Gudowski Jacek (red.), Weitz Karol (red.), Aurea praxis. Aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego. Tom I.

P  rofesor Taduesz Ereciński urodził się dnia 16 września 1946 r. w Łodzi jako trzecie dziecko Władysławy vel Matyldy Erecińskiej de domo Branczewskiej i Kazimierza Erecińskiego, profesora medycyny, absolwenta Wydziału Medycznego Uniwersytetu Warszawskiego, współtwórcy i kierownika I i II Kliniki Chorób Dzieci oraz dyrektora Instytutu Pediatrii Akademii Medycznej w Gdańsku. Imię na chrzcie otrzymał po stryju, doktorze prawa, asystencie profesora Alfreda Ohanowicza na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, zamordowanym przez Niemców w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen. Symboliczny patronat stryja prawnika można postrzegać jako znak wytyczający drogę zawodową Jubilata. Rodzeństwo poszło śladami ojca, podejmując studia w Akademii Medycznej w Warszawie; siostra Maria Erecińska Silver została profesorem farmakologii w University of Pennsylvania w Filadelfii, a brat Jan Ereciński profesorem pediatrii i kardiologii dziecięcej, pełniąc przez wiele lat funkcję kierownika Kliniki Kardiologii Dziecięcej i Wad Wrodzonych Serca w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Gdańsku.

Dzieciństwo spędził Tadeusz Ereciński w Łodzi, skąd w 1958 r. przeprowadził się do Gdańska, gdzie uczęszczał do IX Liceum Ogólnokształcącego im. Giuseppe Di Vittorio, w którym w 1963 r. zdał egzamin dojrzałości. W tym samym roku podjął studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1968 r. z wynikiem bardzo dobrym, broniąc pracy magisterskiej pt. Zakres związania oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania sądu pierwszej instancji oraz sądu rewizyjnego przy ponownym rozpoznaniu sprawy, przygotowaną pod kierunkiem profesora Jerzego Jodłowskiego, uhonorowaną nagrodą Rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Na zakończenie studiów zdobył także pierwszą nagrodę na V Ogólnopolskim Zjeździe Kół Naukowych Młodych Prawników (Lublin 1968).

W październiku 1968 r. rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną w Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego jako asystent stażysta, a następnie asystent i starszy asystent. Równolegle podjął w 1966 r. studia socjologiczne na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, kończąc je w 1971 r. po przygotowaniu – pod kierunkiem profesora Adama Podgóreckiego – i obronie pracy magisterskiej pt. Aspekty socjologiczne sądowego postępowania cywilnego.

Kariera naukowa Profesora Tadeusza Erecińskiego rozwijała się – dzięki wszechstronnemu przygotowaniu, talentowi i pracowitości – bardzo płynnie. W dniu 27 czerwca 1974 r. obronił rozprawę doktorską pt. Sądowe dochodzenie roszczeń z tytułu ubezpieczeń samochodowych, której promotorem był profesor Jerzy Jodłowski, a recenzentami profesorowie Witold Warkałło, Zbigniew Resich i Stanisław Włodyka. Rozprawa uzyskała drugą nagrodę w konkursie „Państwa i Prawa” (1975 r.), a w wersji książkowej, która ukazała się w 1976 r., nagrodę indywidualną trzeciego stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki (1977 r.). W krótkim okresie Profesor Tadeusz Ereciński przygotował rozprawę habilitacyjną pt. Prawo obce w sądowym postępowaniu cywilnym (1981), wysoko ocenioną przez recenzentów, profesorów Jerzego Jodłowskiego, Jerzego Jakubowskiego, Władysława Siedleckiego i Maksymiliana Pazdana. W dniu 18 maja 1981 r. odbyło się kolokwium habilitacyjne, po którym zapadła uchwała Rady Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego o nadaniu Jubilatowi stopnia doktora habilitowanego, zatwierdzona przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną ds. Kadr Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów w grudniu 1981 r. Rozprawa habilitacyjna uzyskała pierwszą nagrodę w konkursie „Państwa i Prawa” (1982).

Od 1974 r. Profesor Tadeusz Ereciński był zatrudniony w Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego na stanowisku adiunkta, od 1982 r. – docenta, a od 1991 r. – profesora nadzwyczajnego. W 1991 r. otrzymał tytuł naukowy profesora nauk prawnych, a od 1996 r. jest profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego.

W latach 70. i 80. XX w. odbył liczne staże zagraniczne w Coimbrze i Strasburgu (Międzynarodowy Wydział Nauczania Prawa Porównawczego), w Hadze (Akademia Prawa Międzynarodowego), w Amsterdamie i Salzburgu (kursy prawa amerykańskiego) oraz w Hamburgu (Instytut Zagranicznego i Międzynarodowego Prawa Prywatnego im. Maxa Plancka). W latach 1984–1985 był stypendystą Fundacji im. Alexandra von Humboldta na Uniwersytecie w Bonn oraz – ponownie – w Instytucie im. Maxa Plancka w Hamburgu.

Przez cały czas zatrudnienia w macierzystej Uczelni pełnił i pełni liczne funkcje akademickie. W latach 1969–1970 był opiekunem koła naukowego prawników (sekcja cywilistyczna), w latach 1972–1976 opiekunem praktyk prawno-gospodarczych, a następnie w latach 1980–1981 kierownikiem punktu konsultacyjnego Zawodowego Studium Administracyjnego w Płocku. W okresie od 1983 do 1987 r. był kierownikiem prawniczego studium stacjonarnego, w latach 1987–1990 prodziekanem Wydziału Prawa i Administracji, a w 1990 r. członkiem wydziałowej komisji oceniającej. Od 1997 r. do dzisiaj nieprzerwanie pozostaje kierownikiem Katedry (dawniej Zakładu) Postępowania Cywilnego, a od 2005 r. jest Przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Prawa Cywilnego. W ramach Instytutu zainicjował periodyczne spotkania naukowe pracowników poświęcone dyskusji nad węzłowymi zagadnieniami prawa cywilnego, handlowego i postępowania cywilnego. W toku kariery akademickiej prowadził i prowadzi wykłady, seminaria, konwersatoria i ćwiczenia z postępowania cywilnego, w tym w szczególności z międzynarodowego postępowania cywilnego, a także z postępowania przed organami państwa.

Profesor Tadeusz Ereciński był związany okresowo także z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, w którym w latach 1985–1990 – na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji – prowadził wykłady z postępowania cywilnego i prawa prywatnego międzynarodowego oraz seminarium magisterskie. Ponadto, w latach 1983–1984, był zatrudniony jako docent w Instytucie Badania Prawa Sądowego w Ministerstwie Sprawiedliwości. Od wielu lat jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, a od 2010 r. również Rady Naukowej Spółdzielczego Instytutu Naukowego.

Swoją wiedzę, zdolności i energię Jubilat poświęcił owocnej działalności kodyfikacyjnej i legislacyjnej. W 1990 r. wszedł w skład funkcjonującej wtedy Komisji ds. Reformy Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości, kierowanej przez profesora Witolda Czachórskiego, a w 1991 r. objął funkcję Przewodniczącego Zespołu Procesowego tej Komisji. W 1997 r., gdy powołana została Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego działająca przy Ministrze Sprawiedliwości, Profesor Tadeusz Ereciński objął funkcję jej Wiceprzewodniczącego, kierującego pracami nad projektami ustawodawczymi dotyczącymi prawa procesowego cywilnego. Po rezygnacji ze stanowiska Przewodniczącego Komisji przez Profesora Zbigniewa Radwańskiego, w dniu 1 lutego 2011 r. Prezes Rady Ministrów powierzył to stanowisko Jubilatowi.

W 1997 r. Profesor Tadeusz Ereciński został ekspertem Rady Europy, a w latach 2002–2010 z ramienia Polski był członkiem Europejskiej Komisji ds. Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ – European Commission for the Efficiency of Justice). W okresie od 1999 do 2007 r. wchodził w skład Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, a od 2009 r. jest członkiem Komitetu Doradczego ds. Prawa Europejskiego przy Ministrze Sprawiedliwości.

W latach 1974–1990 Jubilat był stałym współpracownikiem redakcji „Państwa i Prawa”, pełniąc funkcję redaktora merytorycznego działu cywilistycznego. Od 1991 r. jest redaktorem naczelnym „Przeglądu Sądowego”, uznanego i wysoko cenionego miesięcznika poświęconego prawnym zagadnieniom wymiaru sprawiedliwości. Od 2005 r. wchodzi w skład rady programowej „Europejskiego Przeglądu Sądowego”, od 2006 r. w skład kolegium redakcyjnego kwartalnika „Rodzina i Prawo”, a od 2008 r. w skład rady programowej kwartalnika „ADR. Arbitraż i Mediacja”. Ponadto jest członkiem rad programowych czasopism „Prokuratura i Prawo” oraz „Iustitia”, a także rady naukowej „Przeglądu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego”. Dzięki osobistemu zaangażowaniu i poparciu Profesora Tadeusza Erecińskiego w 2010 r. reaktywowany został „Polski Proces Cywilny” – czasopismo nawiązujące do tradycji dwutygodnika wydawanego pod tym tytułem w okresie międzywojennym. Jubilat jest obecnie członkiem rady programowej tego czasopisma.

Profesor Tadeusz Ereciński żywo angażuje się w środowisku procesualistów. W 2007 r., podczas Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego w Szczecinie-Niechorzu, przedstawił ideę powołania stowarzyszenia naukowego skupiającego specjalistów z zakresu postępowania cywilnego. Gdy powstało Towarzystwo Naukowe Procesualistów Cywilnych, zaangażował się aktywnie w jego działalność. Należy do członków założycieli Towarzystwa i jest członkiem jego zarządu.

Spośród polskich procesualistów cywilnych Profesor Tadeusz Ereciński jest obecnie osobą najbardziej znaną i uznaną za granicą. W zagranicznych systemach cytowań publikacji naukowych jest najczęściej powoływanym polskim autorem. Kilkakrotnie był autorem referatów krajowych na światowych kongresach Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Procesowego (International Association of Procedural Law – IAPL) – w Würzburgu (1983), Utrechcie (1987), Coimbrze-Lizbonie (1991) i Taorminie (1995). Od kilkunastu lat jest członkiem tego Stowarzyszenia. Od 2005 r. wchodzi w skład Rady Stowarzyszenia Naukowego Międzynarodowego Prawa Procesowego (Wissenschaftliche Vereinigung für Internationales Verfahrensrecht e.V.). Z uznaniem i wysoką oceną w środowisku międzynarodowym spotkała się konferencja tego Stowarzyszenia zorganizowana przez Jubilata w Warszawie w kwietniu 2005 r., poświęcona problematyce efektywności ochrony prawnej udzielanej przez sądy państwowe i polubowne (Effektivität des Rechtsschutzes vor staatlichen und privaten Gerichten). Związany jest również z niemiecko-austriacko-szwajcarskim stowarzyszeniem Vereinigung der Zivilprozessrechtslehrer.

Profesor Taduesz Ereciński regularnie uczestniczy w międzynarodowych konferencjach i sympozjach naukowych w różnych krajach w Europie i na innych kontynentach. Występował wielokrotnie w panelach dyskusyjnych dotyczących prawa europejskiego organizowanych m.in. w Europejskiej Akademii Prawa w Trewirze oraz European University we Florencji. Wyrazem Jego pozycji w środowisku naukowym za granicą jest okoliczność, że zapraszany jest do udziału w zagranicznych księgach pamiątkowych (m.in. ostatnio do księgi W.H. Rechbergera, 2006, K.D. Kerameusa, 2009 oraz A. Kaissisa, 2011/12).

Pod kierunkiem Profesora Tadeusza Erecińskiego dziewięć osób uzyskało stopień doktora nauk prawnych. Był recenzentem w wielu przewodach doktorskich i przewodach habilitacyjnych, a także w postępowaniach o nadanie tytułu naukowego profesora. Pełnił również rolę recenzenta w postępowaniu o nadanie godności doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest członkiem Stowarzyszenia Naukowego Collegium Invisibile, w ramach którego pełni rolę tutora naukowego.

W 1989 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. W 2008 r. uhonorowano Go „Medalem Komisji Edukacji Narodowej”, a w 2010 r. otrzymał nagrodę indywidualną pierwszego stopnia Prezesa Rady Ministrów.

Dorobek naukowy Profesora Tadeusza Erecińskiego stawia Go w rzędzie najznamienitszych przedstawicieli polskiej procesualistyki cywilnej w ostatnim stuleciu. Uderza rozległość problematyki badawczej; w pracy naukowej Jubilat podejmuje zagadnienia z różnych obszarów, poczynając od postępowania rozpoznawczego, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów postępowania dowodowego i środków zaskarżenia, przez materię międzynarodowego prawa postępowania cywilnego, krajowego i międzynarodowego arbitrażu handlowego, po dziedziny bliskie Mu jako Sędziemu Sądu Najwyższego – ustroju sądownictwa i niezawisłości sędziowskiej. W swych publikacjach łączy głęboką wiedzę teoretyczną z przenikliwością prezentowanych analiz, wyczuciem praktyki i prostotą komunikacji poglądów. Wykorzystuje znajomość obcych systemów prawnych i innych dziedzin prawa; często Jego rozważania mają odniesienia prawnoporównawcze i interdyscyplinarne. Cechuje Go umiejętność dostrzegania problemów węzłowych i oddzielania ich od kwestii nieistotnych, błyskotliwa wyobraźnia prawnicza, troska o to, aby wybierać koncepcje teoretyczne przydatne dla rozwiązywania problemów praktycznych, oraz wysoka kultura prowadzenia dyskursu naukowego. Na podkreślenie zasługuje, że Profesor Tadeusz Ereciński wywarł przemożny wpływ na rozwój polskiej procesualistyki cywilnej po przemianach społeczno-politycznych, które nastąpiły w 1989 r. Znaczna część publikacji Jubilata została opracowana w językach obcych; ukazały się w Niemczech, Austrii, Francji, Wielkiej Brytanii i Grecji.

W dziedzinie cywilnego postępowania rozpoznawczego Profesor Tadeusz Ereciński podjął w sposób całościowy problematykę zagadnień procesowych powstających w związku z sądową realizacją praw osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych, przedstawiając w swej rozprawie doktorskiej rozważania mające walor ogólny (np. co do teoretycznych aspektów szczególnych postaci współuczestnictwa procesowego). Do dzisiaj unikatowe znaczenie ma Jego rozprawa poświęcona socjologicznym aspektom sądowego postępowania cywilnego, w której po raz pierwszy w polskim piśmiennictwie prawniczym spojrzał przez pryzmat teorii grup społecznych na proces sądowy jako fenomen socjologiczny. Cenne są także rozprawy traktujące o zagadnieniach dowodu z dokumentu, dowodu z zeznań świadka (napisana wspólnie z M. Płachtą) i – pionierska (z 1976 r.), ale niestety nieopublikowana – na temat wydruku z komputera jako dokumentu w postępowaniu cywilnym. Wiele oryginalnych i przełomowych dla polskiej nauki i praktyki prawa procesowego cywilnego wypowiedzi Jubilata poświęconych jest problematyce środków zaskarżenia.

Na początku kariery naukowej zajmował się zagadnieniem związania sądu pierwszej instancji wykładnią dokonaną przez sąd rewizyjny. Czołowe miejsce w Jego dorobku zajmuje monografia dotycząca apelacji i kasacji, opublikowana w chwili przywrócenia tych środków odwoławczych do prawa polskiego w 1996 r. Zawarto w niej całościowe opracowanie apelacji i kasacji na tle dorobku doktryny okresu międzywojennego i współczesnych standardów europejskich. Praca ta wywarła nieoceniony wpływ na rozwój nauki i praktyki sądów, wyznaczając w przeważającej mierze jego kierunek; Autor przygotował później jej nową wersję, ograniczoną do apelacji. Profesorowi Tadeuszowi Erecińskiemu zawdzięczamy również w znacznej mierze stworzenie teoretycznych, aksjologicznych i pragmatycznych podstaw ograniczenia dostępności skargi kasacyjnej (kasacji) w postępowaniu cywilnym w postaci mechanizmu selekcji (tzw. przesądu). W swych publikacjach wykazał zasadność takiego ograniczenia, nawiązując do współczesnych standardów międzynarodowych, tendencji światowych i funkcji ustrojowych najwyższej instancji sądowej. Jako jeden z pierwszych odrębną rozprawę poświęcił problematyce skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a w kilku wypowiedziach podejmował również zagadnienia zwalczania przewlekłości postępowania. Zwrócił także uwagę na konieczność postrzegania efektywności postępowania cywilnego zarówno przez pryzmat regulacji ustrojowych sądownictwa powszechnego, jak i rozwiązań procesowych.

