Kręgulec Rafał, Pajorski Paweł, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz

Ochrona osób i mienia jest specyficznym rodzajem działalności gospodarczej. Ma stosunkowo długą tradycję, jednakże szczegółowe uregulowania prawne tej dziedziny gospodarki nastąpiły w okresie transformacji ustrojowej lat 90. ubiegłego wieku. Nie oznacza to oczywiście, że w okresie poprzedzającym wolnorynkową działalność gospodarczą nie funkcjonowały żadne uregulowania prawne tej materii. Należy pamiętać, że pierwsze unormowania prawne na ziemiach polskich wprowadzono jeszcze w okresie rozbiorów. Oczywiste jest, że każdy z zaborców wydawał własne regulacje prawne i działalność taka jak ochrona osób i mienia musiała się odbywać zgodnie z obowiązującym na danym terenie porządkiem prawnym. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Polska posiadała własne przepisy regulujące zasady wykonywania działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia.

Do 1938 r. obowiązywały różnego rodzaju akty o charakterze specjalnym, a nawet niektóre przepisy dzielnicowe, pozostałe po okresie rozbiorowym. Dopiero w lutym 1938 r. uchwalono ustawę o przedsiębiorstwach wymagających szczególnego zaufania, której funkcjonowanie zostało przerwane przez wybuch drugiej wojny światowej i okupację niemiecką i sowiecką (kiedy obowiązywały przepisy okupantów). W okresie po drugiej wojnie światowej na terenach okrojonej od wschodu Polski obowiązywały wprawdzie przepisy sprzed okupacji hitlerowskiej, jednak ochronę obiektów o kluczowym znaczeniu dla państwa w latach 1944–1948 powierzono oddziałom wojsk wewnętrznych (W. Bejgier, B.G. Stanejko, Ochrona osób i mienia, Warszawa 2012, s. 19).

Od 1945 r. powstawały wprawdzie różnego rodzaju straże przemysłowe, ale były one powoływane w różnych przedsiębiorstwach przez Ministra Bezpieczeństwa Publicznego. Wprawdzie funkcjonowały podmioty gospodarcze realizujące zadania ochronne i dozorcowskie, lecz były to wyłącznie jednostki gospodarki uspołecznionej, np. Międzywojewódzka Usługowa Spółdzielnia Inwalidów. W 1946 r. na mocy dekretu z dnia 17 października 1946 r. o Straży Pocztowej (Dz. U. Nr 59, poz. 323) powołano Straż Pocztową. Natomiast dekretem z dnia 5 września 1947 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji morskiej (Dz. U. Nr 60, poz. 328 z późn. zm.) powołano Straż Portową. Wprawdzie przepisy ustawy z 1938 r. zachowały moc obowiązującą, ale zostały drastycznie ograniczone przez ustawę z dnia 1 lipca 1958 r. o zezwoleniach na wykonywanie przemysłu, rzemiosła, handlu i niektórych usług przez jednostki gospodarki nie uspołecznionej (Dz. U. Nr 45, poz. 224 z późn. zm.).

Panujący w przedmiocie ochrony osób i mienia chaos prawny uregulowano dopiero uchwaleniem ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o Straży Przemysłowej (Dz. U. Nr 6, poz. 42 z późn. zm.). Ustawa ta zawierała między innymi delegację dającą Radzie Ministrów uprawnienia do rozciągnięcia zasad i trybu użycia broni palnej przez pracowników Straży Przemysłowej na osoby spoza straży, wyznaczone do pełnienia z bronią służby ochrony mienia społecznego (art. 5 ust. 2). Nadawała także nazwę „Straż Bankowa” strażom przemysłowym w resorcie finansów pełniącym służbę w bankach i podległych im zakładach (art. 15), a nazwę „Straż Portowa” strażom przemysłowym pełniącym służbę w portach handlowych i rybackich (art. 15). Porządek prawny narzucony ustawą z 1958 r. o zezwoleniach na wykonywanie przemysłu, rzemiosła, handlu i niektórych usług przez jednostki gospodarki nie uspołecznionej oraz ustawą z dnia 31 stycznia 1961 r. o Straży Przemysłowej funkcjonował do 1988 r., a więc do momentu uchwalenia ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41 poz. 324 z późn. zm.), która przywróciła możliwość wykonywania usług ochrony osób i mienia na zasadach wolnorynkowych (S. Pietrusiak, Prawna regulacja przedsiębiorstw ochrony mienia i detektywów w Polsce w okresie międzywojennym, Przegląd Policyjny 2000, nr 3–4, s. 46).

Począwszy od 1990 r. państwo zaczęło wycofywać się z tych obszarów, na których przed 1990 r. miało de facto monopol (T.R. Aleksandrowicz, Ustawa o ochronie osób i mienia. Komentarz, Warszawa 2002, s. 9), w tym z obszaru bezpieczeństwa i porządku publicznego. Życie nie znosi próżni, toteż w miejsce ustępującego państwa, a dokładniej rzecz biorąc – w miejsce podmiotów państwowych gwarantujących bezpieczeństwo i porządek publiczny zaczęły wchodzić podmioty prywatne, przyjmując na siebie część obowiązków w zakresie ochrony osób i mienia. Szybki wzrost liczby przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie usług ochrony osób i mienia stymulowany był szybkością wycofywania się podmiotów państwowych z tego typu działalności. Pociągało to za sobą wiele negatywnych skutków, jak choćby wzrost przestępczości. Problemy związane z łamaniem czy omijaniem prawa były nieobce także samym przedsiębiorcom prowadzącym tak specyficzną działalność gospodarczą i ich pracownikom. Dlatego począwszy od początku lat 90. ubiegłego wieku starano się doprowadzić do uchwalenia przepisów prawa regulujących nie tylko zasady prowadzenia samej działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia, ale również sposób realizacji zadań przez pracowników agencji ochrony.

Przez większą część ostatniej dekady dwudziestego wieku, pomimo licznych prób, nie udało się powołać do życia satysfakcjonujących, zarówno przedstawicieli przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w zakresie ochrony osób i mienia, ich pracowników, jak i przedstawicieli rządu i podległych mu organów, przepisów regulujących zasady prowadzenia działalności ochronnej.

Dopiero ustawą z dnia 22 sierpnia 1997 r. uregulowano w miarę szczegółowo problematykę działalności gospodarczej w zakresie usług ochrony osób i mienia. Ustawa ta nie była niestety pozbawiona wad i ułomności i do chwili obecnej doczekała się kilkunastu nowelizacji.

Ostatnią z nich było wejście w życie przepisów wynikających z ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. poz. 829) dotyczących zawodu pracownika ochrony.

Od 1 stycznia 2014 r. ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia przyjęła nowe brzmienie.

Autorzy