utworem, przez wykonywanie autorskich praw osobistych, korzystanie z ochrony tych praw, aż do zagadnień związanych z trwałością i realizacją uprawnień w tym zakresie po śmierci twórcy.

Problematyka związana z autorskimi prawami osobistymi jest zagadnieniem bardzo złożonym. Jak trafnie podkreślił S. Grzybowski: „Stworzenie dzieła, powstanie czegoś, czego poprzednio nie było, może prowadzić i doprowadza do powstawania i zawiązywania nowych stosunków społecznych nawet wówczas, gdy obowiązujący porządek prawny nie zawiera żadnych norm, które dałoby się zakwalifikować jako normy prawa autorskiego” . Zasady regulujące autorskie prawa osobiste skoncentrowane są przede wszystkim na aspektach ochronnych. W niniejszym opracowaniu pojęcie „obrót prawny” rozumiane jest szeroko, czyli jako czynności mające znaczenie prawne i dopuszczalne przez prawo, których konsekwencją jest zmiana treści lub zakresu praw i obowiązków podmiotów tego obrotu. Warto także zauważyć, że w sensie ekonomicznym podobne skutki można osiągnąć również w inny sposób niż przez dokonanie czynności prawnych . Z tej przyczyny zakresem analizy niniejszej pracy zostały objęte nie tylko autorskie prawa osobiste, rozumiane jako prawa podmiotowe, lecz także roszczenia wynikające z zagrożenia lub naruszenia autorskich praw osobistych. Tak zdeterminowany zakres badań wymaga również omówienia problematyki przedawnienia roszczeń. Nie ulega bowiem wątpliwości, że skutki zrzeczenia się określonego uprawnienia podmiotowego mogą być w pewnym sensie podobne do konsekwencji wynikających z przedawnienia roszczenia, tym bardziej, gdy skutki przedawnienia sąd bierze pod uwagę z urzędu, a nie na zarzut.

Należy także zasygnalizować, że specyfika polskiej regulacji autorskich praw osobistych wyrażająca ochronę nieograniczoną w czasie wymaga omówienia konsekwencji, jakie niesie ze sobą śmierć twórcy. Z tego względu istotne znaczenie ma nie tylko kwestia oceny charakteru prawnego i konsekwencji wykonywania autorskich praw osobistych po śmierci twórcy, lecz także skutki czynności, które zostały dokonane przez twórcę lub wobec twórcy za jego życia, biorąc pod uwagę ewentualną kwestię związania podmiotów wykonujących autorskie prawa osobiste po śmierci twórcy.

Poza zakresem monografii pozostają kwestie związane pośrednio z problematyką autorskich praw osobistych, lecz oparte na konstrukcji ochrony wynikającej z innej podstawy prawnej. W literaturze polskiej i obcej przedstawiane są argumenty wskazujące na możliwość poszukiwania ochrony dla interesów osobistych twórców, także na podstawie innych aktów prawnych, między innymi prawa znaków towarowych lub prawa konsumenckiego .

Główną metodą pracy jest metoda dogmatyczna, oparta na analizie treści przepisów prawa polskiego. Jako metoda pomocnicza zastosowana została analiza prawnoporównawcza, z zastrzeżeniem, że może być wykorzystana tylko wtedy, gdy istnieje podobieństwo modelu ochrony prawnej autorskich praw osobistych. W przeciwnym wypadku przyjęte odwołanie do przykładów rozwiązań stosowanych w obcych systemach prawnych ma raczej charakter poglądowy. Trudno bowiem poszukiwać argumentacji opowiadającej się za przyjęciem wykładni prawa stosowanej w systemie, który przyjmuje odmienne podstawowe założenia konstrukcji ochrony (np. monistyczny sposób postrzegania prawa autorskiego lub dopuszczalność zrzeczenia się autorskich praw osobistych w pewnym zakresie).