Walińska Ewa (red.), Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. VI

Komentarze
Opublikowano: WKP 2023
Stan prawny: 1 marca 2023 r.
Autorzy komentarza:

Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. VI

Autorzy fragmentu:

Wstęp

Rachunkowość finansowa podlega regulacjom prawnym i środowiskowym, które determinują sposób jej organizacji w praktyce gospodarczej. W Polsce podstawowym źródłem tych regulacji jest ustawa o rachunkowości, której przepisy wyznaczają ramy prawne prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych. Ustawa określa ponadto zasady inwentaryzacji, wymogi badania sprawozdań finansowych, odpowiedzialność za system rachunkowości w jednostce oraz zasady usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Zakres podmiotowy ustawy o rachunkowości jest bardzo szeroki. Obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych dotyczy podmiotów o zróżnicowanym zakresie działalności gospodarczej, zarówno pod względem jej rozmiarów, jak i przedmiotu (branży). W związku z tym zawiera ona wiele odniesień do przepisów wykonawczych (rozporządzeń), dostosowanych do specyfiki działalności poszczególnych typów jednostek gospodarczych (np. banki, instytucje ubezpieczeniowe i inne instytucje finansowe) lub do wybranych obszarów problemowych (np. rachunkowość instrumentów finansowych).

Niniejsza publikacja stanowi kompleksowe omówienie treści podstawowego aktu prawnego tworzącego polskie prawo bilansowe, jakim jest ustawa o rachunkowości. Oprócz samego komentarza do przepisów ustawy, objaśniającego ich istotę, znaczenie, miejsce w całym systemie rachunkowości i wzajemne powiązania między nimi, Czytelnik znajdzie w niej także odniesienia do najważniejszych aspektów praktycznych wynikających z określonych regulacji oraz przykładów objaśniających najważniejsze zagadnienia. Publikacja obejmuje również komentarz objaśniający do załączników nr 1, 4, 5 i 6 do u.rach., a dodatkowo strukturę sprawozdania finansowego odpowiednio – dla banków oraz zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji – zgodną z załącznikami nr 2 i 3 do u.rach.

Komentarz koncentruje się, podobnie jak ustawa o rachunkowości, na regulacjach dotyczących jednostek innych niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji. Działalność bankowa, ubezpieczeniowa i reasekuracyjna jest na tyle odmienna, iż wymagała uszczegółowienia w aktach wykonawczych do ustawy o rachunkowości lub w ramach odmiennych regulacji. Z tego powodu Komentarzem nie są objęte sprawozdania finansowe banków, zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, gdyż zawartość merytoryczna tych sprawozdań wynika w dużej mierze z innych niż ustawa o rachunkowości norm prawnych.

Zagadnienia omawiane w publikacji są prezentowane w kolejności artykułów ustawy o rachunkowości, a objaśnienia mają następującą strukturę:

Komentarz objaśniający,

Kluczowe aspekty praktyczne,

Zastosowanie regulacji – przykłady liczbowe,

Krajowy Standard Rachunkowości,

Inne akty prawne i środowiskowe (regulacje wykraczające poza ustawę o rachunkowości).

Na podkreślenie zasługują odniesienia do aspektów praktycznych komentowanych przepisów. Mają one potrójne znaczenie, po pierwsze – uświadamiają konieczność podjęcia określonych decyzji odnośnie do systemu rachunkowości w danej jednostce, po drugie – prezentują konkretne rozwiązania już funkcjonujące w polskiej praktyce i po trzecie – zwracają uwagę na aspekty podatkowe, głównie w podatku dochodowym – wszędzie tam, gdzie są one istotne. Przedstawione komentarze należy traktować jako wskazówki, jedne z wielu możliwych rozwiązań, które każda jednostka może zastosować wprost lub je zmodyfikować i dostosować do specyfiki swojej działalności.

