Szczucki Krzysztof, Ustawa o Sądzie Najwyższym. Komentarz, wyd. II

Minęły już dwa lata od wejścia w życie ustawy o Sądzie Najwyższym, która została uchwalona przez Sejm 8.12.2017 r., jako rezultat prac nad projektem przedłożonym przez Prezydenta RP. Kontekst uchwalenia tej ustawy był szczególny, zarówno w wymiarze społecznym, politycznym, jak i prawnym. Decyzja Prezydenta RP o przygotowaniu i złożeniu w Sejmie projektu ustawy poprzedzona była zwróceniem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia ustawy z 20.07.2017 r. o Sądzie Najwyższym. W debacie prowadzonej od momentu ogłoszenia projektu przygotowanego przez Prezydenta RP podniesiono bardzo dużo argumentów przemawiających zarówno za, jak i przeciw przyjętym w nim rozwiązaniom. Wśród argumentów odwoływano się do problematyki zgodności projektu z Konstytucją RP, z zobowiązaniami międzynarodowymi, a także podnoszono argumenty dotyczące zgodności z poszczególnymi elementami polskiego systemu prawa. Szeroko zakrojona dyskusja toczyła się także w trakcie prac parlamentarnych. W ich wyniku, na etapie prac w Sejmie, do projektu wprowadzono wiele poprawek. Ostatecznie Sejm uchwalił ustawę 8.12.2017 r., zaś Senat uchwałą z 15.12.2017 r. przyjął ją bez poprawek. Ustawa, podpisana przez Prezydenta RP 20.12.2017 r., została ogłoszona w Dzienniku Ustaw 2.01.2018 r. To spowodowało, że ustawa o Sądzie Najwyższym weszła w życie 3.04.2018 r.

Do momentu zakończenia prac nad niniejszym komentarzem ustawa o Sądzie Najwyższym została znowelizowana dziewięciokrotnie. Komentarz uwzględnia zmiany wprowadzone następującymi ustawami: ustawą z 6.03.2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo przedsiębiorców oraz inne ustawy dotyczące działalności gospodarczej (Dz.U. poz. 650); ustawą z 22.03.2018 r. o komornikach sądowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 121 ze zm.); ustawą z 12.04.2018 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. poz. 847); ustawą z 12.04.2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. poz. 848); ustawą z 10.05.2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1045); ustawą z 20.07.2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1443); ustawą z 21.11.2018 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. poz. 2507); ustawą z 14.12.2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości (Dz.U. z 2019 r. poz. 125) oraz ustawą z 20.12.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 190).

Kontrowersje, jakie wywołała komentowana ustawa, nie powodują, że przestaje ona obowiązywać. Weszła w życie 3.04.2018 r., co oznacza, że w tym dniu zaczęła też obowiązywać znakomita większość przyjętych w niej rozwiązań. Nowe rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę, w tym zwłaszcza nowa organizacja wewnętrzna Sądu Najwyższego, zmiany w postępowaniu dyscyplinarnym w sprawach sędziów Sądu Najwyższego, zmiany w przepisach regulujących status sędziego, wprowadzenie ławników Sądu Najwyższego oraz nowy nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi nadzwyczajnej, stanowią zakres nowości normatywnej tak szeroki, że zasadne wydawało się podjęcie próby skomentowania tych przepisów. Mimo upływu dwóch lat od wejścia w życie ustawy, opracowanie drugiego wydania komentarza wciąż było zadaniem charakteryzującym się wysokim poziomem trudności. Wszak rozwiązania te wciąż są nowością w systemie polskiego prawa, co oznacza, że nie doczekały się jeszcze pogłębionej obudowy doktrynalnej ani tym bardziej orzeczniczej.

Niewątpliwie ciekawy materiał badawczy, a jednocześnie poważne wyzwanie dla komentatora, stanowią formułowane wciąż wypowiedzi krytyczne wobec postanowień ustawy oraz metod ich stosowania. Materia dotycząca Sądu Najwyższego, nie tylko sama ustawa, ale także normy prawne ulokowane w innych aktach prawnych, była przedmiotem orzecznictwa sądów i trybunałów zarówno w Polsce, jak i za granicą. W najbliższym czasie można spodziewać się kolejnych, w tym także dotyczących organizacji instytucjonalnej Sądu Najwyższego oraz statusu jego sędziów. Interpretacje i opinie komentatora muszą więc być prezentowane o tyle wstrzemięźliwie, o ile trudno przewidzieć kierunek kolejnych rozstrzygnięć dotyczących Sądu Najwyższego.

Oddawane do rąk czytelnika drugie wydanie komentarza stanowi kompleksową próbę omówienia i wyjaśnienia przepisów ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym. Nie ma wątpliwości, że jego treść będzie przedmiotem oceny i konfrontacji z innymi poglądami w piśmiennictwie oraz orzecznictwie, które z pewnością będą rozwijane w stosowaniu komentowanych przepisów w codziennej praktyce. Komentarz stanowi rezultat refleksji naukowej i wynikającą z niej próbę przedstawienia praktycznych i teoretycznych aspektów stosowania nowej ustawy.

W komentarzu nie omówiono przepisów zmieniających inne ustawy, ponieważ – w przekonaniu autora – powinny być one objęte komentarzem do ustawy nimi zmienianej. Ponadto komentarz nie zawiera osobnego omówienia przepisów przejściowych, dostosowujących i końcowych. Istotna część tych przepisów uległa skonsumowaniu już przed wydaniem komentarza. W zakresie, w jakim przepisy te mają znaczenie dla stosowania ustawy o Sądzie Najwyższym, zostały one omówione razem z przepisami podstawowymi.

Warszawa, październik 2020 r.

dr Krzysztof Szczucki

k.szczucki@wpia.uw.edu.pl