Kiziukiewicz Teresa (red.), Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. VII

Przemianom gospodarczym w Polsce od początku towarzyszyła ewolucja przepisów odnoszących się do rachunkowości. Pierwszy etap procesu jej reformowania stanowiło wydanie w 1991 r. rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości. Kolejny etap łączył się z uchwaleniem 29 września 1994 r. ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591), która od 1 stycznia 1995 r. stała się podstawowym aktem prawnym regulującym zasady prowadzenia rachunkowości oraz tryb badania sprawozdań finansowych, upoważniając do używania określenia „polskie prawo bilansowe”.

Zmiany ekonomiczne, rosnąca konkurencja, przystąpienie Polski do Unii Europejskiej przyczyniły się do wielokrotnych uzupełnień i modyfikacji ustawy. Taki tryb okazał się jednak niewystarczający. W 1999 r. zostały więc podjęte prace nad kompleksową nowelizacją polskiego prawa bilansowego. Zakończyły się one uchwaleniem 9 listopada 2000 r. ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 113, poz. 1186 z późn. zm.) i 23 sierpnia 2001 r. ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 102, poz. 1117). Opublikowany w 2002 r. jednolity tekst ustawy ulegał jednak w następnych latach kolejnym zmianom.

Do podstawowych celów modyfikacji dokonanych w tamtym okresie można zaliczyć w szczególności:

Kolejna istotna nowelizacja ustawy o rachunkowości nastąpiła na mocy ustawy z 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 63, poz. 393 z późn. zm.). Jej celem była, z jednej strony, transpozycja do polskiego prawa bilansowego postanowień dyrektywy 2006/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. zmieniającej dyrektywy Rady 78/660/EWG w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek, 83/349/EWG w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych, 86/635/EWG w sprawie rocznych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych banków i innych instytucji finansowych oraz 91/674/EWG w sprawie rocznych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń (Dz. Urz. UE L 224 z 16.08.2006, s. 1), a z drugiej – dostosowanie określonych przepisów ustawy o rachunkowości do realiów życia gospodarczego oraz innych ustaw. Wprowadzone zmiany miały różny charakter, zakres i znaczenie. Oprócz modyfikacji polegających na doprecyzowaniu i ujednoliceniu pojęć wystąpiły istotne zmiany dotyczące przepisów 43 artykułów, 2 artykuły uchylono oraz wprowadzono nowy rozdział 8a „Usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych”, przy czym jego unormowania jeszcze w 2008 r. zostały częściowo zmodyfikowane przez ustawę z 21 listopada 2008 r. zmieniającą ustawę o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 223, poz. 1466). W związku z dokonanymi zmianami kolejny raz został opublikowany tekst jednolity ustawy (Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.), na którego modyfikację wpłynęły kolejne nowelizacje, polegające na dalszym dostosowywaniu i aktualizowaniu przepisów ustawy o rachunkowości w związku z innymi regulacjami krajowymi i dyrektywami UE. Znalazło to odzwierciedlenie w następnym jednolitym jej tekście opublikowanym w 2013 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 330 z późn. zm.), który wobec wprowadzanych modyfikacji wymaga dalszej aktualizacji.

W 2014 r. znacząco na zawartość ustawy o rachunkowości wpłynęły:

Już w 2014 r., w związku z zapisami zawartymi we wspomnianej dyrektywie 2013/34/UE, można było się spodziewać następnych modyfikacji ustawy o rachunkowości, jako konsekwencji procedur dostosowawczych polskiego prawa do regulacji unijnych. Ustawą z dnia 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1333) zostały wdrożone pozostałe zapisy dyrektywy 2013/34/UE. Na mocy ustawy z dnia 23 lipca 2015 r. (art. 7) zmiany ustawy o rachunkowości, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2016 r., można podzielić na dwie grupy. Do jednej należą zmiany wynikające z dostosowania przepisów ustawy do wspomnianej dyrektywy, polegające na:

Zmiany należące do drugiej grupy nie wynikają z dyrektywy 2013/34/UE, lecz mają sprzyjać poprawie warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez:

Zważywszy na zakres i wagę zmian, należy oczekiwać w miarę rychłego wydania przez ustawodawcę jednolitego tekstu ustawy o rachunkowości. W obecnym kształcie składa się ona z 14 rozdziałów. Zawarte w niej regulacje odnoszą się do wszystkich jednostek objętych ustawą, przy czym warto podkreślić, że część rozwiązań dotyczy tylko niektórych podmiotów gospodarczych, np. opracowujących skonsolidowane sprawozdania finansowe, wykorzystujących pochodne instrumenty finansowe, świadczących długoterminowe usługi, podlegających fuzji, objętych obowiązkiem badania sprawozdań finansowych bądź sporządzania sprawozdania z płatności na rzecz administracji publicznej, czy też jednostek mikro i małych. Zakres podmiotowy niniejszego komentarza obejmuje głównie jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji.

W związku z dużym zakresem zmian i często nowatorskim ich charakterem zamiarem autorów niniejszego komentarza jest przybliżenie ich Czytelnikom. W celu zapewnienia kompleksowego ujęcia zagadnień przedmiotem rozważań są także wcześniejsze unormowania ustawy, a występujące niekiedy powtórzenia służą wyczerpującemu ujęciu omawianego problemu. Układ komentarza jest dostosowany do rozdziałów ustawy, a w ich ramach do kolejności jej artykułów. Zagadnienia są komentowane w tezach autorskich zamieszczonych pod odpowiednimi artykułami ustawy. Dokonywane interpretacje nie ograniczają się tylko do ustawy o rachunkowości, ale uwzględniają także rozstrzygnięcia Krajowych Standardów Rachunkowości, Międzynarodowych Standardów Rachunkowości/Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej, a także dyrektyw UE, jeżeli dotyczą one omawianego zagadnienia. Ponadto w uzasadnionych wypadkach komentarz odwołuje się do przepisów podatkowych i innych regulacji polskiego prawa. W celu lepszego zobrazowania i wyjaśnienia omawianych zagadnień autorzy posługują się schematami, tabelami i przykładami liczbowymi.

Niniejsze opracowanie zostało przygotowane według stanu prawnego na dzień 4 czerwca 2016 r.

Autorzy, będący pracownikami naukowymi trzech wyższych uczelni, a niektórzy jednocześnie biegłymi rewidentami, mają nadzieję, że niniejszy komentarz – dzięki szerokiemu i wyczerpującemu omówieniu poszczególnych przepisów ustawy o rachunkowości – ułatwi Czytelnikom zrozumienie zawiłości współczesnej rachunkowości.

Jako redaktor opracowania chcę podziękować panu Markowi Rublewskiemu za pomoc, przy każdym wydaniu komentarza, we wstępnym opracowaniu redakcyjnym całości. Dziękuję też Piotrowi Kiziukiewiczowi za rozwianie wątpliwości w zakresie wykładni prawa.

Recenzentem opracowania jest prof. dr hab. Edward Nowak.

Teresa Kiziukiewicz