Profesor Tadeusz Ereciński, obserwując rozwój orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz jego wpływ na kształt i funkcjonowanie Kodeksu postępowania cywilnego, dostrzegł potrzebę konfrontacji w tym zakresie stanowiska nauki postępowania cywilnego i sędziów Trybunału. Ideą tą zaraził środowisko procesualistów cywilnych i przy udziale współpracowników zorganizował Zjazd Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego w Serocku (24-26 września 2009 r.), w czasie którego przeprowadzony został dyskurs naukowy specjalistów z zakresu prawa procesowego cywilnego i sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Było to wydarzenie bezprecedensowe. Zaowocowało przygotowaniem do druku zbioru studiów, rozpraw i głosów w dyskusji, który odbił się szerokim echem w całym kraju.

Prawdziwą pasją Jubilata niemal od początku Jego kariery naukowej pozostaje problematyka międzynarodowego postępowania cywilnego. Pasją tą zaraził się jeszcze w czasach studenckich, kiedy zetknął się z profesorami Jerzym Jodłowskim, Jerzym Trammerem i Cezarym Berezowskim. Od początku Jego pragnieniem było naukowe opracowanie zagadnień sądowego stosowania prawa obcego, które zrealizował przygotowując rozprawę habilitacyjną – pierwszą w polskiej nauce dotyczącą międzynarodowego prawa procesowego cywilnego. Rozprawa ta, podobnie jak inne prace poświęcone stosowaniu prawa obcego, miała pionierski i fundamentalny charakter w polskiej nauce. Jubilat nie tylko jako pierwszy podjął wskazane zagadnienie, lecz dokonał jego precyzyjnej teoretycznej i dogmatycznej analizy przy wykorzystaniu dorobku i judykatury innych państw. Wyniki jego badań mają wymiar ponadczasowy i stanowią trwały wkład w rozwój polskiej nauki międzynarodowego prawa procesowego cywilnego oraz prawa prywatnego międzynarodowego. Należy dodać, że liczne rozprawy, artykuły i glosy Profesor Tadeusz Ereciński poświęcił innym szczegółowym zagadnieniem międzynarodowego procesu cywilnego, w szczególności jurysdykcji krajowej koniecznej oraz przesłankom uznawania i wykonywania zagranicznych orzeczeń. Jest również współautorem jedynego systemowego opracowania tej dziedziny w polskiej literaturze, przygotowanego wspólnie z Janem Ciszewskim. Uznawany jest zgodnie za najwybitniejszego polskiego specjalistę i jednego z najlepszych w Europie w zakresie międzynarodowych aspektów postępowania cywilnego.

Ważną dziedziną aktywności naukowej Jubilata od początku lat 80. ubiegłego wieku jest problematyka sądownictwa polubownego, ze szczególnym uwzględnieniem międzynarodowego arbitrażu handlowego, a w ostatnich latach również mediacji w sprawach cywilnych. Najpierw opublikował cenne studia dotyczące problemów dowodzenia i prawa właściwego w arbitrażu, klauzul arbitrażowych i skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, oparte na szerokich i wnikliwych badania prawnoporównawczych, które przeprowadził podczas pobytu na stypendium naukowym Fundacji im. Aleksandra von Humboldta w Bonn i Hamburgu (1984–1985). Zainteresowania naukowe sądownictwem polubownym ukoronowane zostały w obszernej monografii, wydanej wspólnie z Karolem Weitzem, przygotowanej już po wejściu w życie nowej polskiej regulacji arbitrażu, wzorowanej na ustawie wzorcowej UNCITRAL z 1985 r. Książka ta została wysoko oceniona w środowisku arbitrażowym ze względu na jasność wywodu, bogactwo podjętych problemów i – co w pracach Jubilata jest zwyczajem – wykorzystanie szerokiego materiału prawnoporównawczego.

Profesor Tadeusz Ereciński kontynuuje badania naukowe w zakresie arbitrażu; tylko w ostatnim czasie przygotował rozprawy poświęcone problematyce stwierdzenia wykonalności zagranicznych wyroków arbitrażowych, poufności w arbitrażu oraz wyłączenia arbitrów. Głos Profesora i jego stanowisko są powszechnie szanowane w dyskusji nad zagadnieniami sądownictwa polubownego, czego wyrazem jest Jego udział – jako wykładowcy – niemal w każdej liczącej się konferencji poświęconej tej dziedzinie.

Jubilat jest również autorytetem w dziedzinie ustroju sądownictwa. Gdy nastąpiły zmiany społeczno-polityczne w 1989 r., jako jeden z pierwszych podjął dyskusję nad zagadnieniami gwarancji niezawisłości sędziowskiej i niezależności władzy sądowniczej w demokratycznej Polsce. Zajął się w szczególności problematyką pozycji ustrojowej Krajowej Rady Sądownictwa i zmian w regulacji sądów powszechnych. Wraz z Jackiem Gudowskim i Józefem Iwulskim opracował pierwszy w polskim piśmiennictwie tak obszerny i wszechstronny komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, który ukazał się w dwóch wydaniach (2002 i 2009). W swych publikacjach zajmował się również problematyką pozycji ustrojowej notariusza oraz jego odpowiedzialności cywilnej i dyscyplinarnej.

Opis działalności naukowej Jubilata byłby niepełny bez przypomnienia o dwóch kolejnych jej aspektach. Profesor Tadeusz Ereciński jest redaktorem i współautorem (z Jackiem Gudowskim, Marią Jędrzejewską i Janem Ciszewskim, a w ostatnich latach także z Henrykiem Pietrzkowskim i Karolem Weitzem) najpoważniejszego i najobszerniejszego w polskiej nauce komentarza do Kodeksu postępowania cywilnego, którego kolejne wydania – w liczbie kilkunastu – ukazują się od 1997 r. Komentarz ten jest dziełem szczególnym, obiektem nieustającej troski i starań Jubilata o jego ciągłe doskonalenie. Zawiera wnikliwe przedstawienie wszystkich zagadnień uregulowanych w Kodeksie postępowania cywilnego. Ze względu na wielokrotne zmiany Kodeksu, kolejne wydania komentarza są systematycznie uzupełniane, pogłębiane i rozbudowywane. Zakres zagadnień, które w ramach komentarza opracował Jubilat, stanowi znakomite odzwierciedlenie rozległości obszarów Jego badań naukowych; jest autorem uwag dotyczących wpływu wyroku karnego na postępowanie cywilne, mediacji, dowodów i postępowania dowodowego, postanowień, apelacji i skargi kasacyjnej, postępowań odrębnych w sprawach małżeńskich i ze stosunków między rodzicami a dziećmi, tzw. postępowań regulacyjnych, postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, postępowania w sprawach z zakresu przedsiębiorstw państwowych, postępowania zabezpieczającego, jurysdykcji krajowej, stosowania prawa obcego, uznawania i wykonywania orzeczeń zagranicznych i większości kwestii z zakresu sądownictwa polubownego.

Należy wreszcie podkreślić, że Profesor Tadeusz Ereciński był w 2004 r. inicjatorem dyskusji nad potrzebą opracowania nowego kodeksu postępowania cywilnego. Od tego czasu wspiera ideę nowej kodyfikacji procesowej, poruszając w swych wypowiedziach także zagadnienia szczegółowe, związane z jej kształtem (np. w zakresie postępowań procesowych odrębnych).

Dorobek naukowy Jubilata to wciąż otwarta księga, której kolejne karty zapełnia nowymi publikacjami; każda jest wydarzeniem i stanowi ważny głos w dyskursie naukowym. Miarą drzemiącej w Profesorze energii twórczej, ale także wyrazem pozycji i uznania w środowisku naukowym, jest okoliczność, że podjął się – przy pełnej akceptacji całej społeczności procesualistów cywilnych – funkcji redaktora naczelnego „Systemu Prawa Procesowego Cywilnego”.

Oddzielnym, płodnym obszarem działalności zawodowej Profesora Tadeusza Erecińskiego jest wymiar sprawiedliwości. Działalność tę łączy ściśle z badaniami naukowymi, twórczo je w ten sposób wzbogacając i całą swoją karierą oraz dokonaniami zadając kłam Wergiliańskiej tezie aurea praxis, sterilis theoria.

W latach 1970–1972 odbył pozaetatową aplikację sądową w okręgu Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy, zakończoną egzaminem sędziowskim zdanym z wynikiem bardzo dobrym, a następnie – w okresie 1974–1980 był ławnikiem Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy, orzekającym w wydziale rodzinnym i w ten sposób poznającym „na własnej skórze” trudy jurysdykcji oraz praktyczne działanie prawa procesowego. Rozstrzygał także spory jako arbiter Kolegium Arbitrów przy Polskiej Izbie Handlu Zagranicznego (1987–1990) i nadal pozostaje na liście arbitrów Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej.

Jako młody pracownik naukowy prowadził wykłady dla sędziów sądów powszechnych oraz interesował się pracą wymiaru sprawiedliwości, kształtując w ten sposób swoje późniejsze zainteresowania ustrojem sądów. Spotkania z sędziami pozwoliły Mu formować obraz warsztatu sędziowskiego oraz dostrzegać problemy – mocne i słabsze strony – odpowiedzialnej służby sędziowskiej.

Przełom w karierze Jubilata przyniosły przemiany społeczno-polityczne 1989 r. W listopadzie 1990 r. został sędzią Sądu Najwyższego w Izbie Cywilnej. Do kandydowania na ten urząd nakłonił Go starszy kolega z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, profesor Adam Strzembosz, wówczas Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. W ten sposób Profesor Tadeusz Ereciński wziął czynny udział we współtworzeniu i kształtowaniu wizerunku odnowionego Sądu Najwyższego demokratycznej Polski.

Od początku pracy orzeczniczej Sędzia Tadeusz Ereciński stał się jednym z filarów Izby Cywilnej, biorąc udział w wydaniu wielu ważnych orzeczeń, wielokrotnie jako sprawozdawca. W trwałym dorobku pozostaną zwłaszcza judykaty ferowane przez powiększone składy Sądu Najwyższego, spośród których bez wątpienia na pierwszym miejscu trzeba wymienić uchwałę pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1992 r., Kw.Pr. 5/92. Przyjęto w niej, że podejmowane w latach 1950-1989 uchwały Sądu Najwyższego, zawierające wytyczne w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej, nie mają mocy zasad prawnych. W uzasadnieniu uchwały, którego autorem był Sędzia Tadeusz Ereciński, zwracają uwagę argumenty ustrojowe, uwypuklające niezawisłość sędziowską oraz niezależność sądów. We współczesnych wypowiedziach piśmiennictwa często wracają także użyte w uchwale sformułowania dotyczące pojmowania jednolitości orzecznictwa, wówczas mające walor aksjologiczny, uzasadniające odejście od praktyk stosowanych przed 1989 r., a dzisiaj stanowiące interesujący punkt odniesienia w toczącej się dyskusji nad funkcjami Sądu Najwyższego oraz nad instytucją skargi kasacyjnej.

Duże znaczenie dla praktyki miała „debiutancka” uchwała Jubilata, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 15 marca 1991 r., III CZP 13/91, której nadano moc zasady prawnej, stwierdzająca, że uchylenie – na skutek rewizji nadzwyczajnej – postanowienia sądu rejestrowego zarządzającego wpis do rejestru handlowego i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania nie stanowi podstawy do wykreślenia spółki przez sąd rejestrowy. Uchwała wywarła istotny wpływ na odradzającą się wówczas i żywiołowo rozwijającą działalność gospodarczą spółek kapitałowych oraz na ich odpowiedzialność za zaciągane zobowiązania. Te same walory i podobne znaczenie praktyczne należy przypisać uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7 kwietnia 1993 r., III CZP 23/93, w której stwierdzono, że zaniżenie wartości wnoszonego wkładu niepieniężnego na pokrycie udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie powoduje nieważności umowy zawiązującej taką spółkę oraz pozostaje bez wpływu na odpowiedzialność spółki w razie jej niewypłacalności. W uzasadnieniu uchwały znalazły się nowatorskie rozważania dotyczące związków kodeksu cywilnego i kodeksu handlowego.

Bardzo blisko naukowych zainteresowań Jubilata pozostawały uchwały składów powiększonych z dnia 12 czerwca 1992 r., III CZP 48/92, oraz z dnia 13 maja 1996 r., III CZP 184/95. Pierwsza dotyczyła przysposobienia dziecka polskiego w aspekcie prawa międzynarodowego i postanowień konwencyjnych, druga zaś problematyki ubezpieczeń komunikacyjnych w aspekcie prawa procesowego cywilnego. Po raz kolejny praktyka spotkała się z teorią; Sędzia Ereciński otrzymał niepowtarzalną możliwość skonfrontowania i przetestowania w praktyce dokonań Profesora Erecińskiego.

Niepodważalnym dorobkiem Jubilata są także te uchwały, które zostały podjęte przez składy powiększone Sądu Najwyższego orzekające pod Jego przewodnictwem. Nie ulega wątpliwości, że miał istotny wpływ na ich treść. Tych uchwał zapadło ponad sto, a wiele z nich przyczyniło się do rozwoju prawa procesowego cywilnego w takim samym stopniu, jak dzieła naukowe Jubilata. Należy wymienić zwłaszcza uchwały z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, z dnia 5 kwietnia 2006 r., III CZP 121/05 i z dnia 27 czerwca 2007 r., III CZP 152/06 – rozstrzygające o drodze sądowej; uchwały z dnia 10 stycznia 1997 r., III CZP 116/96, z dnia 21 września 2000 r., III CZP 14/00, z dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, z dnia 8 lipca 2008 r., III CZP 154/07 i z dnia 23 stycznia 2009 r., III CZP 118/08 – zawierające wykładnię przepisów normujących pełnomocnictwo procesowe; uchwały z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 i z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 – dotyczące postępowania apelacyjnego, a także uchwały z dnia 2 października 1997 r. III CZP 27/97, z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, z dnia 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00, z dnia 12 lipca 2001 r., III CZP 22/01 i z dnia 17 lutego 2009 r., III CZP 117/08 – objaśniające istotę postępowania kasacyjnego. Także te uchwały są świetnym przykładem harmonijnego i twórczego przenikania się praktyki z nauką prawa. W ostatnim okresie Jubilat brał udział – jako przewodniczący składu – w wydaniu precedensowego orzeczenia z dnia 29 października 2010 r., IV CSK 465/09, w którym Sąd Najwyższy przyjął, że na obecnym etapie rozwoju prawa międzynarodowego publicznego państwu niemieckiemu przysługuje immunitet jurysdykcyjny w sprawach o roszczenia z czynów niedozwolonych popełnionych przez niemieckie siły zbrojne podczas drugiej wojny światowej na terenie Polski.

Od początku obecności w Izbie Cywilnej Sędzia Tadeusz Ereciński blisko współpracował z ówczesnym Prezesem Sądu Najwyższego, kierującym pracą Izby Cywilnej, Stanisławem Rudnickim; gdy Prezes Rudnicki przeszedł w stan spoczynku, Jubilat zastąpił go – z dniem 21 listopada 1996 r. – na stanowisku Prezesa Sądu Najwyższego i pełni tę funkcję do dziś. Kontynuuje piękne tradycje zapoczątkowane i utrwalane przez poprzednika, oczywiście odciskając w działalności Izby Cywilnej także swoje oryginalne piętno.