W stosunku do poprzedniego wydania Komentarz opatrzono licznymi przykładami praktycznymi i rozszerzono o najważniejsze zapisy zawarte w Krajowych Standardach Rachunkowości, w tym w najnowszym standardzie dotyczącym przychodów. Wymagało to wprowadzenia dwóch dodatkowych elementów w ramach struktury omawiania wybranych artykułów ustawy, którymi są:

Zastosowanie regulacji – przykłady liczbowe,

Krajowy Standard Rachunkowości.

Przykłady liczbowe mają różny charakter i formę, co zależy od treści komentowanego ustępu czy punktu ustawy. W większości przypadków odzwierciedlają ujęcie skutków finansowych prezentowanych zagadnień w sprawozdaniach finansowych (ujęcie sprawozdawcze), niektóre prezentowane przykłady odnoszą się do ewidencji księgowej lub stanowią zestawienia liczbowe (kalkulacje).

W obecnym wydaniu Komentarza – w większym stopniu niż w poprzednim – uwzględniono rozwiązania Krajowych Standardów Rachunkowości i stanowisk wydawanych przez krajowy Komitet Standardów Rachunkowości.

Regulacje Krajowych Standardów zostały wyodrębnione albo jako oddzielna część Komentarza, albo – podobnie jak stanowiska – stanowią element Kluczowych aspektów praktycznych.

Z uwagi na fakt, że coraz większego znaczenia w praktyce nabiera sprawozdawczość niefinansowa, w celu kompleksowego jej opisania w niniejszym wydaniu zamieszczono Komentarz podsumowujący, odnoszący się do sprawozdania z działalności oraz oświadczenia (sprawozdania) na temat informacji niefinansowych. Jego celem jest uporządkowanie wytycznych w zakresie sprawozdawczości niefinansowej (por. objaśnienia do art. 49 i 49b u.rach.) i – w przeciwieństwie do Komentarzy objaśniających – dotyczy on treści całego artykułu, a nie poszczególnych jego ustępów czy punktów.

Podobny charakter do Komentarza podsumowującego ma Komentarz uzupełniający regulacje dotyczące badania sprawozdania finansowego zawarte w art. 64–67 u.rach. Przedstawiono w nim wybrane zagadnienia z ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym, której nowelizacja w 2017 r. istotnie zmniejszyła w ustawie o rachunkowości zakres wytycznych w obszarze rewizji finansowej. W Komentarzu uzupełniającym omówiono także kilka poziomów kontroli pracy biegłych rewidentów i działalności firm audytorskich przez Polską Agencję Nadzoru Audytowego (PANA) oraz Komitety Audytu (KA).

W ostatnich latach niewątpliwie najbardziej istotnymi przyczynami zmian przepisów ustawy o rachunkowości była z jednej strony postępująca cyfryzacja – wymuszona zmianami przepisów, zarówno podatkowych, jak i innych, z drugiej – nadzwyczajne wydarzenia (COVID-19, wojna w Ukrainie), które spowodowały znaczącą niepewność otoczenia gospodarczego.

Cyfryzacja jest szczególnie widoczna w odniesieniu do sporządzania, podpisywania i składania sprawozdania finansowego. W krótkim czasie ewoluowały formaty sprawozdań finansowych – po ich elektronizacji i wprowadzeniu formatu xml nastąpiła dalsza zmiana wprowadzająca format XHTML dla jednostkowych sprawozdań emitentów, których papiery wartościowe zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym na terytorium Unii Europejskiej (UE). Sprawozdanie skonsolidowane takich jednostek musi być sporządzane w formacie XHTML znakowanym przy użyciu iXBRL – począwszy od roku obrotowego rozpoczynającego się 1.01.2021 r. lub później. Pozostałe jednostki (niebędące emitentami) – wykorzystujące do sporządzania sprawozdania finansowego międzynarodowe standardy rachunkowości – stosują format opisany dla emitentów lub inny format przeszukiwalny.

Zważywszy na to, że jedyną uznaną formą sprawozdania finansowego jest forma elektroniczna, to również złożony pod nim podpis musi mieć formę elektroniczną – w postaci podpisu kwalifikowanego, zaufanego lub osobistego (por. art. 52 u.rach.). W odniesieniu do podpisywania sprawozdania finansowego (od 1.01.2022 r.) wprowadzono długo oczekiwane udogodnienie dla jednostek, które posiadają wieloosobowy organ zarządzający (por. art. 52 ust. 2b u.rach.). W takim przypadku ustawa zezwala na podpisanie sprawozdania finansowego tylko przez jednego członka kierownictwa jednostki, pod warunkiem że pozostałe osoby wchodzące w skład organu zarządzającego złożyły oświadczenia, iż sprawozdanie finansowe spełnia wymagania przewidziane w ustawie, lub odmówiły złożenia takich oświadczeń.

Komentarz uwzględnia zmiany nie tylko ustawy o rachunkowości, ale także innych przepisów, które bezpośrednio oddziałują na praktykę rachunkowości w Polsce. Chodzi przede wszystkim o regulacje podatkowe i przepisy dotyczące składania sprawozdania finansowego do odpowiednich organów, które to przepisy podlegały licznym nowelizacjom, co bezpośrednio przełożyło się na praktykę rachunkowości.

Niniejsze, szóste wydanie Komentarza zostało zaktualizowane i rozszerzone. W stosunku do wydania piątego uwzględnia kolejne nowelizacje ustawy o rachunkowości wprowadzone przez następujące akty prawne:

1)

ustawę z 9.11.2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (Dz.U. poz. 2212),

2)

ustawę z 9.11.2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym (Dz.U. poz. 2244),

3)

ustawę z 6.12.2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych (Dz.U. z 2019 r. poz. 55),

4)

ustawę z 31.07.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych (Dz.U. poz. 1495),

5)

ustawę z 19.07.2019 r. o zmianie ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1571),

6)

ustawę z 19.07.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1655),

7)

ustawę z 19.07.2019 r. o przeciwdziałaniu marnowaniu żywności (Dz.U. poz. 1680),

8)

ustawę z 31.03.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 568),

9)

ustawę z 28.11.2020 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2122),

10)

ustawę z 28.11.2020 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2123),

11)

ustawę z 29.10.2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2105),

12)

ustawę z 14.10.2021 r. o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2106),

13)

ustawę z 7.07.2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (Dz.U. poz. 1488),

14)

ustawę z 8.02.2023 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 295).

Komentarz odnosi się do stanu prawnego ustawy o rachunkowości na dzień 1.03.2023 r., obejmuje zatem wszystkie nowelizacje ustawy od roku jej pierwotnego opublikowania do tej daty.

Autorami Komentarza są pracownicy naukowo-dydaktyczni Katedry Rachunkowości Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego oraz praktycy.

Publikacja jest wynikiem doświadczeń autorów, którzy od wielu lat łączą działalność naukowo-akademicką z praktyką i mają w swoim dorobku wiele publikacji, a także doświadczenie zdobyte w procesie realizacji projektów z zakresu rachunkowości w wielu polskich przedsiębiorstwach.

Autorzy

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)Zakres przedmiotowy ustawy

Komentarz objaśniający

Artykuł 1u.rach. określa zakres przedmiotowy ustawy o rachunkowości obejmujący dwa zasadnicze obszary regulacji – zasady rachunkowości oraz usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych. Obszar pierwszy jest bardzo szeroki, gdyż obejmuje zasady ewidencji księgowej, zasady wyceny bilansowej i ustalania wyniku finansowego, a dodatkowo zasady sporządzania sprawozdań finansowych (zarówno jednostkowych, jak i skonsolidowanych). Należy podkreślić, iż ustawa – mimo swojej nazwy – nie reguluje całego systemu rachunkowości, a jedynie jeden z jego podsystemów, jakim jest rachunkowość finansowa, której zwieńczeniem jest sprawozdawczość finansowa. Ustawa nie obejmuje drugiego podsystemu rachunkowości – rachunkowości zarządczej. Odrębnym przedmiotem jej regulacji są zasady i wymagania dotyczące usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. Nie wprowadzają one nowych zasad rachunkowości, lecz kształtują relacje między jednostką sprawozdawczą i jej kierownikiem a...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX