Wiktor Krzysztof, Wiśniewski Radosław, Ocena zbędności nieruchomości na cel wywłaszczenia w postępowaniu o zwrot nieruchomości wywłaszczonej w trybie art. 6 ustawy z 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości

Zgodnie z art. 136 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - dalej u.g.n., przesłanką zwrotu wywłaszczonej nieruchomości jest jej zbędność na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Ocena tej zbędności następuje w oparciu o kryteria z art. 137 u.g.n., które dotyczą okoliczności realizacji celu określonego w decyzji o wywłaszczeniu. Jednakże polskie powojenne regulacje wywłaszczeniowe nie zawsze przewidywały obowiązek wydania decyzji o wywłaszczeniu przy odejmowaniu własności. Dlatego też termin "decyzja o wywłaszczeniu" rozumieć należy szeroko jako każdy przewidziany prawem akt wywłaszczenia.

Szczególny tryb wywłaszczania, w którym nie wydawano decyzji o wywłaszczeniu, przewidywał m.in. art. 6 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości - dalej ustawa wywłaszczeniowa. Dopuszczał on wywłaszczenie na mocy umowy nabycia nieruchomości zawieranej w formie aktu notarialnego z jej właścicielem przed lub w toku właściwego postępowania wywłaszczeniowego. W takich przypadkach umowa nabycia nieruchomości jedynie ogólnie wskazywała cel nabycia albo też w ogóle takiego celu nie zawierała.

Inaczej zatem niż przy wydawaniu decyzji (w których obowiązkowo wskazywano cel wywłaszczenia, a przed ich wydaniem gromadzono dokumentację precyzyjnie ujmującą ów cel), w umowach z art. 6 ustawy wywłaszczeniowej cel nabycia w ogóle nie występuje albo określony jest ogólnikowo. Wówczas organy rozpatrujące wniosek o zwrot muszą samodzielnie ustalić cel wywłaszczenia w oparciu o stosowną dokumentację sprzed daty zawarcia umowy. Pojawiają się przy tym pytania o stopień szczegółowości ustaleń owego celu oraz to, czy zrealizowana na wywłaszczonej nieruchomości inwestycja – choć niezgodna z uszczegółowionym celem wywłaszczenia, lecz odpowiadająca ogólnemu przeznaczeniu planistycznemu terenu – może niweczyć przesłankę zwrotu z art. 136 ust. 3 u.g.n.