Do izbowego „rytuału” należą comiesięczne narady, zawsze poświęcone ważnym, aktualnym problemom prawnym. Dzięki inicjatywie i rozległym stosunkom Jubilata w środowisku prawniczym sędziowie Izby Cywilnej goszczą luminarzy polskiej nauki, reprezentujących różne dziedziny prawa, różne szkoły prawnicze, odmienne temperamenty badawcze oraz urozmaicone osiągnięcia zawodowe. W związku z tym kwitnie, ku pożytkowi jurysprudencji, wymiana doświadczeń między prawnikami różnych specjalności, a sędziowie Sądu Najwyższego mają nieustającą okazję poszerzania horyzontów zawodowych. Swoją markę zyskały także coroczne konferencje wyjazdowe, zawsze świetnie zorganizowane, z trafnym doborem tematów i – co równie ważne – lokowane w bardzo atrakcyjnych zakątkach kraju. Niekwestionowaną zasługą Prezesa Tadeusza Erecińskiego jest także upowszechnienie wśród sędziów Sądu Najwyższego problematyki prawa europejskiego oraz kwestii związanych, najpierw z wstąpieniem, a potem z obecnością Polski w Unii Europejskiej.

Należy podkreślić, że choć pierwszy asystent sędziego pojawił się w Izbie Cywilnej przed rozpoczęciem prezesury Sędziego Tadeusza Erecińskiego, to jednak dynamiczny rozwój tej nowej instytucji w Sądzie Najwyższym jest bez wątpienia Jego dziełem. Swą magnetyczną osobowością uczonego oraz głęboką wiarą w młodzież zdołał przyciągnąć do Izby najwybitniejszych prawników młodego pokolenia, świetnie wykształconych, pełnych energii, ambicji i zapału; ich pomocniczy i usługowy, choć wielce praktyczny i nierzadko konceptualny współudział w pracach jurysdykcyjnych Izby jest trudny do przecenienia. Budując swoje kariery naukowe i zawodowe, dzięki pracy w Izbie Cywilnej zyskują wyjątkową okazję do wzbogacania swych doświadczeń i bezpośredniego konfrontowania dogmatyki prawniczej z praktyką sądową w najlepszym wydaniu. Nie ma wątpliwości, że już niedługo nasza jurysprudencja będzie obficie korzystać z tych niespotykanych dotychczas doświadczeń. To będzie także zasługa Prezesa Tadeusza Erecińskiego.

Szkicując sylwetkę Jubilata jako sędziego nie można pominąć jego stałych kontaktów z sędziami sądów powszechnych, rozpoczętych obiecująco jeszcze wtedy, gdy był początkującym naukowcem. Nie da się zliczyć studiów podyplomowych, konferencji, szkoleń i pojedynczych wykładów, w których Jubilat uczestniczył, poświęconych szerzeniu wśród sędziów polskich wiedzy o procesie cywilnym i prawie europejskim. Był zawsze do dyspozycji sędziów – teraz już czas i nadmiar innych zajęć na to nie pozwala – jeździł po Polsce, często namawiając do tych wyjazdów kolegów, sędziów Sądu Najwyższego, zapracowanych i z trudem znajdujących czas na działalność dydaktyczną. Kontakty z sędziami wszystkich szczebli Prezes Tadeusz Ereciński bardzo sobie cenił, przekazując swą bogatą wiedzę, ale też czerpiąc ze spotkań z sędziami wiele nauk dla siebie. Spotkania „w terenie” i związane z tym rozeznanie w środowisku sędziowskim zaowocowały nominacjami do Sądu Najwyższego. Dzięki dobremu oku Jubilata do Izby Cywilnej trafili utalentowani sędziowie sądów apelacyjnych; rozwijają tu swe zdolności i realizują zawodowe marzenia.

Znana jest otwartość Profesora i Sędziego Tadeusza Erecińskiego na argumenty, na dyskusję, na poglądy innych. Słucha otoczenia i nie upiera się przy swoim zdaniu, jeżeli w poglądach rozmówcy odnajduje rację lub inne, obiecujące ciekawymi konkluzjami, twórcze spojrzenie na analizowany problem. Widząc w przekształcaniu i modelowaniu poglądów jeden z ważnych czynników postępu i produktywnego niepokoju naukowego, umie ustąpić nawet wtedy, gdy głosił i utrwalał w piśmiennictwie zapatrywania odmienne.

Sędziów Izby Cywilnej potrafił zarazić aktywnością i inicjatywą oraz skłonić do odkrywania w sobie nieznanych dotychczas możliwości i talentów. Jednocześnie chętnie wysłuchuje ich rad, konsultuje się, sięga po pomysły innych. Część swych osiągnięć, co bez oporów podkreśla, zawdzięcza swoim najbliższym współpracownikom, kolegom i przyjaciołom; umie i chce korzystać z ich pomocy i wsparcia. Empatia poznawcza, szukanie w dyskusji kompromisu, a nie punktów spornych, łagodność i ciepło przekazu stanowią niewątpliwie wielki atut intelektualny także w pracy sędziowskiej. Jej istotą – co Jubilat przywdziewając sędziowską togę doskonale rozumiał, a nawet „miał we krwi” – jest działanie metodyczne, konsekwentne, nierzadko mozolne, wolne od fajerwerków, pełne szacunku dla zdania innych, przesycone dobrocią dochodzenie do prawdy i do tego jedynego, słusznego, sprawiedliwego rozstrzygnięcia. Tadeusz Ereciński jako sędzia i prezes dba o taki obraz wymiaru sprawiedliwości, w którym wyrok sądu orzekającego w składzie kolegialnym jest naprawdę wartościowy tylko wtedy, gdy stanowi efekt ważenia poglądów, redukowania rozdźwięków, kompromisu, wzajemnej akceptacji, a nie rezultat walki, targu, licytacji zdań odrębnych czy tylko wynik zwykłego, mechanicznego głosowania. Izba Cywilna pod kierownictwem Jubilata wypracowała – i stara się dawać innym jako przykład – taki właśnie model sądzenia, spokojny, rozważny, wolny od zbędnego, jałowego uzewnętrzniania kontrowersji. Poszczególnym orzeczeniom nie odbiera to stanowczości i mocy, wysokiego profesjonalizmu oraz nie przeszkadza w osiąganiu obranego celu jurysdykcyjnego.

Klasyczne pojęcie jurysprudencji obejmuje – obok nauki prawa i orzecznictwa sądowego – także legislację. I w tej dziedzinie Jubilat odcisnął swe mocne piętno, będąc jednym z głównych kodyfikatorów prawa prywatnego i procesowego cywilnego III Rzeczypospolitej. Najpierw jako członek Komisji ds. Reformy Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości, a następnie jako Wiceprzewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości oraz przewodniczący lub członek licznych zespołów problemowych tej Komisji jest twórcą lub współtwórcą najważniejszych reform przeprowadzonych w tych dziedzinach po 1989 r., w tym przede wszystkim prawa postępowania cywilnego. Był w szczególności jednym z autorów reformy systemu środków odwoławczych w 1996 r., jak również dalszych jego zmian w 2000 i 2004 r. Jest współautorem nowej regulacji sądownictwa polubownego z 2005 r., regulacji instytucji mediacji z 2005 r., reformy międzynarodowego prawa postępowania cywilnego z 2008 r. oraz ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym z 2009 r. Brał ponadto czynny udział w pracach nad reformą przepisów o postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym, przyjętych w 2004 r., jak również w pracach nad nowym prawem upadłościowym i naprawczym z 2003 r. Przewodniczył zespołowi problemowemu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, w ramach którego przygotowano projekt likwidacji postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych. Jako członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego był także obecny przy reformach prawa spółek, tworzeniu regulacji implementujących rozwiązania prawa europejskiego do polskiego porządku prawnego i kolejnych nowelizacjach kodeksu cywilnego. Obecnie, jako Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, kieruje podjętymi właśnie pracami nad nową kodyfikacją postępowania cywilnego.

Profesor Tadeusz Ereciński ma bogate doświadczenia kodyfikacyjne, a jego rozległa wiedza teoretyczna i wyczucie praktyki gwarantują, że przygotowywane pod Jego kierunkiem akty normatywne mają wysoki poziom legislacyjny. Wkład Jubilata w działalność kodyfikacyjną został doceniony; w 2010 r. otrzymał za pracę nad ustawą o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nagrodę Bona lex, przyznawaną pod patronatem Marszałka Sejmu przez „Gazetę Prawną”.

Jubilat jest uczonym o światowym formacie, prezentującym najwyższe walory naukowe i osobiste, z zaangażowaniem pełniącym służbę publiczną i mającym największy wpływ na kształtowanie oraz rozwój współczesnej procesualistyki cywilnej w Polsce. Każdy jednak, kto zetknął się z Profesorem – Jego przyjaciele, uczniowie, współpracownicy – może w Nim dostrzec nie tylko wybitnego naukowca i znakomitego sędziego, ale również, a może przede wszystkim – wspaniałego Człowieka. Zawsze służy radą i pomocą, wspiera i pokazuje, jak realizować plany i zamierzenia. Jego wychowankowie są nie tylko dumni z takiego Mistrza, ale przede wszystkim poczytują sobie za wielkie szczęście, że mogli się kształcić pod kierunkiem Człowieka tak otwartego i przyjaznego.

Na co dzień, dla bliskich i przyjaciół, Jubilat jest po prostu Tadeuszem, kolegą pełnym życzliwości i optymizmu, dobrym kompanem i spolegliwym powiernikiem. Żyje nie tylko prawem. Ma wiele zainteresowań i pasji. Jest zapalonym kibicem sportowym; pasjonuje się zwłaszcza lekkoatletyką, siatkówką i snookerem. Z wszystkich sztuk najbardziej umiłował film, a z wszystkich trunków – czerwone wino. Jest smakoszem, ceni dobrą kuchnię w dobrym towarzystwie i w pięknym otoczeniu. Kocha i odwiedza różne zakątki Polski, ale najbardziej i najczęściej Tatry, a Bukowina Tatrzańska jest azylem, do którego ucieka, ilekroć tylko znajdzie odrobinę wolnego czasu.

Panie Profesorze! Drogi Tadeuszu!

Gratulujemy osiągnięć i życzymy dalszych dokonań na polu nauki, służby sędziowskiej i kodyfikacji polskiego prawa. Życzymy także pociechy z bliskich – córki Anny oraz wnucząt.

Ta księga – dowód pamięci i dar licznych przyjaciół, wychowanków oraz współpracowników – niech będzie w dniu 65. urodzin Jubilata wyrazem prawdziwego uznania i szacunku. A także podziwu dla harmonii, jaką w Jego dorobku znalazły praktyka i teoria.

Aurea praxis, aurea theoria!

Jacek Gudowski, Karol Weitz