Gajewski Sebastian, Jakubowski Aleksander, Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3. Komentarz

W roku 2011 urodziło się w Polsce 388 400 dzieci , w tym 21,2% w związkach pozamałżeńskich . Wobec 375 500 zgonów w tym samym czasie oznacza to, że przyrost naturalny wyniósł w całym kraju zaledwie 12 900 ludzi . Przyrost rzeczywisty ludności wyniósł zaś 0% . Osoby w wieku od 0 do 14 lat stanowią obecnie jedynie 13,9% ludności kraju, podczas gdy jeszcze 20 lat wcześniej było to 24% . Pierwsze dziecko kobiety rodzą najczęściej dopiero w wieku ok. 27 lat , przy czym np. w Warszawie jest to przedział między 30. a 34. rokiem życia . Płodność kobiet i współczynnik reprodukcji ludności spadł blisko dwukrotnie na przestrzeni ostatnich 30 lat . Na jedną kobietę w 2009 r. przypadało średnio zaledwie 1,4 dzieci . Perspektywy rysują się nie mniej pesymistycznie. Liczba urodzeń spadnie z 402 242 dzieci w 2008 r. do 280 031 dzieci w 2030 r.

Wobec tych alarmujących danych konieczne było wprowadzenie systemowych rozwiązań, które zachęciłyby młodych ludzi do podejmowania decyzji o posiadaniu dziecka. Ich elementem jest komentowana w niniejszym opracowaniu ustawa z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1457). Jej uchwalenie można ze wszech miar uznać za zasadne: w chwili jej przygotowywania instytucjonalną opieką objęte było bowiem zaledwie 2% dzieci w wieku od 0 do 3 lat .

Celem strategicznym komentowanego aktu prawnego, jak wskazano w jego uzasadnieniu, jest stworzenie warunków dla rozwoju zróżnicowanych form opieki nad małymi dziećmi i poprawa standardów funkcjonowania placówek opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz wsparcie rodziców zarówno w planach prokreacyjnych, jak i w procesie wychowywania dzieci. Przyjęte regulacje mają również na celu ułatwienie rodzicom i opiekunom dzieci podjęcia aktywności zawodowej. Wszystkie te rozwiązania powinny mieć, w intencji projektodawców aktu, przełożenie na wzrost liczby urodzeń , a co za tym idzie – poprawę sytuacji demograficznej Polski.

Przepisy komentowanej ustawy, jak każdego aktu prawnego, wymagają interpretacji oraz stwarzają problemy przy praktycznym ich stosowaniu w konkretnych sytuacjach faktycznych. Posługiwanie się analizowanym aktem prawnym jest tym trudniejsze, że został on uchwalony zasadniczo niedawno i jest wciąż stale udoskonalany, o czym świadczy niedawna jego nowelizacja, przygotowana na podstawie uwag zgłaszanych przez podmioty prowadzące żłobki i kluby dziecięce .

Odpowiedzią na powyższe problemy może być niniejszy komentarz. Ambicją jego twórców było nie tylko przedstawienie i wyłożenie treści przepisów, ale także wyczerpująca analiza całego powstałego dotychczas na ich tle orzecznictwa organów administracji i sądów administracyjnych. Stosownie do swojej formy komentarz ma w pierwszej kolejności charakter praktyczny, służy uporządkowaniu analizowanej materii i jej rozjaśnieniu w celu ułatwienia bieżącego stosowania przepisów ustawy. Niemniej nie stronimy w nim od rozważań doktrynalnych czy krytyki obecnych stanowisk interpretacyjnych, jak również od stawiania postulatów de lege ferenda – wyraźnie je jednak odróżniamy, tak aby czytelnik nie miał wątpliwości co do tego, jak jest obecnie wykładana dana norma prawna, a jak uważamy, że powinna być. Jesteśmy przekonani, że przedkładany Państwu komentarz przyczyni się do skuteczniejszej realizacji celów i założeń ustawy, a co za tym idzie – stanowić będzie element sprzyjający poprawie sytuacji demograficznej kraju.

Niniejsza publikacja, jak sama ustawa, z czasem będzie ulegała udoskonaleniom i zmianom. Będziemy zatem zobowiązani za wszelkie uwagi, jakie zostaną poczynione w trakcie jej lektury i nam przekazane.

Warszawa, 15 grudnia 2013 r.

Autorzy