Bobińska Kinga, Eichstaedt Krzysztof Zygmunt, Gałecki Piotr, Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, wyd. II

Komentarze
Opublikowano: LEX 2016
Stan prawny: 15 lutego 2016 r.
Autorzy komentarza:

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, wyd. II

Autorzy fragmentu:

Słowo wstępne

Gruntowna zmiana ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, jaka miała miejsce w 2011 r., skłoniła nas do podjęcia próby przedstawienia czytelnikowi komentarza do tej ustawy z jednoczesnym uwzględnieniem orzecznictwa sądów administracyjnych, sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz poglądów doktryny.

Pisząc komentarz, zachowaliśmy systematykę komentowanej ustawy. Zważywszy że niniejszy komentarz ma spełniać rolę komentarza praktycznego, na końcu opracowania zamieściliśmy opracowane przypadki kliniczne, wzory pism procesowych w podstawowych kwestiach wynikających z omawianej ustawy oraz wszystkie akty wykonawcze wydane na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Zebranie w jednym miejscu zarówno poglądów doktryny i judykatury, jak i opracowane przypadki kliniczne wzorów pism procesowych, a także aktów wykonawczych pozwala, w naszej ocenie, udzielić czytelnikowi odpowiedzi na nurtujące go problemy powstające w praktyce w związku ze stosowaniem przedmiotowej ustawy.

Zainteresowanie komentarzem zachęciło nas do opracowania drugiego wydania, w którym uwzględniliśmy aktualny stan prawny i wzbogaciliśmy tekst o nowe przypadki kliniczne, poglądy doktryny, orzecznictwo sądów powszechnych, Sądu Najwyższego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Tekst komentarza uwzględnia także zmiany, jakie zostały wprowadzone do ustawy o ochronie zdrowia psychicznego art. 20 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. poz. 1916). Zwrócono także uwagę na założenia projektu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2016–2020.

Autorzy

Autor fragmentu:

Preambuła

Uznając, że zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa, stanowi się, co następuje:

1. Ustawodawca, zamieszczając na wstępie ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego preambułę (innymi słowy, wstęp do ustawy), podkreślił tym samym, jak istotne znaczenie ma ta ustawa dla ochrony zdrowia psychicznego oraz polskiego systemu prawnego. Według słownika języka polskiego preambuła to wstęp do aktu prawnego o dużym znaczeniu, zazwyczaj politycznym, gdyż jest ona zamieszczana przede wszystkim w konstytucji oraz umowach międzynarodowych. Wyjaśnia okoliczności związane z wydaniem aktu prawnego oraz określa cel, jakiemu powinien on służyć (M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa 1996, s. 875). Niewątpliwie preambuła zamieszczona w ustawie psychiatrycznej ma charakter uroczysty. Treść preambuły z jednej strony jednoznacznie wskazuje, iż zdrowie psychiczne jest fundamentalnym (podstawowym) dobrem osobistym każdego człowieka, z drugiej zaś, odnosząc się do kwestii ochrony praw osób, u których występują zaburzenia psychiczne, stanowi, że kwestia ta należy do obowiązków państwa. Oznacza to, iż państwo polskie ma prawny obowiązek ochrony praw osób, u których występują zaburzenia psychiczne w rozumieniu komentowanej ustawy. Wprawdzie ochrona zdrowia psychicznego nie stanowi obowiązku konstytucyjnego, to jednak i tak nadano jej bardzo duże znaczenie. Wyrazem tego jest chociażby uchwalenie odrębnej ustawy, poprzedzonej uroczystym wstępem, a także powołanie krajowego konsultanta do spraw ochrony zdrowia psychicznego.

2. Definicję legalną osoby z zaburzeniami psychicznymi zawiera art. 3 u.o.z.p. stanowiący, do tej kategorii osób zalicza się osoby:

1)

chore psychicznie (wykazujące zaburzenia psychotyczne);

2)

upośledzone umysłowo;

3)

wykazujące inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoby te wymagają świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym.

3. Nie ulega wątpliwości, iż zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem człowieka, na skutek czego ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do podstawowych obowiązków państwa polskiego, a w konsekwencji – do obowiązków organów administracji rządowej i samorządowej, a ponadto instytucji do tego bezpośrednio powołanych. W zaistniałej zatem sytuacji uchwalona przez Sejm w 1994 r. ustawa o ochronie zdrowia psychicznego stanowi akt prawny mający zapewnić gwarancję realizacji – wynikających z Konstytucji RP oraz norm prawa międzynarodowego ratyfikowanych przez Polskę – zasad poszanowania prawa i wolności obywatelskich (K. Korzan, Postępowanie w sprawach ochrony zdrowia psychicznego, Rejent 1996, nr 6, s. 23 i literatura tam powołana).

4. Dobra osobiste to prawa podmiotowe, i to tak ściśle związane z podmiotem podlegającym ochronie (osoba fizyczna), że razem z nim powstają i wygasają oraz nie mogą przechodzić na inne podmioty ani w drodze czynności prawnych, ani dziedziczenia. Mają one poza tym charakter niemajątkowy, nawet jeżeli ich naruszenie powoduje szkodę majątkową (zob. szerzej S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Część ogólna, Warszawa 1998, s. 64–76). Warto wspomnieć, iż art. 23 k.c. wymienia przykładowo dobra osobiste człowieka, stanowiąc, że są nimi: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Katalog ten nie jest jednak zamknięty, co sprawia, iż także dobra inne niż wymienione powyżej mogą korzystać ze statusu dobra osobistego. Jest nim między innymi zdrowie psychiczne, co jednoznacznie wynika z preambuły ustawy psychiatrycznej. Znamienne jest to, iż kodeks cywilny nie zawiera definicji dobra osobistego, wymieniając je jedynie przykładowo, o czym świadczy użyty w przepisie art. 23 k.c. zwrot „w szczególności”. Przewiduje natomiast sposób ochrony tych dóbr, stwarzając możliwość wytoczenia powództwa cywilnego o:

1)

zaniechanie działania naruszającego dobro osobiste (w sytuacji gdy konkretne dobro nie zostało jeszcze naruszone, a jedynie jego naruszenie zostało realnie zagrożone);

2)

dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego (np. można się domagać złożenia oświadczenia o określonej treści, w którym pozwany przeprosi powoda za oszczercze wypowiedzi). Osoba, której dobra osobiste zostały naruszone, może domagać się także na zasadach wynikających z kodeksu cywilnego zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (art. 24 § 2 k.c.). Jeżeli jednak na skutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może także domagać się jej naprawienia na zasadach ogólnych (art. 24 § 2 k.c.).

5. W art. 24 § 1 k.c. ustawodawca ustanowił domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego, w tym także dotyczącego zdrowia psychicznego. Domniemanie to jest jednak wzruszalne i podlega obaleniu w sytuacji wykazania uprawnienia do określonego działania, które zostało odczytane jako naruszenie konkretnego dobra osobistego. W zaistniałej zatem sytuacji kto twierdzi, iż zostało naruszone jego dobro osobiste, nie musi wykazywać bezprawności (argument wynikający z treści art. 6 k.c.), albowiem ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (Z. Gordon, J. Łopuski, M. Nesterowicz, K. Piasecki, A. Rembieliński, L. Stecki, J. Winiarz, Kodeks cywilny z komentarzem, Warszawa 1989, t. 1, s. 41).

6. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się, iż stwierdzenie w postępowaniu o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie za ich naruszenie, że zachodziły przesłanki do przymusowej hospitalizacji obserwacyjnej, nie prowadzi automatycznie do legalizacji podjętej decyzji, lecz może wpłynąć na przyznanie i rozmiar zadośćuczynienia (wyrok SN z dnia 9 lipca 2015 r., I CSK 524/14, LEX nr 1802573).

Autorzy fragmentu:
Art. 1art(1)

1.

Kluczowym zagadnieniem dla niniejszej ustawy jest pojęcie zdrowia psychicznego i jego ochrona. Zdrowie psychiczne według definicji podanej przez N.C. Shahrokha i R.E. Halesa to stan, który jest raczej względny niż absolutny. Oznacza ono prawidłowe funkcjonowanie czynności psychicznych, przekładające się na skuteczne działanie, satysfakcjonujące relacje interpersonalne oraz umiejętność przystosowania się do zmian i radzenia sobie z przeciwnościami (N.C. Shahrokh, R.E. Hales, Amerykański słownik psychiatryczny, red. B. Łoza, A. Czernikiewicz, Wrocław 2009).

2.

Według WHO nie ma jednej, „oficjalnej” definicji zdrowia psychicznego ze względu na różnice kulturowe, subiektywne odczucia oraz rywalizujące ze sobą profesjonalne teorie. Większość ekspertów uważa, iż zdrowie psychiczne i zaburzenie psychiczne nie są stanami przeciwstawnymi sobie, ponieważ brak rozpoznanej choroby psychicznej nie musi oznaczać zdrowia psychicznego.

3.

Zaburzenie psychiczne jest zespołem objawów...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX