Lis Wojciech, Sadowska Monika, Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej. Komentarz

Pielęgniarki i położne to osoby, które współuczestnicząc w procesie terapeutycznym towarzyszą pacjentowi w utrzymaniu zdrowia, jak też w zmaganiu się z jego chorobą, zapewniając mu profesjonalną opiekę medyczną i wsparcie. Niemniej jednak przez długie lata zawody pielęgniarki i położnej miały charakter społeczno-charytatywny, a ich wykonywanie opierało się przede wszystkim na pełnieniu czynności opiekuńczo-pielęgnacyjnych oraz pomocniczych względem czynności wykonywanych przez lekarza. Było to dla nich krzywdzące. Trudno się zatem dziwić, że pielęgniarki i położne podjęły działania zmierzające do zapewnienia sobie niezależności od lekarzy i należytego miejsca w systemie ochrony zdrowia.

Determinacja pielęgniarek i położnych w dążeniu do samodzielności zawodowej spowodowała zmianę sposobu kształcenia obydwu tych zawodów, co w efekcie doprowadziło do uznania ich za integralną część systemu opieki zdrowotnej. Nie bez znaczenia w tej kwestii był dynamiczny rozwój wiedzy i praktyki medycznej, w obliczu którego rosło zapotrzebowanie na wykształconą i kompetentną pielęgniarkę i położną. Obecna dynamika i rozwój technologii medycznych oraz wzrost świadomości i oczekiwań pacjentów również stawiają przed nimi nowe wyzwania, związane już nie tylko ze świadczeniem usług medycznych, ale świadczeniem ich na odpowiednim poziomie.

Nie można także nie dostrzec przeobrażeń dokonujących się w długotrwałym procesie zmiany mentalności i poglądów społeczeństwa oraz środowiska medycznego w postrzeganiu uprawnień i zadań pielęgniarki i położnej w systemie opieki zdrowotnej. I chociaż przeobrażenia te następowały powoli i wymagały determinacji, to w efekcie środowiska zawodowe pielęgniarek i położnych obdarzono zaufaniem publicznym, powierzając im coraz więcej i bardziej odpowiedzialnych zawodowo zadań, które niejednokrotnie były zarezerwowane wyłącznie dla lekarzy. Obecnie pielęgniarki i położne są pełnoprawnymi partnerami w zespole terapeutycznym, są uprawnione do zgłaszania propozycji rozwiązań w procesie terapeutycznym pacjenta i podejmowania interwencji medycznych. Tym samym są odpowiedzialne za podejmowane decyzje względem pacjenta, jak też spoczywa na nich obowiązek działania zgodnie z obowiązującą wiedzą i praktyką medyczną, kodeksem etyki zawodowej i obowiązującymi normami prawa.

Normy te zostały wyrażone w ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej, która stanowi dla nich fundamentalny akt normatywny, pozwalający zdefiniować ich status i miejsce w systemie ochrony zdrowia. Pomimo doniosłości zawodów pielęgniarki i położnej oraz odnoszących się do nich przepisów prawnych ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej jak dotąd nie była przedmiotem naukowego zainteresowania. Niniejszy komentarz stanowi pierwsze ujęcie zagadnień wynikających z treści ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej. W istocie jednak jest on czymś więcej niż tylko jurydyczną analizą treści przepisów. W zamyśle autorów ma stanowić zbiór fundamentalnych zasad dotyczących wykonywania zawodów pielęgniarki i położnej. Są to zasady uniwersalne, mające zastosowanie do wszystkich osób wykonujących zawody pielęgniarki i położnej, obowiązujące niezależnie od formy prawnej wykonywania tych zawodów. Oznacza to, że są one wiążące oraz że muszą być przestrzegane przez pielęgniarki i położne w praktyce zawodowej.

W związku z tym naturalne jest, że adresatami komentarza są przede wszystkim pielęgniarki i położne oraz przyszli adepci obydwu tych zawodów. Niemniej jednak może być pomocny także dla wszystkich, którzy zetkną się z tą grupą profesjonalistów medycznych. Mamy nadzieję, że zawarte w komentarzu uwagi dotyczące interpretacji przepisów ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej będą pomocne dla jednych i drugich, pielęgniarkom i położnym zapewniając bezpieczeństwo prawne związane z wykonywaniem tych zawodów, natomiast tym, którzy zetkną się z tą grupą profesjonalistów medycznych, zapewniając bezpieczeństwo zdrowotne i usługi świadczone w sposób profesjonalny zgodny z obowiązującymi zasadami.

Korzystając z prawa przysługującego autorom, chcemy wyrazić szczególne podziękowania recenzentom: Pani prof. Annie Ksykiewicz-Dorocie z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie i Pani prof. Dorocie Karkowskiej z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Ich cenne sugestie pozwoliły zwrócić uwagę na kwestie, które mają ogromne znaczenie z punktu widzenia praktyki medycznej i prawniczej oraz wyeliminować niedociągnięcia, których autorzy, z natury rzeczy mniej krytyczni wobec swoich dzieł, nie zawsze potrafią dostrzec.

Oczywiste jest, że najbardziej satysfakcjonujące dla autorów jest przygotowanie dzieła, które będzie przydatne i wyzwoli w Czytelniku emocje będące podstawą do dalszych refleksji i twórczych dyskusji. Słowa podziękowania kierujemy także do zespołu Wydawnictwa Wolters Kluwer sp. z o.o. za pomoc w opracowaniu komentarza, bez której satysfakcja i nasza i mamy nadzieję Czytelnika nie byłaby możliwa.

Ze względu na termin publikacji, który zbiega się z Międzynarodowym Dniem Pielęgniarki i Położnej obchodzonym 12 maja, wszystkim pielęgniarkom i położnym życzymy, by w codziennej pracy nie zagubić tego, co stanowi o istocie zawodu – dobra człowieka potrzebującego pomocy. To zadanie niełatwe, wymagające przede wszystkim cierpliwości i pokory, na którą nie zawsze łatwo się zdobyć, ale także profesjonalizmu w działaniu i ciągłego dbania o podnoszenie swoich kompetencji w zasadzie we wszystkich sferach życia. Niech nie opuszcza Państwa nieustanna troska o prestiż wykonywanego zawodu i własny rozwój, zwłaszcza że wartości te determinują pozycję pielęgniarek i położnych wśród innych zawodów medycznych oraz sposób ich postrzegania.

Monika Sadowska, Wojciech Lis

Lublin, kwiecień 2019 r.