Kwapisz Krystyna, Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz

Komentarze
Opublikowano: LexisNexis 2013
Stan prawny: 1 kwietnia 2013 r.
Autor komentarza:

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz

Autor fragmentu:

Wprowadzenie

Prawo do zabezpieczenia społecznego gwarantuje nam art. 67 Konstytucji RP. Każdy obywatel w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego może korzystać z różnych form zabezpieczenia społecznego. Jak słusznie zauważono w orzecznictwie i doktrynie, przepis art. 67 Konstytucji RP ma w poważnym stopniu znaczenie odsyłające, bo zakres i formy zabezpieczenia społecznego ma określać ustawa. Poza wskazaniem podstawowych sytuacji, gdy obywatelowi przysługuje prawo do zabezpieczenia społecznego, ustalenie spraw pozostałych zostało powierzone ustawodawcy zwykłemu. Regulacje ustawowe muszą być kształtowane w taki sposób, by z jednej strony uwzględniały istniejące potrzeby, a z drugiej - możliwości ich zaspokojenia (wyrok NSA z 10 lutego 2011 r., I OSK 1771/10, LexPolonica nr 2487785).

Jedną z fundamentalnych zasad, na których opiera się system ubezpieczeń społecznych, jest zasada równego traktowania wszystkich ubezpieczonych. Ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby spełniające warunki określone w przepisach komentowanej ustawy bez względu na płeć, narodowość, stan cywilny itp. Osoby te mają zagwarantowane, że będą równo traktowane w zakresie m.in. obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, obliczania ich wysokości, zasad i okresów wypłaty poszczególnych świadczeń. Za Sądem Najwyższym należy zauważyć, że równe traktowanie ubezpieczonych nie oznacza „jednakowości” stosunków ubezpieczenia społecznego wszystkich ubezpieczonych i każdego z nich. Tytuł ubezpieczenia jest jednym z usprawiedliwionych kryteriów dyferencjacji sytuacji ubezpieczonych, akceptowanym zarówno przez doktrynę, jak i orzecznictwo. Oznacza to, że zasady nabywania prawa do świadczeń przez ubezpieczonych będących pracownikami mogą być ukształtowane inaczej niż ubezpieczonych z innych tytułów, w tym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą. Szerzej o tej zasadzie będzie mowa w komentarzu do art. 2a (postanowienie SN z 8 lutego 2006 r., III UZP 3/05, LexPolonica nr 399705, OSNP 2007, nr 5-6, poz. 84).

Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych reguluje m.in. zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru, zasady, tryb i terminy zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych, prowadzenia ewidencji ubezpieczonych i płatników składek, rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Określa ona także zasady prowadzenia kont ubezpieczonych oraz kont płatników składek, działania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, organizację, zasady działania i finansowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Funduszu Rezerwy Demograficznej, a także sposób wykonywania kontroli wykonywania zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych, o czym szerzej będzie mowa w komentarzu do poszczególnych przepisów.

Komentowana ustawa wprowadziła od 1 stycznia 1999 r. nowe zasady finansowania ubezpieczeń społecznych. W miejsce jednolitej składki z tytułu ubezpieczeń społecznych odprowadzanej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przez pracodawcę za swoich pracowników wprowadzono cztery rodzaje ubezpieczenia społecznego: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenie rentowe, ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe. Część składek na ubezpieczenie społeczne pokrywa pracodawca z własnych środków, a część pracownik z „ubruttowionego” uprzednio wynagrodzenia.

W związku z tym podziałem dotychczasowa składka została podzielona na cztery składki przeznaczone na poszczególne rodzaje ubezpieczeń, tj. na ubezpieczenie emerytalne (19,52% podstawy wymiaru, przy czym pracownik i pracodawca płacą po 9,76% stopy procentowej składki liczonej od podstawy wymiaru), ubezpieczenie rentowe (8%, z której pracownik ponosi ciężar 1,5%, a pracodawca 6,50%), ubezpieczenie chorobowe (2,45% obciążająca wyłącznie pracownika) i ubezpieczenie wypadkowe, na które stopa procentowa składki jest zróżnicowana od 0,67% do 3,86% podstawy wymiaru i którą uiszcza pracodawca.

Z dniem 1 stycznia 2013 r. wydłużono wiek emerytalny, który - począwszy od 2013 r. - wzrasta o trzy miesiące każdego roku, aby osiągnąć docelowy wiek emerytalny wymagany przez ustawodawcę, tj. 67 lat. Wiek ten zostanie osiągnięty przez mężczyzn w 2020 r., a przez kobiety w 2040 r. Ustawodawca przewidział także możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, tzw. emeryturę częściową. Prawo do takiego świadczenia przysługuje kobietom w wieku 62 lat, które mają co najmniej 35 lat stażu ubezpieczeniowego, oraz mężczyznom, którzy ukończyli 65 lat i posiadają co najmniej 40 lat stażu ubezpieczeniowego.

System ubezpieczeń społecznych przewiduje waloryzację emerytur i rent. Zasady waloryzacji zostały szczegółowo uregulowane w art. 88-94 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Emerytury i renty podlegają corocznie waloryzacji od dnia 1 marca. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. W 2012 r. ustawodawca podjął decyzję o przeprowadzeniu tzw. waloryzacji kwotowej. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z 13 stycznia 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 118) przyjęto, że w 2012 r. waloryzacja od 1 marca polega na dodaniu do kwoty świadczenia, w wysokości przysługującej w dniu 29 lutego 2012 r., kwoty waloryzacji w wysokości 71 zł. Wprowadzona waloryzacja kwotowa, jako niekonstytucyjna z uwagi na naruszanie praw nabytych świadczeniobiorców, była przedmiotem ustaleń Trybunału Konstytucyjnego, który 19 grudnia 2012 r. orzekł, że kwotowa waloryzacja emerytur i rent zastosowana w 2012 r. była dopuszczalna, a ustawodawca ma dużą swobodę w wyborze sposobu waloryzacji, pod warunkiem że nie pogarsza ona poziomu życia emerytów i rencistów (wyrok TK z 19 grudnia 2012 r., K 9/12, LexPolonica nr 4403406, Dz. U. z 2012 r., poz. 1555; LexisNexis nr 4403406).

Niniejszy komentarz uwzględnia dużą nowelizację dokonaną na mocy przepisów ustawy z 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 637) oraz ustawy z 16 listopada 2012 r. o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce (Dz. U. z 2012 r., poz. 1342). Obie te ustawy weszły w życie 1 stycznia 2013 r.

Krystyna Kwapisz

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)

1.

W wyniku reformy systemu zabezpieczenia społecznego 1 stycznia 1999 r. weszły w życie przepisy, które radykalnie zmieniły polski system ubezpieczeń społecznych. Do końca 1998 r. mieliśmy do czynienia z jednym ubezpieczeniem społecznym. W wyniku przeprowadzonej reformy wyodrębniono ubezpieczenia emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (zwane w ustawie ubezpieczeniem chorobowym) oraz ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (zwane w ustawie ubezpieczeniem wypadkowym). Podstawą takiego podziału ubezpieczeń jest ryzyko ubezpieczeniowe, od którego chroni dane ubezpieczenie. Podział ten jest zawarty w treści komentowanego przepisu art. 1.

2.

Ubezpieczenie emerytalne chroni przed ryzykiem starości, gdyż z nią wiąże się zakończenie pracy czy świadczenia usług na podstawie umów cywilnoprawnych, inaczej mówiąc: wraz z osiągnięciem danego wieku kończy się działalność zarobkowa danej osoby. Z ubezpieczenia emerytalnego...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX