Walińska Ewa (red.), Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. III

Komentarze
Opublikowano: LEX 2013
Stan prawny: 30 czerwca 2013 r.
Autorzy komentarza:

Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. III

Autorzy fragmentu:

Wstęp

Rachunkowość i sprawozdawczość finansowa podlega regulacjom prawnym lub/i środowiskowym, które determinują sposób jej organizacji w praktyce gospodarczej.

W Polsce podstawą regulacji rachunkowości jest ustawa o rachunkowości, której przepisy wyznaczają ramy prawne prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych. Określa ona ponadto zasady rachunkowości, tryb badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów oraz warunki świadczenia usług w zakresie prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Zakres podmiotowy ustawy o rachunkowości jest bardzo szeroki. Obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych dotyczy podmiotów o zróżnicowanym zakresie działalności gospodarczej, zarówno pod względem jej rozmiarów, jak i przedmiotu (branży). W związku z tym zawiera ona szereg odniesień do przepisów wykonawczych (rozporządzeń), dostosowanych do specyfiki działalności poszczególnych typów jednostek gospodarczych (np. banki, instytucje ubezpieczeniowe i inne instytucje finansowe) lub do wybranych obszarów problemowych (np. rachunkowość instrumentów finansowych).

Niniejsza publikacja stanowi kompleksowe omówienie poszczególnych zapisów podstawowego aktu prawnego tworzącego polskie prawo bilansowe, jakim jest ustawa o rachunkowości. Oprócz samego komentarza do przepisów ustawy, objaśniającego ich istotę, znaczenie, miejsce w całym systemie rachunkowości i wzajemne powiązania między nimi, Czytelnik znajdzie także odniesienie do najważniejszych aspektów praktycznych wynikających z określonych regulacji.

Książka obejmuje komentarz do poszczególnych rozdziałów ustawy o rachunkowości oraz do załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości. Dodatkowo przedstawiono w nim strukturę sprawozdania finansowego odpowiednio – dla banków oraz zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji – zgodną z załącznikiem nr 2 i 3 do ustawy o rachunkowości.

Komentarz koncentruje się, podobnie jak ustawa o rachunkowości, na regulacjach dotyczących jednostek innych niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji. Działalność bankowa, ubezpieczeniowa i reasekuracyjna jest na tyle odmienna, iż wymagała uszczegółowienia w aktach prawnych innych niż ustawa o rachunkowości. Z tego powodu nie podlegają komentarzowi sprawozdania finansowe banków, zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, gdyż zawartość merytoryczna tych sprawozdań wynika w dużej mierze z innych, niż ustawa o rachunkowości, norm prawnych.

Zapisy ustawy o rachunkowości są prezentowane w książce w kolejności wynikającej z ustawy, a objaśnienie każdego przepisu prawnego ma następującą strukturę:

Komentarz objaśniający,

Kluczowe aspekty praktyczne,

Źródła innych regulacji (regulacji wykraczających poza ustawę o rachunkowości).

Na szczególne podkreślenie zasługuje odnoszenie się autorów Komentarza do aspektów praktycznych komentowanych przepisów. Odniesienia te mają potrójne znaczenie, po pierwsze – uświadamiają konieczność podjęcia określonych decyzji odnośnie do systemu rachunkowości w danej jednostce, po drugie – prezentują konkretne rozwiązania już funkcjonujące w polskiej praktyce, i po trzecie – ich celem jest zwrócenie uwagi na skutki podatkowe, głównie w podatku dochodowym – wszędzie tam, gdzie są one istotne. Przedstawione komentarze należy traktować jako wskazówki, rozwiązania jedne z wielu możliwych, które każda jednostka może zastosować wprost lub je zmodyfikować i dostosować do specyfiki swojej działalności.

Niniejsze, trzecie wydanie Komentarza zostało zaktualizowane i rozszerzone. W stosunku do wydania drugiego , uwzględnia kolejne nowelizacje u.o.r. wprowadzone przez następujące akty prawne:

1)

ustawę z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. Nr 199, poz. 1175 z późn. zm.);

2)

ustawę z dnia 16 września 2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 232, poz. 1378);

3)

ustawę z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 2012 r. poz. 855 z późn. zm.);

4)

ustawę z dnia 16 listopada 2012 r. o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce (Dz. U. poz. 1342);

5)

ustawę z dnia 19 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 613).

Pierwsza nowelizacja u.o.r. rozszerzyła uprawnienia Ministra Finansów o możliwość określenia szczególnych zasad rachunkowości krajowych instytucji płatniczych. Zgodnie ze zmienionym art. 82 może on „po zasięgnięciu opinii Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego, określić szczególne zasady rachunkowości krajowych instytucji płatniczych, w tym zakres informacji wykazywanych w sprawozdaniu finansowym, odpowiednio w skonsolidowanym sprawozdaniu finansowym grupy kapitałowej oraz sprawozdaniach z działalności”.

Druga nowelizacja zniosła obowiązek ogłaszania rocznego sprawozdania finansowego przez jednostki w „Monitorze Polskim B”. Zmiana ta weszła w życie z dniem 1 stycznia 2013 r. i dotyczy dopiero sprawozdań finansowych za rok rozpoczęty 1 stycznia 2012 r. lub później.

Jednostki objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, wypełniające obowiązek wynikający z art. 69 u.o.r., będą musiały złożyć do KRS roczne sprawozdanie finansowe (wraz z wymaganymi dokumentami), które to zostanie automatycznie opublikowane w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym”. Natomiast na jednostki, które nie podlegają ustawie o KRS, a ich sprawozdania finansowe są obligatoryjnie badane na mocy przepisów u.o.r., nałożono obowiązek publikacji w ogólnokrajowym dzienniku urzędowym „Monitor Sądowy i Gospodarczy”. W przypadku spółdzielni w dalszym ciągu mają one obowiązek ogłaszania sprawozdania finansowego i innych dokumentów w „Monitorze Spółdzielczym”.

Trzecia nowelizacja dotyczy jednostek działających na podstawie przepisów o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Zostały one objęte przepisami u.o.r., bez względu na wielkość osiąganych przychodów, a przy sporządzaniu sprawozdań finansowych, nie będą mogły stosować uproszczeń. Dodatkowo, w myśl dodanego pkt 1a w ust. 1 art. 64, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe będą podlegać obowiązkowi badania sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta. Zgodnie z dodanym pkt 5a do art. 65 raport biegłego rewidenta będzie musiał przedstawiać „stwierdzenie stosowania się przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową do obowiązujących zasad w zakresie ostrożności, określonych w odrębnych przepisach, oraz stwierdzenie prawidłowości ustalenia współczynnika wypłacalności”. Zmiany u.o.r. mają przede wszystkim na celu zapewnienie właściwego nadzoru nad działalnością finansową spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

Czwarta nowelizacja wprowadziła zmiany w art. 21 ust. 1a ustawy, który dotyczy wymogów formalnych w zakresie dowodów księgowych.

Zgodnie z nowym zapisem art. 21 ust. 1a można zaniechać zamieszczania na dowodzie danych:

1)

jeżeli wynika to z odrębnych przepisów (por. ust. 1 pkt 1–3 i 5);

2)

jeżeli wynika to z techniki dokumentowania zapisów księgowych (por. ust. 1 pkt 6).

W pierwszym przypadku chodzi o takie informacje, jak:

określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego;

określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczej;

opis operacji oraz jej wartość, jeżeli to możliwe, określoną także w jednostkach naturalnych;

podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów.

Natomiast drugi przypadek dotyczy stwierdzenia sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja) i podpisu osoby odpowiedzialnej za te wskazania.

Piąta nowelizacja u.o.r. wprowadziła zmianę w art. 81 w ust. 2 w pkt 8 lit. d. Dodano zapis, iż szczególne zasady rachunkowości spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, które określa minister właściwy do spraw publicznych w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Finansowego obejmują – obok zakresu informacji wykazywanych w sprawozdaniu finansowym – także zasady wyceny aktywów i pasywów (w tym tworzenia odpisów aktualizujących). Uwzględniają one specyfikę działalności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych.

Należy wspomnieć, iż obwieszczeniem Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 stycznia 2013 r. ogłoszono jednolity tekst ustawy o rachunkowości (Dz. U. poz. 330).

Poprzednie wydanie Komentarza obejmowało trzy aneksy. W aneksie nr 1 zamieszczono informację na temat rachunkowości działalności deweloperów, która stanowić będzie podstawę zmian Krajowych Standardów Rachunkowości. W aneksie nr 2 prezentowany jest system certyfikacji zawodu księgowego w Polsce, opracowany przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, który obok certyfikatu księgowego wydawanego przez Ministerstwo Finansów stanowi ważny element polskiej praktyki rachunkowości. Aneks nr 3 obejmuje przykładowy egzamin sprawdzający kwalifikacje osób ubiegających się o certyfikat księgowy wydawany przez Ministerstwo Finansów. W niniejszym wydaniu Komentarza dodano kolejne aneksy, w których przedstawiono istotne problemy nurtujące dzisiejszą praktykę rachunkowości. Dodany aneks nr 4 dotyczy deregulacji i dereglamentacji dostępu do zawodów z sektora finansowego (usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych, biegli rewidenci, doradcy podatkowi). Aneks nr 5 związany jest z ustawą z dnia 16 listopada 2012 r. o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce, natomiast aneks nr 6 odnosi się do dyrektyw Unii Europejskiej regulujących zagadnienia dotyczące rachunkowości. Kolejny nowy aneks (aneks nr 7) prezentuje ogólne informacje na temat Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej dla małych i średnich przedsiębiorstw. Aneks nr 8 zawiera kluczowe treści dotyczące nowej koncepcji w systemie rachunkowości, jaką jest wynik całościowy (comprehensive income).

Niniejszy Komentarz uwzględnia stan prawny ustawy o rachunkowości na dzień 30 czerwca 2013 r., obejmuje zatem wszystkie nowelizacje ustawy od roku jej pierwotnego opublikowania do tego dnia.

Autorami Komentarza są pracownicy naukowo-dydaktyczni Katedry Rachunkowości na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego oraz praktycy.

Publikacja jest wynikiem doświadczeń autorów, którzy od wielu lat łączą działalność akademicką z praktyką i mają w swoim dorobku wiele publikacji, a także doświadczenie zdobyte w procesie realizacji projektów z zakresu rachunkowości w wielu polskich przedsiębiorstwach.

Autorzy

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)Zakres przedmiotowy ustawy

Komentarz objaśniający

Artykuł 1określa zakres przedmiotowy ustawy o rachunkowości obejmujący trzy zasadnicze obszary regulacji – zasady rachunkowości, tryb badania sprawozdań finansowych oraz usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych. Obszar zasad rachunkowości jest bardzo szeroki, gdyż zawiera zasady ewidencji księgowej, zasady wyceny bilansowej i ustalania wyniku finansowego, a dodatkowo zasady sporządzania sprawozdań finansowych (zarówno jednostkowych, jak i skonsolidowanych). Badanie sprawozdań finansowych jest przedmiotem regulacji ustawy w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym. Ustawa określa, jakie jednostki mają obowiązek badania swoich sprawozdań, co jest celem badania i jakie są jego efekty (opinia, raport), jakie warunki musi spełnić biegły rewident badający sprawozdanie i jakie są podstawowe relacje między nim a kierownikiem badanej jednostki. Końcowa część ustawy o rachunkowości zawiera regulacje dotyczące usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, poczynając...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX